جشنواره فرهنگ و هنر اقوام ایرانی

جشنواره ملی فرهنگ و هنر اقوام ایرانی ویژه دانشجویان 26 آبان97

معرفی استان خراسان جنوبی

تنظیم و تدوین: ابوالفضل محمّدپور

دانشجوی رشته مهندسی نفت دانشگاه صنعتی شریف

پاییز97

استان خراسان جنوبی (سرزمین طلای سرخ) با مساحت 151193 کیلومتر مربع و با آب و هوای متنوع در شرق کشور واقع شده است که از این نظر سومین استان ایران است.

بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت آن برابر با ۸۹۸٬۸۹۸ نفر می‌باشد و از این نظر ۲۸اُمین استان کشور به‌شمار می‌رود.

این استان از شمال با استان خراسان رضوی، از غرب با استان‌های یزد، اصفهان و سمنان، از شرق با کشور افغانستان و از جنوب با استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان هم‌مرز است.

استان خراسان جنوبی، دارای ۱۱ شهرستان، ۲۵ بخش، ۶۱ دهستان و ۲۸ شهر است.

پیشینه تاریخی:

خراسان جنوبی شامل محدوده‌ای از خراسان بزرگ است که در سده‌های پیش «قهستان» نامیده می‌شد. قهستان ناحیه ای نسبتا کوهستانی و ناهموار می باشد که به دلیل شرایط جغرافیایی و موقعیت مکانی در معرض حوادث و جریانات مختلف تاریخی قرار داشته و به خصوص در مسیر حوادث پس از ظهور اسلام نقش نسبتا مهمی داشته است.

براساس کتیبه‏ هاى به جا مانده از دوره هخامنشى و به گفته بعضى از مورخان یونانى، «قهستان» سکونتگاه قوم ساگارت، از اقوام آریایى بود.

سابقه تاریخی این منطقه به سی تا سی و پنج هزار سال قبل از میلاد با توجه به یافته های به دست آمده از غار خونیک در جنوب قاین برمی گردد.

اقوام و زبان:

همانطور که اشاره شد؛ این منطقه زیستگاه یکی از اقوام آریایی نژاد به نام «ساگارت» بود. زبان و نژاد مردم سرزمین بزرگ خراسان، کمتر دچار آمیختگی و اختلاط شده است و دلیل آن، داشتن شرایط خاص آب و هوایی و اقلیمی است که چندان مورد توجه و تاخت و تاز افراد بیگانه در طول تاریخ قرار نگرفته است.

زبان رسمی و اصلی مردم استان، فارسی است. این زبان در هر نقطه شهری و روستایی با لهجه خاص ومنسوب به همان محل بیان می شود مثلا لهجه بیرجندی، لهجه قاینی، لهجه سرایانی، لهجه نهبنـدانی و غیره که البته این لهجه ها با تفاوت هایی در واژه ها، جمله بنـدی ها و تاکیـد بر روی هجاها همراه است.

محصولات استان و صنایع دستی:

استان خراسان جنوبی رتبهٔ اول تولید محصولات باغی زرشک و عناب و رتبه دوم تولید زعفران و پنبه را در سطح ایران داراست. همچنین این استان، ششمین تولیدکننده ٔانار در بین استان‌های ایران است و شهرستان فردوس پس از شهرستان‌های ساوه و نی‌ریز، سومین تولیدکنندهٔ انار در ایران است. پسته، بادام، سیب، گلابی، به، گیلاس، آلبالو، زردآلو، هلو، خرما، توت، شاتوت، گردو، انجیرو سنجداز دیگر محصولات باغی این استان است.

در بخش محصولات زراعی، این استان در تولید چغندرقند، رتبه هشتم کشور را داشته و همچنین گندم، جو، پنبه، حبوبات، محصولات جالیزی و گیاهان علوفه‌ای در این استان کشت مي‌شوند.

در بخش دامپروری، پرورش مرغ گوشتی و تخم‌گذار، گاو شیری و گوشتی، گوسفند، بز و شتر به صورت سنتي و صنعتي انجام مي‌پذيرد.

قالی‌بافی، سفالگری، رنگرزی، آهنگری، مسگری، حصیربافی، سبدبافی، نمدمالی، زیلوبافی، پارچه بافی، نوغانداری، ریسندگی، گلیم بافی، جاجیم بافی، زرگری، دباغیو سوزن‌دوزی، از جمله صنایع دستی استان خراسان جنوبی هستند.

غذاها:

انواع‌ آش‌: آش‌ جوش‌ پره‌، آش‌ محلی‌، آش‌ لخشک‌، آش‌ بلغور ترش‌، قلیه‌ آش‌، ِآش‌ بلغورشیر، آش‌ انار، آش‌ اماج‌، آش‌ گوشواره‌، آش‌ بورش‌، آش‌ دوغه‌، آش‌ قیمه‌

انواع‌ آبگوشت‌: آبگوشت‌ بزباش‌، آبگوشت‌کشک‌، آبگوشت‌ گندم‌ و آبگوشت‌ بلغور

انواع‌ اشکنه‌: اشکنه‌ خنجک‌، اشکنه‌ زرشک‌، اشکنه‌ تخم‌ مرغی‌، اشکنه‌غوروتی‌، اشکنه‌ اوجیج‌، اشکنه‌ گوجه‌، اشکنه‌ سیب‌ زمینی‌، اشکنه‌ آرد بریون‌ ، قلور تروش‌

انواع‌ خوراک‌: خوراک‌بامیه‌، خوراک‌ کدوچه‌ بانان‌ برنجی‌ ، خوراک‌ سیب‌ ‌ و کدوچه ، پوره‌ عدس‌، دوغ‌ گرم‌، سوپ‌ ذرت‌، کباب‌ نارنجکی‌،قاتقاب‌، پولانی‌، کم‌ جوش‌، اماج‌، چغندر، دنی‌، قیسی‌، جوش‌ واره‌، فله‌، حلیم‌، ارزه‌ پلو، پلو زیره‌، رشته‌ فرنگی‌ پلو

انواع‌ خورشت‌: خورشت‌ کنگر، خورشت‌ گوجه‌ فرنگی‌، خورشت‌ بامیه‌، خورشت‌ کدو حلوایی

انواع نان: نان پنیر ، نان پستانی ، نان خشکی ، نان ته تغاری ، نان جوین ، نان کوله ، نان روغن جوش ، نان کماچ ، نان جان جانی، نان گاورسی، نان سمنو، نان شلغمی، نان تاتران، نان سمبه

موسیقی:

ویژگی موسیقی جنوب خراسان حرکات ریتمیک و نمایشی است. موسیقی در این منطقه به ویژه در شهرستان بیرجند از سابقه‌ای طولانی برخوردار است. این شهرستان دارای رقص‌ها و موسیقی‌های بسیار متنوعی است. ریتم‌های پنج ضربی (سه‌تایی و دو تایی) متداول در این منطقه دارای ویژگی‌های خاص خود است و در دیگر نقاط ایران مرسوم نیست. در منطقه قهستان و بیرجند ترانه‌ها و آوازهای زیبا و حماسی‌ترین رقص‌ها و آهنگ‌های سازی و آوازی رواج دارد.

سازهای محلی بیرجند عبارتند از: دهل، سرنا (ساز)، دایره و نی که معمولا توسط خود نوازندگان ساخته می‌شوند.

برخی قطعات موسیقی ویژه رقص‌های محلی در این منطقه عبارتند از: اصیل، ناره ناره، چنشتی، چپ و راست، شیرجه، احوال، سه ضرب و… . علاوه بر رقص‌های انفرادی، دو نفره و گروهی، رقص‌های دیگری نیز وجود دارد که چون رقصندگان آن‌ها به چوب بازی نیز می‌پردازند، در ردیف « چوب بازی‌ها» به حساب می‌آیند. این رقص‌ها پیچیده و سخت هستند و نیاز به مهارت، تمرین و انعطاف بدن دارد. آهنگ‌های ویژه چوب‌بازی عبارتند از: آزاد، کنار به خاک، وسط به خاک، پک پک، دست به خواب، پشت و گندم‌کاری.

آهنگ‌های متداول و قدیمی این منطقه نیز عبارتند از: عروس کشو (عروس‌کشان)، محمل، روش (شبیه مارش است)، نصر و جو (نصر و جان)، کوچه باغی، سبزه نمکی، غلام پخش، پیش باز، لالایی، استقبال (خوش‌آمدگویی) و غیره.