جشنواره ملی فرهنگ و هنر اقوام ایرانی ویژه دانشجویان

آبان ماه 97

تدوین:امیرحسین صادقی

دانشجوی رشته مهندسی مواد و متالورژی دانشگاه صنعتی شریف

تابستان 97

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

موقعیت جغرافیایی و اقلیم

استان قزوين كه در حوزه مركزي ايران با مساحتي معادل ۱۵۸۲۱ كيلومتر مربع بين ۴۸ درجه و ۴۵ دقيقه تا ۵۰ درجه و ۵۰ دقيقه طول شرقي و ۳۵ درجه و ۳۷ دقيقه تا ۳۶ درجه و ۴۵ دقيقه عرض شمالي قرار دارد از شمال به استان هاي مازندران و گيلان ، از غرب به استان هاي همدان و زنجان ، از جنوب به استان مركزي و از شرق به استان البرز محدود مي شود . سلسه جبال البرز مركزي و كوه هاي رامند و خرقان از سه جهت استان را فرا گرفته و دشت گسترده اي را به وجود آورده اند كه از شمال به جنوب ۷۵ كيلومتر و از شرق به غرب حدود ۹۵ كيلو متر است .
ارتفاعات شمال استان به بيش از ۴۰۰۰متر و جنوب غربي به ۲۷۰۰ متر از سطح دريا مي رسد و كوه هاي معروف آن سيالان ، شاه البرز ، خشچال ، سفيد كوه ، شجاع الدين ، اله تره ،رامند ، آق داغ ، خرقان ، ساري داغ ، سلطان پير، سياه كوه و… هستند كه سيالان با ۴۱۷۵ وشاه البرز با ۴۰۵۶ متر بلندتر از ديگرانند . محدوده مركزي و شرق استان كه دشت پهناور قزوين را تشكيل داده داراي شيبي است كه از شمال غرب به جنوب شرق امتداد يافته و در پايين ترين نقطه ۱۱۳۰ متر است . كمترين نقطه استان از سطح دريا با ۳۰۰ متر در منطقه تارم سفلي و كناره هاي درياچه سد سفيد رود واقع شده كه تفاوت آشكاري را از نظر توپوگرافي به وجود آورده است.

 

 

اقليم وآب و هوا

ساختار توپوگرافيكي متفاوت ، شرايط اقليمي مختلفي را در پهنه جغرافيايي استان به وجود آورده كه با نوسان آشكاري همراه است . اين گونه گوني برحسب عوامل و عناصر متاثر در شرايط آب و هوايي چهار محدوده جغرافيايي را برجسته مي سازد :
الف : آب و هواي سرد كوهستاني كه نواحي شمالي و نيز ارتفاعات جنوب غربي استان را در بر مي گيرد .
ب : آب و هواي معتدل كوهپايه ها و دامنه ها.
پ : آب و هواي نسبتا خشك تانيمه خشك نواحي مركزي دشت قزوين و بوئين .
ت : آب و هواي مرطوب گرمسيري در بخش هايي از تارم و دره شاهرود .
ميانگين بارندگي استان در حدود ۳۳۰ ميلي متر در سال است . بررسي ها نشان میدهد باراني ترين ماه سال فروردين و خشك ترين ماه تير بوده ، ميزان بارش با شرايط توپوگرافيكي متغير است به نحوي كه مناطق كوهستاني نسبت به پايكوه ها و اراضي واقع در دشت از بارش بيشتري برخوردارند .
دو جريان عمده باد گرم وسرد در استان وجود دارد كه آن را ” باد مه ” و ” باد راز “مي نامند . جريان باد گرم – شره – كه از جهت جنوب شرقي به شمال غربي مي وزد موجب افزايش دما و تبخير و كاهش چشمگير رطوبت مي شود . باد سرد ـ مه ـ كه از شمال و شمال غربي جريان مي يابد تحت تاثير سيستم هاي پر فشار عمل مي كند به افزايش سردي و رطوبت مي انجامد .
آب هاي سطحي استان در۲ حوزه آبريز جاري است :
الف : حوزه شمالي كه از رودخانه هاي طالقان رود و الموت رود كه در منطقه شير كوه به هم مي پيوندند و رود پر آب شاهرود را به وجود مي آورند.
رودخانه هاي خارود ، نينه رود ، اربديان ، وجينك ، سردرود ، تارولات ، گرما رود و اندج رود نيز در مسير به سوي سد سپيد رود به آن مي ريزند . شاهرود با ميزان حدود ۱۱۵۰ ميليون متر مكعب در شهر لوشان از استان خارج مي شود
ب : حوزه آبريز جنوبي ( شور ) كه رودخانه هاي حاجي عرب ، ابهر رود و خر رود را شامل مي گردد و بيش از چهل رود فصلي دامنه هاي جنوبي البرز از جمله ارنزك و ديزج نيز در آن جاري هستند.

 

 

تقسيمات كشوری ، جمعيت و نيروی انسانی

استان قزوين از ۲۵ شهر آبگرم، آبیک، آوج، ارداق، اسفرورین، اقبالیه، الوند، بوئین زهرا، بیدستان، تاکستان، خاکعلی، خرمدشت، دانسفهان، رازمیان، سگزآباد، سیردان، شال، شریفیه، ضیاءآباد، قزوین، کوهین، محمدیه، محمود آباد نمونه، معلم کلایه و نرجه در قالب شش شهرستان (قزوین، تاکستان، آبیک،آوج، البرز و بوئین زهرا) تشكيل شده داراي ۲۳ بخش، ۴۴ دهستان و ۱۵۴۳ آبادي است. جمعيت آن بالغ بر يك ميليون و سیصد هزار نفر است.

 

 

 

نامگذاری

نوشته‌های باستانی یونان قزوین را با نام «راژیا» معرفی می‌کند و پس از آن در نوشته‌های اروپایی این شهر با نام شهر باستانی «آرساس» یا «آرساسیا» شناخته می‌شده‌اس اشکانیان قزوین را به نام مؤسس آن «اردپا» می‌خواندند؛ و ساسانیان نام این شهر را «کشوین» (یعنی سرزمینی که نباید از آن غافل شد) نهاده بودند. در برخی متون نام این شهر «قسوین» (یعنی شهری که مردمی پر صلابت و استوار دارد) ذکر شده‌است. به هر روی مورخان و باستان شناسان عصر حاضر قزوین را عربی شده «کاسپین» می‌دانند؛ و بر این باورند که قوم کاسپی‌ها که در سواحل دریای کاسپین می‌زیستند به مرور کوچ کردند و شهر قزوین را بنا نهادند. و به همین دلیل است که در متون کهن عثمانی و عربی نام دریای خزر «بحرالقزوین» ذکر شده‌است.

با اين كه شهرنامه نگاران و جغرافي نويسان براي نامگذاری شهر قزوين به نكات فراوان و متفاوتي اشاره كرده اند، به نظر مي رسد وجه تسميه اي كه استاد دكتر دبير سياقي از علامه علي اكبر دهخدا نقل مي كنند علمي تر و به حقيقت نزديك تر باشد : قزوين مركب از “ كزو” به معناي پسته كوهي و “ ين ” نسبت است، يعني سرزمين پسته. محصولات كشاورزي و باغي قزوين از گذشته هاي بسيار دور – با وجود كم آبي شهر – مشهور بوده و به نقاط ديگري صادر مي شده، ولي پسته آن به دليل مرغوبيت، سبزينگي و روغنــي بــودنش از آوازه بيــشتري برخورداراست

 

 

موقعیت تاریخی

كاوش ها و يافته هاي باستان شناسي در دشت قزوين، نشانگر مرحله يكجانشيني و كشاورزي در هزاره هفتم قبل از ميلاد و برخورداري ساكنان آن از صنايع اوليه و نظام اجتماعي است. منازل مسكوني ، معبد ، كارگاه هاي صنعتي ، اشياي زينتي ، مجسمه ها ، انبارهاي غلات و… از تمدن دير پاي مردمان اين ناحيه در هزاران سال پيش حكايت دارند . قزوين را در نوشته هاي قديم اروپاييان شهر باستاني ” آرساس ” يا ” آرساسيا ” و در تاريخ يونان شهر قديمي ” راژيا ” ناميده اند . قرار گرفتن آن بر سر راه ” جاده ابريشم ” سرنوشت قزوين را با فراز و فرودهاي تلخ و شيرين گره زده است.
منطقه كاسپين كه از روزگاران پيشين،سرزميني آ‌باد و پرجمعيت بود، در زمان ساساني رونقي ديگر يافت و با بناي شهرستان شاپوري- كه آن را شادشاپور نيز مي خواندند – چهره اي متفاوت پيدا كرد و به خاطر موقعيت ويژه اش، پذيراي نظاميان و جنگاوران سلحشور هم شد و از قلعه و برج و بارويي مستحكم برخوردار گشت.
روند شهرسازي و گسترش مناطق مسكوني در قزوين، پس از ورود اسلام به اين سرزمين در سال ۲۴ هجري شتابي دو چندان گرفت و در مدتي كوتاه به عنوان “ باب الجنه” يا “ دروازه بهشت” ناميده شد. به دنبال سفر هارون الرشيد در سال ۱۹۲ هجري به ايران و مشاهده پاكبازي مردمان شهر، به دستور وي مسجد جامع عتيق قزوين بنا شده، بارويي گرداگرد شهرك هاي اقماري پيرامون قزوين كشيده مي شود و چنان كه ابن فقيه همداني و رافعي گزارش كرده اند، كلان شهر قزوين شكل مي گيرد.
وسعت شهر قزوين در سال ۲۵۳ هجري را مي توان از روايت تاريخ گزيده دريافت كه پس از بركشيدن حصار شهر توسط موسي بن بوقا، داراي دويست و شش برج و هفت دروازه بوده است.
تعمير باروي شهر در سال ۳۷۳ هجري به وسيله صاحب بن عباد – وزير دانشمند آل بويه – و بناي صاحب آباد در شمال شرقي شهر، بازسازي آن در سال ۴۱۱ توسط امير شريف ابوعلي جعفري، اقدامات گسترده عمراني امير خمارتاش عمادي در دهه نخستين سده ششم و ساخت باروي تازه اي از آجر به سال ۵۲۷ نشان از توسعه دائمي شهر دارد .
انتخاب الموت به عنوان مركز اسماعيليان نزاري و چالش هاي فرهنگي ، سياسي و نظامي مربوط به آن ، منطقه قزوين را حدود ۲۰۰ سال به كانون اصلي رويدادهاي مهم كشور تبديل كرد و بارها شاهد لشكر كشي هاي ميليوني و آثار ويرانگر آن بود . هرچند اميران سلجوقي ناگزير از فعاليت هاي عمراني نيز بودند و آثار پراكنده سلجوقي در جاي جاي استان نشانگر اين نكته و گسترش قزوین در قرن ششم هجری است.
مولف “ آثار البلاد” قزوين را در آغاز قرن هفتم – پيش از حمله مغول –چنين توصيف كرده است: “ شــهري بسيــار بزرگ و پر جمعيت است. در دشتي بسيار پهناور و هموار بنا شده و مهندسان در بناي شهر نقشه اي كشيده اند كه نظيرش وجود ندارد. زيرا دو شهر است يكي در آغوش ديگري آرميده. شهر كوچك را كه در وسط قراردارد شهرستان مي نامند كه براي خود دروازه و بارو دارد. شهر بزرگتر كه پيرامون شهرستان واقع شده داراي برج و باروي ديگري است. باغستان ها و تاكستان ها گرداگرد باروي خارجي شهر دوم را فراگرفته و پس از آن كشتزارهاي سرسبز دو شهر را در بر دارد و دو رودخانه ديزج و ارنزك از آن مي گذرد”.
وسعت اين شهر در هنگامه حمله ويرانگر مغول به ايران به حدي رسيده كه به گزارش مستوفي در ظفرنامه افزون از يك ميليون نفر جمعيت داشته است. شهر قزوين در دوره ايلخاني پس از ركودي نسبي دوباره زندگي خود را باز مي يابد و چنان كه جهانگردان آورده اند در زمان تيموريان پس از سمرقند بزرگترين و آبادترين شهر ايران بوده است.
انتخاب قزوين به عنوان تختگاه صفويان در قرن دهم علاوه بر بازنمايي اهميت شهر، دوره درخشاني از عمران و توسعه شهري را رقم مي زند كه درآثار سفيران و بازرگانان غربي كه به ايران آمده اند مشهود است. طراحي و ساخت نخستين خيابان ايراني ، چهارباغ ها، ميدان ها، كاخ ها، مدارس، مساجد، بوستان هاي شهري و … كه به الگويي براي شهرسازي در سراسر ايران تبديل شد از اين شهر آغاز مي گردد. حتي انتقال پايتخت در قرن يازدهم نيز رنگ فراموشي به آن نمي زند و تا پايان دوره افشاريان شاهد سازه هاي فراواني در جاي جاي شهر هستيم كه عمارت باشكوه ايوان نادري از آن جمله است.
در سراسر دوره قاجاريه، قزوين به عنوان يك منطقه حاكم نشين مستقل مرتبط با پايتخت مطرح بود و با وجود ركود نسبي اقتصاد و فرهنگ در آن دوره از اندك مراكز پر رونق و تپنده ايران به شمار مي رفت.
پايداري قهرمانانه مردم اين سامان در برابر هجوم سپاه خونخوار مغول و يورش ويرانگر تيمور، به ويژه وارد كردن نخستين شكست به مهاجمان افغاني در دشت قزوين پس از سقوط اصفهان از نقش انكار ناپذير قزوينيان در تاريخ ايران حكايت دارد . مشاركت مردم قزوين در نهضت ضد استبدادي مشروطه سر آغاز فصل نويني در تاريخ معاصر كشور ماست كه تا انقلاب اسلا تداوم مي يابد.پس از بي مهري هاي دهه دوم و سوم در چهاردهمين سده خورشيدي و تخريب بناهاي شكوهمندي همچون ايوان و حياط نادري، عمارت خورشيد، عمارت ركنيه، دروازه ها و … ، رفته رفته استان قزوين به سوي عمران شهري گام برداشت واين روند با استقرار تشكيلات استاني از خرداد ۷۶ به بعد شتابي بيش از پيش گرفت.

فرهنگ

به گواهي تاريخ، اين سرزمين همواره خاستــگاه دانشمنــدان ، انديشــه ورزان و هنروراني بوده كه نام هر يك از آنان بر تارك فرهنگ ايران اسلامي درخشنده است. بزرگان و نام آوراني همچون : ابوعبدا… قزويني، ابومحمد عبدا… بن عمران بن شاپور، داودبن سليمان بن غازي، ابوغانم خادم ، احمدبن ابراهيم قزويني، – از ياران ائمه اطهار و محدثين موثق شيعي- ابن ماجه – محدث بزرگ اهل سنت و گردآورنده سنن – عبدالجليل قزويني، امام الدين رافعي، زكــريا بــن محـمدقزويني، حمدا… مستوفي، عبيدزاكاني ، نجم الدين كاتبي، شرف جهان قزويني، ملا خليلا، آقارضي، واعظ، سالك، وحيد،آصف، ميرعماد، ملك محمد، عماد الكتاب، شهيد ثالث، علامه دهخدا، سيد اشرف الدين حسيني( نسيم شمال)، عارف، ملا آقا حكمي، سيد موسي زرآبادي، شيخ مجتبي قزويني، علامه رفيعي، شهيد رجايي، سرلشگر بابايي و … كه طلايه داران خرد و روشنايي و پاسداران حريم فرهنگ و پارسايي اند.آوازه مكاتب و مدارس فلسفي، فقهي، عرفاني و هنري قزوين در سده هاي مختلف، اقاليم گوناگون را درنورديده و جويندگان معارف را به سوي خود كشانده است. حضور بزرگاني همچون صاحب بن عباد و امام احمد غزالي، خواجه نصير طوسـي ، اميــرمــعزّي ،قــطب الدين شيــرازي، شيــخ بـهائي، ميرداماد، ملاصدرا، فيض كاشاني، سيد جمال الدين اسد آبادي، ميرزاي شيرازي و … نشان از اعتبار حوزه هاي علمي ـ فرهنگي قزوين دارد. هم اينك نيز استقرار دانشگاه بزرگ و بين المللي امام خميني ( ره)، علوم پزشكي، كار، پيام نور، آزاد و مجتمع هاي آموزشي ديگر مهر تاييدي بر شايستگي ها و توانايي هاي فرهنگي اين خطّه از ايران عزيز است.

 

 

 

 

 

 

 

اقتصاد

موقعیت اقتصادی و اجتماعی

این استان به لحاظ اجتماعی ترکیب قومی گوناگونی دارد که اصلی‌ترین گروه‌های قومی فارس‌ها، تات‌ها و آذری‌ها هستند.تاکستان بزرگ‌ترین شهر تات‌نشین ایران در استان قزوین واقع شده و به لحاظ صنعتی یکی از مراکز صنعتی کشور محسوب می‌گردد. استقرار این استان در نزدیکی تهران و عامل ممنوعیت احداث صنایع در محدوده ۱۲۰ کیلومتری تهران، متقاضیان ساخت واحدهای صنعتی را به سرمایه‌گذاری در این استان ترغیب کرده‌است. این استان در زمینه دامپروری و پرورش طیور نیز از موقعیت با اهمیت و ممتازی برخوردار می‌باشد

موقعيت ممتاز استان از دير باز آن را با رونق اقتصادی ، توليدی و بازرگانی در آميخته و اينك نيز يكي از قطب هاي اقتصاد كشور به شمار مي رود و مردان و زنان پر تلاش آن نقشي بسزا در چرخه توليد ملي دارند . استان قزوین به علت نزدیکی به پایتخت و دارا بودن بیش از ۳۴۰۰ واحد تولیدی و صادرات غیرنفتی معادل ۴۰۰ میلیون دلار، قدرت تنظیم بازار ۳۲ میلیون نفر یعنی ۴۰ درصد از جمعیت ایران را داراست.بیش از ۱۳۰ هزار نفر در بخش صنعت این استان مشغول به کار هستند.^این استان هم چنین چهارمین استان صنعتی ایران در سال ۱۳۸۸ بوده و رتبه نخست تعداد جمعیت شاغل به کل جمعیتش را در کشور داراست.بانگاهي پر شتاب ، اندكي از اين توانايي ها را مرور مي كنيم :

صنعت 
بنابر آنچه كه در كتاب هاي تاريخ و جغرافياي تاريخي آمده پيشينه صنعت در منطقه قزوين به هزاران سال پيش باز مي گردد . مطالعات باستان شناسي دستان تــوانـمند ساكنــان اين سامــان را در ساخت سفالينه هاي هنرمندانه نشان داده و آثارشان را زينت بخش موزه هاي معروف دنيا ساخته است . ابن حوقل و مقدسي در قرن چهارم هجري از صنايع دفاعي و پوشاك قزوين به نيكي ياد كرده از صادرات لباس ، كفش ، جوراب ، كمان ، عبا و… آن به شهرهاي ديگر سخن به ميان آورده اند . ناصر خسرو متفكر و جهانگرد مشهور در سفر نامه خود آورده است : ” … قزوين را شهري نيكو ديدم … از همه صناع ها در آن شهر بود . ”
وجود كارخانه هاو كارگاه هاي فراوان قالي بافي ، كاشي و سراميك ، شيشه و ميناگري ، صنايع فلزي ، اسلحه سازي و … در دوره صفوي بر استعداد هاي صنعتي منطقه تاكيد دارند .
استان قزوين در روزگار ما به خاطر داشتن شهرك و مجتمع هاي متمركز صنعتي همچون: البرز ، ليا ، تاكستان ، حيدريه ، نــهاوند ، آراسنــج ، و شـهــرك صنعتي تكنولوژي برتر كه بيش از ۶۰۰ واحد توليدي بزرگ را در خود جاي داده يكي از مهمترين مراكز صنعتي كشور به شمار مي آيد . تنوع توليد را بايد از ويژگي هاي صنايع استان دانست . هم اينك افزون بر هزار نوع محصول در اين كارگاه ها توليد مي شود كه مي توان از لوازم خانگي ؛ صنايع غذايي ؛ بهداشتي و دارويي ؛ محصولات شيميايي و سلولزي؛ فلزي و ريخته گري ؛ ماشين سازي و ساخت تجهيزات ؛ نساجي ؛ چرم و پوشاك ؛ خودرو ونيرومحركه ؛ لوازم برقي ؛ الكترونيك و مخابرات ؛ محصولات ساختماني ؛ ظروف و مخــازن پلاستـيـكي و بـستــه بنـدي ؛ فراورده هاي كاني غير فلزي و … نام برد كه به خارج از كشور نيز صادر مي شوند .
در استان قزوين بيش از ۱۶ نوع ماده معدني با ذخيره هاي مختلف وجود دارد كه به ۳ بخش غير فلزي ، فلزي و مصالح ساختماني تقسيم و شامل انواع خاك هاي صنعتي ، سيليس ، دولوميت ، نمك ، بارتين ، زاج ، خاك سرخ ، سرب ، منگنز ، مس ، ذغال سنگ ، هماتيت ، سنگ لاشه ، آهك ، گچ ، گرانيت ، و … بوده ؛ هم اكنون در بيش از ۷۰ معدن ، عمليات استخراج و بهره برداري صورت مي گيرد .

شهرک‌های صنعتی

سابقه فعالیت اولین واحدهای صنعتی در قزوین به عصر صفوی بازمی‌گردد؛ در دوره معاصر نیز با ساخته شدن اولین شهر صنعتی کشور (البرز) در سال ۱۳۴۶، قزوین جایگاه ویژه‌ای در بخش صنعتی کشور پیدا کرد.در حال حاضر استان قزوین با دارا بودن ۸ شهرک صنعتی به نام‌های البرز، لیا، کاسپین، آبیک، حیدریه، آراسنج، خرمدشت، حکیمیه،و دو شهرک در حال احداث به نام‌های قزوین۲ و شال و نیز ۳ ناحیه صنعتی به نام‌های نیکوییه، الموت و بویین زهرا،ضمن فعالیت بیش از ۸۰۰ شرکت صنعتی،این استان از قطب‌های اقتصادی کشور محسوب می‌شود. 
از جمله شاخص‌ترین واحدهای صنعتی در سطح قزوین می‌توان به شرکت سیلیس البرز ،تولی پرس، مهرام، سپهر الکتریک، کاچیران, لوازم خانگی پارس، شیشه لیا، آبگینه، آپادانا سرام، سرامیک البرز، کاشی پارس، واحدهای صنعتیهفت الماس، فولاد البرز، فولاد قزوین، فولاد تاکستان و شیشه قزوین اشاره کرد.

 

كشاورزی 
دشت وسيع و حاصلخيز قزوين كه سطح زير كشت و باغات آن به بيش از ۱۳ هزار كيلومتر مربع مي رسد – با اين كه وسعت آن كمتر از يك درصد مساحت كل كشور است – ۲/۱ درصد از كل اراضي قابل كشت كشور را در خود جاي داده است .
علاوه بر كاريزها و هزاران حلقه چاه عميق و نيــمه عميق ، دشــت قـــزوين به وسيله طولاني ترين شبكه كانال آبرساني كه از سد انحرافي سنگبان طالقان و زياران سرچشمه مي‌گيرد سيــراب مي‌شــود. محصــولات كشاورزي آن را انگور ، فندق ، پسته ، بادام ، گردو ، زيتون ، سيب ، گندم ، جو ، چغندر قند، انار ، انجير ، حبوبات ، صيفي جات و … تشكيل مي دهد . دامداري ، پرورش طيور و آبزيان نيز در استان قزوين در سطح گسترده اي انجام مي شود . در حال حاضر توليد فراورده هاي دامي استان جايگاه بسيار مهمي در كشور دارد به نحوي كه ۴۵% توليد مرغ مادر تخم گذار ،۱۰۰% مرغ اجداد تخمگذار ، ۱۰% تخم مرغ ، ۴% شير ، ۱۵% گوشت مرغ و ۱۰% گوشت قرمز كل كشور در اين استان صورت مي پذيرد .

بازرگانی 
نزديكي به پايتخت ، امنيت ، شبكه حمل و نقل مناسب زميني ، ريلي و هوايي ، مجاورت قطب هاي صنعتي و كشاورزي ، همسايگي ۶ استان كشور ، مراكز نگهداري و ذخيره سازي كالا ، پيشينه درخشان فعاليت هاي اقتصادي- كه وجود ده ها كاروانسراي شهري و بين راهي مبين آن است – و … موجب شده است استان قزوين در قلمرو بازرگاني و تجارت موقعيت ارزنــده‌اي داشتــه باشد و انبوه سرمايه گذاران به آن روي آورند.

یروگاه ۲۰۰۰ مگاواتی شهید رجایی

این نیروگاه در آزادراه تهران به قزوین ساخته شده‌است. نیروگاه برق شهید رجایی دارای دو سیکل مجزای بخار و ترکیبی می‌باشد که مجموعاً ۲۰۴۰ مگاوات تولید برق دارد؛ که این میزان، ۸ درصد برق مصرفی در کشور می‌باشد. سوخت مورد استفاده در این نیروگاه مازوت و گاز طبیعی است.

آداب و رسوم

جشن پنجاه بدر

برگزاری آیین های سنتی و مذهبی در دیار کهن قزوین از جمله پنجاه بدر«نوزدهم اردیبهشت»:، همواره از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و به عنوان بخشی از اعتقادات و باورهای عمیق مردم این شهر مطرح است.

برگزاری آیین های سنتی و مذهبی در قزوین از جمله پنجاه بدر، همواره از جایگاه ویژه ای برخوردار است

 

به گواه تاریخ، آیین های مردم این سرزمین نشان از عظمت تمدن و غنای فرهنگ مذهبی و ملی قزوین در زمانهای دور و نزدیک دارد، گرچه بسیاری از این مراسم به فراموشی سپرده شده یا به شکلی محدود برگزار می شود اما «جشن پنجاه به در» جزو آیین هایی است که هر ساله مورد توجه شهروندان قزوینی قرار دارد و با شکوه انجام می شود.

به گواه تاریخ، آیین های مردم این سرزمین نشان از عظمت تمدن و غنای فرهنگ مذهبی و ملی قزوین در زمانهای دور و نزدیک دارد، گرچه بسیاری از این مراسم به فراموشی سپرده شده یا به شکلی محدود برگزار می شود اما «جشن پنجاه به در» جزو آیین هایی است که هر ساله مورد توجه شهروندان قزوینی قرار دارد و با شکوه انجام می شود.

 

برگزاری جشن باران و طلب آن در پنجاهمین روز از بهار، از آیین های ویژه قزوینی ها است که هر ساله گروه های مختلف مردم بویژه ساکنان محله های قدیمی شهر در آن شرکت می کنند.
در این روز که نزد مردم قزوین به پنجاه به در معروف است، مردم در نزدیکی غروب آفتاب منازل خود را ترک و به مصلای شهر رفته و آداب ویژه این روز را از جمله اقامه نماز باران، برگزار می کنند.

برگزاری جشن باران و طلب آن در پنجاهمین روز از بهار، از آیین های ویژه قزوینی ها است

براساس برخی اسناد تاریخی و اظهارات کهنسالان، در گذشته در مکان فعلی مصلی قزوین یک آب انبار و یک مسجد وجود داشته که امروزه تنها بخشی از آب انبار آن به جای مانده است.
بی تردید احداث مسجد در بیرون شهر و در میان باغات سنتی نشان از انجام مناسکی خاص دارد و از آنجا که مراسم باران خواهی از سنت های کهن این سرزمین است، احتمال دارد بنای این مسجد که امروزه تخریب شده از روزگاران قدیم مکانی خاص و نیایشگاهی برای مراسم طلب باران بوده باشد.

خانواده ها در گذشته در باغهای اطراف این آب انبار نشسته و پس از تناول غذا و تنقلات که بیشتر نذری بود بچه ها به بازی و سرگرمی مشغول می شدند و بزرگترها نیز به خواندن نماز باران می پرداختند. یکی از اعتقادات مردم در اجرای این آیین مذهبی، این است که پس از بجا آوردن نماز باران، چند قطعه سنگ کوچک را پس از نیت، بر دیواره آب انبار می فشردند و معتقد بودند چنانچه حاجتشان پذیرفته شود، سنگ به دیواره می چسبد.

 

 

 

 در این آیین سنتی، خانواده ها پنجاه به در را با حضور در باغهای اطراف این آب انبار و تناول غذا و تنقلات که بیشتر نذری است سپری و نماز باران اقامه می کنند.

بعضی از قزوینی ها نیز پنجاه به در را با توزیع عصرانه نذری نظیر آش رشته، دویماج (یک نوع غذای محلی قزوینی درست شده از نان، پنیر، گوجه، پیاز و انواع سبزیجات) و لقمه های پنیر و سبزی سپری می کنند.

مراسم پنجاه به در پیش از اسلام و در زمانی که در شهر قزوین خشکسالی اتفاق افتاد رایج شد

 

مراسم پنجاه به در پیش از اسلام در این شهر و در زمانی که در شهر قزوین خشکسالی اتفاق افتاد رایج شد و طی آن مردم برای طلب باران دعا کردند که پس از آن باران فراوانی بارید و بعد از آن هر ساله در این روز باران رحمت می بارد.

طبق اعتقادات مردم قزوین، اهریمن خشکسالی یکی از قدیمی ترین دشمنان ایران زمین است که برای مبارزه با این دیو، علاوه بر حفر قنات و ساخت آب انبار باید مناسک اعتقادی نیز انجام شود. 

در مراسم مشابه دیگری به نام چمچه خاتون، مردم داخل یک قدح، آب ریخته و آن را به پشت بام برده و به وسیله یک چمچه (وسیله شبیه کفگیر و ازجنس مس) کم کم آب داخل قدح را به طرف آسمان می پاشند.

جشن زیتون

استان قزوین پس از استان گیلان دومین تولید کننده زیتون در سطح وسیع است. لذا جشن زیتون در هنگام برداشت این محصول در این منطقه رواج دارد. معمولا کشاورزان از اوایل مهر شروع به چیدن زیتون می کنند و به دلیل فراوانی آن تا اواخر این ماه به طول می انجامد.

 

جشن زغال اخته

زغال اخته به صورت درخت یا درختچه در کنار جریان آب و یا در بیشه ها می‌روید و از گروه گیاهان گل‌دار گلبرگ جدا محسوب می‌شود و در زبان انگلیسی به آن CORNELIAN CHERRY گویند.
گل‌های زغال اخته، زرد رنگ و خوشه‌ای است و شهد فراوانی برای زنبورهای عسل دارد. برگ‌های سبز پررنگ و براق و نوک تیزی دارد. میوه‌ی آن به شکل بیضی و تقریبا به اندازه‌ی آلبالوی درشت است و طعم ترش و شیرینی دارد. رنگ میوه‌ی آن قرمز بسیار خوش رنگ می‌باشد .
درختچه‌ی زغال اخته حدود ۳۰۰ سال عمر می‌کند و در حدود ۲۵ سالگی تا ۸ متر می‌رسد. این درخت به طور کلی ارتفاعی حدود ۸-۴ متر دارد. چوب آن بسیار محکم است و در صنعت نیز کاربرد دارد.
زغال اخته در منطقه‌ی وسیعی از اروپا، آسیا به خصوص ایران، ارمنستان و قفقاز می‌روید. محل رویش این گیاه در ایران، در جنگل‌های ارسباران، کوه های البرز، منطقه‌ی الموت، کوهین قزوین و در جنگل‌های بین مازندران و گیلان است.
منطقه‌ی قزوین و الموت غربی به ویِژه در حاشیه البرز، بیش‌ترین تولید کننده و صادر کنندگان زغال اخته‌ی کشور محسوب می‌شود. میوه‌ی زغال اخته در اواخر تابستان آماده‌ی چیدن است. محصول زغال اخته در استان قزوین با سطح زیرکشت ۸۵۰ هکتار رتبه نخست را در کشور دارد.
روستا هیر از توابع الموت غربی بزرگترین صادر کننده محصول زغال اخته در استان است و هر ساله در هنگام برداشت محصول زغال اخته جشنی برگزار می‌گردد که شامل موسیقی و آواهای محلی، بازی‌های سنتی و توزیع محصول زغال اخته بوده که هرساله مورد استقبال گردشگران قرار می‌گیرد.

 

 

 

 

 

نوروزی خوانی و كوسه گلين

از نشانه ها و پيك هاي نوروزي، گروه هاي كوچكي از نوازندگان دوره گرد هستند كه معمولا“ از روستاهاي پيرامون شهر به قزوين مي آيند و ترانه هاي كوتاهي را كه با مضمون آرزوي نيكبختي در سال نو سروده شده مي خوانند و هديه ای از مردم دريافت مي كنند. به اين گروه ها نوروزي خوان يا نوروز نثار- نوروز و نوسال مي گويند.
دست افشاني، پايكوبي و ترانه خواني كوسه گلين كه با جامه اي سرخ، كلاه بوقي و چهره سياه كرده و زنگوله به پا به در خانه ها مي رود از ديگر مراسم مردم قزوين در آستانه سال نو است. قزوينييان بخشيدن پول و شيريني را به نوروز خوان يا كوسه گلين خوش شگون مي دانند.

 

 

 

 

 

 

 

 

سمنو پزان

 

اين آيين توسط بانوان – و بيشتر به صورت گروهي – انجام مي گيرد و سرشار از اعتقادات مذهبي است. زمان نسبتا“ طولاني تهيه و پخت سمنو، آن را با آداب ويژه و رمزآلودي آميخته كه با مشاركت همسايگان و نيّت خاص هر يك از آنان صورت مي پذيرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جشن انار

 

 

ميوه بهشتي و زيباي انار در مناطق گرمسيري استان همچون بخش هايي از تارم و رودبار شهرستان و بوئين زهرا در سطح گسترده اي به عمل مي آيد و محصول انار دانه درشت ، آبدار و شيرين سنگان از شهرتي فراوان برخوردار است در آخرين جمعه مهر ماه اهالي مهاجر روستاهاي انار خيز از شهرهاي مجاور به زادگاه خويش باز مي گردند و در كنار ساير روستائيان در فضايي سرشار از شادي و نشاط به برداشت محصول مي پردازند.

 

جشن انگور

برگزاري جشن در هنگام برداشت محصولات در همه جاي جهان رواج دارد و مردم ايران نيز علاوه برجشن هاي ملي و تقويمي، مراسم شادماني و پايكوبي در زمان برداشت فراورده هاي كشاورزي و باغي را برپا مي كرده اند. يكي از اين آيين هاي مردمي

“ جشن انگور ” است كه از روزگاران گذشته در سرزمين قزوين برگزار مي شود.
منطقه قزوين از ديرباز به پرورش انگورهاي فراوان و مرغوب شهرت داشته است. مقدسي- جغرافي دان بزرگ اسلامي و مولف احسن التقاسيم في معرفه الاقاليم- قزوين را در قرن چهارم هجري اين چنين توصيف كرده است: “ قزوين بزرگ و پر تاكستان است” . ابو الفداء – مولف تقويم البلدان- نيز با تعبيري نزديك به مقدسي گفته است: “ قزوين را تاكستان هاي بسيار است.”
در كتاب ارزشمند مسالك و ممالك به صادرات انگور و كشمش از قزوين اشاره رفته و آمده است:“ قزوين دو شارستان است و ديوار دارد و مسجد آدينه در شارستان بزرگ است. در شهر دو كاريز كوچك هست خوردن را و كشت بر آب باران بود و با اين بي آبي شهري پر نعمت است… ميوه بسيار دارند: انگور و بادام و مويز چندان بود كه به شهرها ببرند.”
جهانگردان اروپايي نيز در گزارش ها و سفرنامه هاي خويش، قزوين و انگورش را به نيكي ستوده اند. چنانكه شاردن تاكيد كرده است: “ در قزوين بهترين انگور ايران به دست مي آيد.”
فلاندن هم گفته است : “ خاك قزوين حاصلخيز و مزروعي و انگوري فراوان و اعلا دارد كه آن را شاهانه مي نامند.” اين سخن لردكرزن شاهدي ديگر بر مدعاي ماست:“ قزوين از نظر انگورهاي خوب و بعضي كارخانجاتش قابل ملاحظه است.”
از انواع بي شمار انگور، بيش از چهل نوع انگور در استان قزوين كاشته مي شود كه مهمترين آنها عبارتند از: شاهاني ، بيدانه سفيد، بيدانه قرمز، فخري، عسگري، صاحبي، چفته، ريش بابا، رازقي، اولوغي، خليلي،ميش پستان، حسيني، ملكي، ياقوتي، رجبي سياه، رجبي سفيد، اتابكي، طايفي، يارجين، مثقالي، سنجري و …
سطح زير كشت انگور در استان قزوين به سي و پنج هزار هكتار بالغ مي شود و پس از استانهاي فارس و خراسان سومين استان كشور به شمار مي رود و از نظر توليد انگور نيز رتبه نخست را داراست.
شهرهاي تاكستان و قزوين همه ساله در شهريور ماه شاهد برگزاري جشن انگور بوده و طــي آن عــلاوه بر اجــراي موسيقي فولكلوريك و بومـــي سروده ها ، تقدير از توليد كنندگان انگور در محلات مختلف ، از پديد آورندگان مرغوب ترين انگور ، بيشترين انگور ، نوآوري در كاشت ، داشت و برداشت انگور تجليل مي شود.

 

 

 

جشن گندم

برگزاري جشن گندم در بيشتر مناطق روستايي استان پيشينه اي بس طولاني دارد ولي مراسمي كه در منطقه آوج برگزار مي شود از شكوه بيشتري برخوردار است . اين جشن در كنار آبگير كوچك و زيباي ” دريابك” واقع در شمال پرسپانج برپا مي گردد و اهالي

روستاهاي همجوار با حضور گسترده در‌كنار آبگير به ازاي هر خانواده يك گوسفند قرباني مي كنند و پس از شكر و شادي به درو محصول مي پردازند.

 

 

 

جشن فندق

 

 

استان قزوين پس از گيلان دومين توليد كننده عمده فندق كشور محسوب مي شود . در بيش از هفتاد روستاي رودبار شهرستان و الموت حدود ۱۶۰۰۰نهال بارور فندق وجود دارد كه چهار نوع : زر آبادي ، بادامي ، سياه بومي و سفيد در آن به عمل مي آيد. به جز رقم بادامي – كه كشيده است – بيشتر به شكل گرد و دو پهلو و داراي مغزي سفيد و با طعم شيرين و معطر هستند . در سال هاي اخير با تشكيل تعاوني هاي صنفي ، كاشت و برداشت فندق رونق افزون تري يافته و بخش قابل توجهي از محصول به بازارهاي اروپايي صادر مي شود . جشن فندق چين يكي از مراسم به ياد ماندني ، پر نشاط و زيباي مردم منطقه است كه در واپسين هفته مرداد ماه در باغستان هاي سر سبز بخش رودبار شهرستان برگزار مي گردد. در اين آئين علاوه بر ارائه موسيقي محلي و فولكلوريك ، لافند بازي ، آتش بازي ، ورزش هاي بومي و ديدار از جاذبه هاي طبيعي ، صعود سراسري به قلعه تاريخي لمبسر انجام مي پذيرد و بسيار شور انگيز است. در حاشيه جشن ، فروش محصولات محلي و صنايع دستي در بازارچه هاي ويژه رونق فراواني دارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جشن های دیگر

آداب همسر گزینی و مقدمات و پی آیند های آن نظیر بله بران،عقد کنان حنابندان جهاز بران آستانه بوستان پاتختی یا سربندان جمعه اول و .... همچنان مورد توجه است و با تنوع بسیار بسته به پیوند های خانوادگی و ایلی برگزار میشود و خانواده ها به آن پایبند ی تام و تمام نشان میدهند.

 

 

 

 

 

 

مراسمات عزاداری

 

قزوینی ها صاحبان عزا را تنها نمی گذارند...

 

عموماً مردم قزوین صاحبان عزا و کسی را که فوت کرده است خیلی تکریم می کنند و احترام خاصی برای عزادار و متوفی قائل هستند. وقتی کسی در قزوین مرحوم می شود سرسلامتی دادن به صاحبان عزا جز آیین های کهن قزوینی هاست. نزدیکان حتی پیش از مراسم تشییع ، می روند و به صاحب عزا تسلیت می گویند. مراسم تشییع هم باشکوه برگزار می شود و بعد از آن مراسم شام غریبان را در غروب همان روز در یک مسجد برگزار می کنند

فردای آن روز برای خانواده عزادار غذایی مثل فرنی یا آش می برند و مراسم صباح مزار برگزار می شود. معمو ًلا مرسوم است که روز سوم عزاداری مخصوص خانم ها برگزار شود. وی با اشاره به این که اگر اطرافیان بخواهند برای خانواده متوفی مراسم بگیرند، مراسم روز سوم یا پنجم را برگزار می کنند

در قزوین مراسم هفتم و چهلم هم داریم. الان در بیشتر نقاط کشور، دیگر این تعدد در روزهای برگزاری مراسم عزاداری وجود ندارد یا کمتر است، اما در قزوین هنوز هم در روزهای مختلف مراسم عزا برگزار می شود. قزوینی ها نسبت به افراد مصیب دیده بسیار حساس هستند و این را با برگزاری مراسم متعدد نشان می دهند. در قزوین مراسم زیادی شامل شام غریبان، صباح مزار، سوم، پنجم، هفتم، چهلم و سال درگذشت متوفی برقرار می شود که نشانه تکریم است. الان در بیشتر نقاط کشور مراسم را یک جا می گیرند، برای مثال سوم و هفتم را یک روز برگزار می کنند.

یکی از چیزهایی که در ایام عزاداری اتفاق می افتد، این است که تا 3 روز آشپزخانه در خانه ای که عزادار است، تعطیل می شود و غذایی در آن پخته نمی شود و اطرافیان برای صاحبان عزا، غذا می برند. رسم است در فردای مراسم تشییع برای خانواده صاحب عزا آش یا فرنی می برند که هم سبک است هم برای عزادار مناسب است. اگر کسی اهل کسب و کار یا بازاری باشد و مغازه اش را به دلیل عزادار بودن تعطیل کند، روز صباح مزار یا روز سوم مردم جمع می شوند و این فرد را مشایعت می کنند تا کرکره مغازه اش را بالا بزند و کسب و کارش را از سر بگیرد. این هم در بررسی هایی که داشتم در کشور کم سابقه است و در آیین و فولکور محلی مردم قزوین بیشتر دیده می شود.

در قزوین مراسمی داریم با عنوان نو عید. در نخستین عید بعد از چهلم مانند عید نوروز یا عید غدیر، عید اول می گیرند و برای پایان بخشیدن به عزا به خانه صاحبان عزا می روند و آنها را تسلی می دهند. با گذشت زمان قزوینی ها در مناسبت های مختلف عادت دارند که خیرات و نذری برای عزیز درگذشته خود پخش کنند و برای او طلب آمرزش کنند. معمو ًلا در صبح جمعه یا پنجشنبه به زیارت اهل قبور می روند و به خواندن فاتحه، پخش کردن خیرات و مرور خاطرات درگذشته خود می پردازند تا آرامش بگیرند و یاد آن عزیز را گرامی بدارند. این کار تا سال ها بعد از فوت آن درگذشته ادامه می یابد.

 

مراسم عزای حسینی

مراسم رسمي عزاداري در قزوين از روز هفتم محرم

مراسم رسمی در شهر قزوین از روز هفتم ماه محرم شروع می شود که هیات های حسینی از سراسر استان در شب هفتم به امامزاده آمنه خاتون، امامزاده علی و بیبی شهربانو، در شب هشتم به امامزاده سلطان سید محمد و شب نهم به امامزاده حسین می روند..

هیات ها بصورت دسته هایي که شامل علامت کشی، طبقکشی، طبل و سنج زنی، زنجیر زنی و سینه زنی است و با نشان خاص به عزاداری می پردازند، در قزوین روز تاسوعا مردم به زیارت امامزاده علی، آمنه خاتون و خانه قدیمی امام جمعه (که متعلق به امام جمعه شهیدی یکی از بزرگان قزوین بوده و از خانه های تاریخی با پیشینه مذهبی قزوین است) سلطان سید محمد و در آخر به حسینیه آقا سید جمال می روند و خود را برای مراسم شب که در جوار امامزاده حسین برپا می شود،آماده می کنند.

طبق کشی

مراسم طبق کشی از سنت های خاص شهر قزوین است، طبق از جنس چوب با ارتفاع حدود یک و نیم متر و قطر یک متر است، بیشتر قسمت های آن را آیینه کاری می کنند، این طبق است و آنها شیئی را روی سرمی گذارند و آنرا حمل می کنند.

در شهر قزوین در شب تاسوعا، همه دسته های عزاداری از مساجد و تکایای خود به طرف امامزاده ˈسلطانسیدمحمدˈ به راه می افتند و در آنجا تجمع می کنند و در شب عاشورا به سمت ˈامامزاده حسینی اشاهزاده حسینˈ می روند.

در روز عاشورا نیز هیاتها به امامزاده حسین رفته و با چرخیدن به دور صحن امامزاده و عزاداری در ادامه به مزار شهدا رفته و سپس به مساجد خود بر می گردند، مراسم شام غریبان نیز در تمام مساجد استان برگزار می شود که مردم با در دست داشتن شمع و گل گرفتن سر این مراسم را اجرا می کنند و به میهمانی مساجد محله های دیگر می روند.

بارگاه «امامزاده حسین (ع)» که در بین مردم قزوین به «شاهزاده حسین» معروف است از فرزندان امام هشتم رضا (ع) بوده و در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی محل عزاداری هیات های مذهبی شهر قزوین است.

در مناطق روستایی نیز اهالی هر روستا، در شب عاشورا به نزدیکترین امامزاده محل رفته و تمام شب را تا قبل از طلوع آفتاب به سینه زنی می پردازند و پس از خواندن نماز صبح به طرف روستای خود حرکت می کنند. دسته های عزادار، یک دور در محل می زنند و نوحه می خوانند و سپس به مسجد محل می روند.

 

درخت خون بار

در روستای «زرآباد» از توابع بخش «رودبارالموت»، درخت چنار کهن سالی وجود دارد که به اعتقاد و شهادت اهالی محل، هر ساله هنگام اذان صبح روز عاشورا، از ساقههای آن مایع قرمز رنگی مانند خون تراوش می کند.

به همین خاطر هر سال، افراد بسیاری از مناطق دور و نزدیک به این محل می آیند و زیر درخت خون بار می روند تا هم به عزاداری بپردازند و هم شاهد تراوش خون از آن باشند. مردم این روستا بر این باورند که بر روی بعضی از برگهای این درخت، نام پنج تن «آلعبا» حک شده است.

درخت چنار کهن سالی در حیاط امامزاده علی‌اصغر در روستای زرآباد الموت در استان قزوین وجود دارد که به درخت چنارخون بارمشهور است. خون بار بودن این درخت، قدمت دیرینه ای دارد و حتی در زمان شاه سلطان حسین صفوی نیز روایتهایی از آن مطرح شده است.

در نزدیکی سحرگاه روز عاشورا، صمغی قرمز رنگ شبیه خون از این درخت خارج می شود که آزمایش‌هایی هم روی آن انجام شده است البته هیچ کدام از آزمایش‌ها با وجود مشاهدهٔ ترکیبات مشابه خون در این صمغ، این مسأله را تأیید نکرده اند که این مایع، به خون انسان مربوط می شود.

نکته‌ی جالب این است که این مایع فقط روز عاشورا از درخت خارج می شود، یعنی با توجه به متفاوت بودن سالهای هجری شمسی و هجری قمری، این اتفاق درست در روز دهم ماه محرم رخ می دهد و پس از آن، این شاخهها خشک می شوند.

خاکسپاری زنانه

مراسم نمادین خاکسپاری شهدای کربلا، یک مراسم کاملا زنانه است که هر سال در روز دوازدهم ماه محرم برگزار می شود. مراسمی که قزوینی ها به آن «سوم امام» میگویند و در آن تمام زنان شهر بیل و کلنگ به دست، پیکرهای نمادین شهدای عاشورا را با خود تا مسجد یا حسینیه اصلی شهر حمل میکنند.

عزاداران قزوینی در این روز در مسجد على اکبر جمع مىشوند، عدهاى با بیل و کلنگ و عدهاى با دست گرفتن پیکرهاى پارچهاى بدون سر، به دور شهر مى چر خند و دو باره به مسجد بر مىگردند و سینه زنى و نوحه خوانى مى‌کنند..

 

 

 

جاذبه های تاریخی قزوین

 استان قزوین از استان‌های تاریخی ایران بوده و آثار باستانی زیادی را در خود جای داده‌است و با بیش از 1200 اثر ملی ثبت شده  ۱۱ درصد از آثار تاریخی ملی ثبت شده کشور را به خود اختصاص داده است و از این نظر رتبه نخست را در ایران دارد. منطقه تاریخی رودبار الموت و شهرستان رودبار که تا سال ۱۳۷۳ با عنوان رودبار و الموت معروف بود، در قزوین واقع است.

 

پيشينه تاريخي

 

 بر اساس اسناد و مدارک موجود قدمت و سابقه تاريخي منطقه قزوين به دوران حکومت مادها، در قرن نهم پيش از ميلاد، مي رسد. در آن زمان، ناحيه کوهستاني جنوب و جنوب غربي قزوين جزئي از قلمرو مادها به شمار مي رفت که همواره مورد تاخت و تاز اقوام و قبايل مختلف، از جمله اقوام آشور و کاسي‌ها، قرار داشت.

بررسي آثار بدست آمده از جنوب دشت قزوين در بخش بوئين زهرا، نشان مي دهد که در اين منطقه در هزاره هاي چهارم و پنجم پيش از ميلاد، زيستگاه جماعت هاي انساني بوده است.

بناي اوليه شهر قزوين را به شاپور معرف به شاپورذوالاکتاف نسبت مي دهند. شاپور شهر قزوين را براي جلوگيري از تهاجمات ديالمه بنا نهاد و در آن دز و استحکامات به وجود آورد و سپاهيان خود را در آن استقرار داد. به مرور زمان، پايگاه نظامي شاپور توسعه يافت و هسته اصلي شهر قزوين به وجود آمد. موقعيت اين شهر همواره به عنوان گذرگاه مهم طبرستان و درياي مازندران (خزر) اهميت فراوان داشت. بعد از حمله اعراب به ايران و آغاز دوره فتوحات اسلامي، براء بن عازب از سرداران معروف عرب در سال 24هجري قمري، قزوين را محاصره کرد. قزوين در دوره اسلامي نيز به پايگاه و مبداء عمليات بعدي لشگريان عرب تبديل شد. در سال 192ھ . ق ››هارون الرشيد‹‹ به قزوين آمد و نسبت به توسعه شهر و ساخت بناي ›› مسجد جامع ›› در آن دور آن اقدام نمود.

ناصر خسرو قبادياني در سفرنامه خود در سال 438ھ . ق شهر قزوين را چنين توصيف کرده است:

... باغستان بسيار داشت، بي ديوار و خار، و هيچ مانعي از دخول در باغات، و قزوين را شهري نيکو ديدم، باروي حصين و کنگره بر آن نهاده و بازارهاي خوب، مگر آن که آب در آن اندک بود و منحصر به کاريزها در زير زمين رئس آن شهر مردي علوي بود.

از اواخر قرن پنجم هجري تا زمان حمله هلاکو به قلعه هاي اسماعيليان، سرزمين قزوين تحت تاثير حوادث مربوط به نهضت اسماعيليان از جمله حسن صباح و جانشينان او قرار داشت و شاهد نبردها و جنگ هاي طولاني ميان سپاه حکومت مرکزي و اسماعيليان بود. در زمان صفويه و در دوران سلطنت شاه طهماسب، با برگزيده شدن قزوين به پايتختي، اين شهر اعتبار بيشتري يافت و آثار وبناهاي متعددي در آن بنا گرديد.

در دوره قاجاريه که تهران به پايتختي انتخاب شد، قزوين به علت استقرار در مسير جاده تهران به اروپا و روسيه، اهميت قابل ملاحظه اي يافت.

با آغاز نهضت مشروطيت، اين شهر، خانه دوم مشرطه خواهان شد و مردمان آن از هيچ کمکي به آزادي خواهان دريغ نکردند.

در اواخر دوره قاجار ›› رضا خان مير پنج ‹‹ با نماينده انگلستان در گراندهتل قزوين ملاقات کرد که طي آن نطفه کودتاي سوم اسفند براي براندازي حکومت قاجاريه بسته شد.

 

 قزوين بعد از ظهور اسلام

 قزوين به دنبال فتح آن در سال 21 هجري به عنوان مرز و ثغر مسلمين شناخته شد و مسلمانان براي درک فضيلت جهاد با کفار ديلم به سوي آن رهسپار گشتند. احاديث فراواني که در فضيلت قزوين روايت شده و عملکرد زمامداران حکومت اسلامي در پشتيباني از مدافعان قزوين اهميت والاي آن را مي نمايد.اعزام چهار هزار تن از مسلمانان به فرماندهي ربيع بن خثيم در سال 36 هجري و قبل از جنگ حساس صفين به قزوين توسط اميرالمومنين علي بن ابي طالب (ع) نمونه اي از اين توجه است .

بديهي است که شهر کوچک و قديمي قزوين که به استواري محدود بوده گنجايش سيل عظيم مهاجران و مجاهدان را نداشته و لزوم گسترش آن براي جلب بيشتر مسلمين اعزامي به قزوين احساس مي شده است. سعيد بن العاص بن اميه که از طرف عثمان والي کوفه بوده براي جنگ با ديلميان به قزوين مي آيد و آن را شهري استوار و آباد مي کند قطعا اين عمران اوليه قبل از سال 35 هجري که سال قتل عثمان است صورت گرفته است.

خانه سازي در بيرون از قلعه قديمي شهر ظاهرا نخستين بار توسط محمد بن سنان عجلي و در سال 90 هجري انجام شده و ديگران نيز به تقليد از او در بيرون از شهر به خانه سازي پرداخته اند و شهر را وسعت بخشيده اند . پيش از سال 169 هجري در سالهاي خلافت مهدي عباسي و زماني که فرزندش موسي الهادي وليعهد بوده و شهرک به نامهاي مدينه موسي و مبارکيه در کنار قزوين ساخته شد و همين امر به توسعه بعدي شهر کمک شاياني کرد.

 

 

سپه اولین خیابان ایران

خیابان سپه قزوین نخستین خیابان طراحی‌شده ایران است که در دوره صفوی در زمان پایتختی قزوین احداث شد. در سال ۱۳۸۷ رسماً به عنوان اولین خیابان ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

این خیابان را شاه طهماسب صفوی در شمال محلهٔ شهرستان قدیم یا حصار شاپور، همزمان با ایجاد جعفرآباد یعنی عمارت و خانه‌های دو طرف این خیابان و باغ سعادت آباد و عمارت دولتخانه و حرمسرا و باغ‌های شرقی و غربی عمارات مذکور احداث کرده‌است. ظاهراً نام خیابان هم از نام محله‌ای به نام خیابان در هرات گرفته شده‌است که شاه طهماسب در دوران ولیعهدی در آن شهر ساکن بوده‌است.

 

در زمان شاه صفی خیابان را از سوی جنوب امتداد داده و به گورستان جنوب شهر قزوین (گورستان کُهَنبر) رسانده‌اند. بعدها نام این خیابان بر قسمتی از محله شهرستان قدیم اطلاق گردید و این بخش از شهر قزوین را محله خیابان نامیدند.

 

در زمان ناصرالدین شاه به مباشرت سعدالسلطنه که بعدها حاکم قزوین گردید در قسمت جنوبی خیابان یعنی از مقابل مسجد جامع قزوین تا چهارراه سپه کنونی، مهمانخانه بزرگ قزوین و چاپارخانه و تلگرافخانهٔ هند و اروپ احداث گردید و خیابان سپه را از شرق مهمانخانه در معبر باریکی به خیابان طهران (تهران قدیم کنونی) متصل ساختند که هم اکنون محل بارفروشان است. این مهمانخانه و چاپارخانه در سال ۱۳۱۰ خورشیدی خراب شد و سبزه میدانی بر جال آن احداث گردید که به سبب بی آبی مخروبه ماند و بعداً با رسیدن خط آهن به قزوین و بنا شدن ایستگاهی در جنوب شهر، خیابان سپه را تا ایستگاه ادامه دادند و سبزه میدان مذکور و قسمتی از کاروانسرای سعدالسلطنه، که در ضلع جنوبی خیابانی که از دروازه طهران تا سلامگاه شاهزاده حسین امتدا داشت از میان رفت.

 

 

عمارت ها

كاخ موزه چهلستون«كلاه فرنگی«

يكي از آثار مهم دوره صفوي در قزوين عمارت چهلستون يا كلاه فرنگي است كه در وسط باغ بزرگي قرار دارد و تنها كوشك باقي مانده از مجموعه كاخ هاي سلطنتي روزگار شاه طهماسب است. بنا ساختماني هشت گوش به مساحت تقريبي ۵۰۰ متر مربع است كه براساس نقشه يك معمار ترك در دو طبقه ساخته شده و داراي تالارها و اتاق هاي كوچكي در هر طبقه است. نقاشي هاي ديواري طبقه اول نمونه اي از هنر نگارگري مكتب قزوين و داراي شهرت جهاني است. تالار بزرگ طبقه دوم با ارسي هاي پنج چشمه اي در چهار جهت اصلي به محوطه غلام گردش بالا مي پيوندد كه داراي سقف بلندي از خنچه پوش بوده است. از اين بنا هم اكنون به عنوان گنجينه ( موزه ) قزوين استفاده مي شود. گفته اند بناي هشت بهشت اصفهان با گرته برداري از اين اثر ساخته شده است.

 

 

عمارت عالی قاپو

از بين هفت در ورودي به ارگ سلطنتي صفويان ، تنها در اصلي جنوبي كه به خيابان وميدان شاه باز مي شده و “عالي قاپو ” نام داشته به يادگار مانده است . اين  بنا نخست  در دوره شاه طهماسب ساخته  شده و در زمان شاه عباس اول به صورت كنوني تغيير شكل يافته است .بر پيشاني اين سردررفيع كه ۱۷ متر ارتفاع و قوسي تيزه دار دارد  ، كتيبه اي با كاشي معرق به خط ثلث جلي از عليرضا عباسي جلوه گر است كه بر فراز آن پنجره مشبك بزرگي از كاشي قرارگرفته است. بيش از دو گــوشوار بلند در طرفين سردر كه بر بالاي طاق نمايي واقع شده بنا را به ساختمان هاي همجوار پيوند مي داده است. سه رديف طاقنماي كشيده در هر طرف وجود دارد . لچكي هاي ايوان داراي كاشي كاري معرق با طرح گره بندي است و داخل ايوان از دو طرف دو سكوي بزرگ با ازاره سنگي خود نمايي مي كند . دو فيلپوش ايوان كه نيم گنبد بر روي آنها قرار گرفته نشان از مقرنس كاري در دوره هاي پيشين دارد كه متاسفانه از بين رفته است .  هشتي بزرگي كه پس از جلو خان سردر، قرار گرفته و داراي پلان هشت نگيني است  به كتيبه اي از نستعليق ممتاز و نقوش سحر انگيز ديواري مزين است . سقف هشتي مرتفع و از كاربندي و كاشي كاري برخوردار مي باشد. پلكان هاي واقع در هشتي به طبقه بالا كه جايگاه كوفتن نقاره بوده راه مي يابند . اين عمارت با شكوه در ابتداي خيابان ـ نخستين خيابان طراحي شده ايراني ـ قرار گرفته است.

 

 

 

 

 

 

 

 

عمارت سپهدار

کوشکی آجری در دو طبقه است که در خیابان فلسطین غربی و محوطه باغ تاریخی هزار جریب قرار دارد و توسط محمد ولی خان سپهسالار تنکابنی در دوره قاجار ساخته شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گراند هتل

 

نخستین هتل ایران به شیوه امروزی جهان در سال‌های پایانی دوره قاجاری است که توسط ارباب برزو مهرشاهی از زرتشتیان قزوین در خیابان پیغمبریه و غرب دولتخانه صفوی ساخته شده است. راه‌روهای و اتاق‌های این هتل سه طبقه با طاق و تویزه پوشش داده شده و از ویژگی‌هایی همچون: روکش چوبی، ستون های مدور با سر ستون‌های گلدانی، سقف چوبی، گچ‌بری، آجرکاری و… برخوردار است.

 

 

 

 

عمارت سردار مفخم

از خانه‌های دو طبقه کوشکی دوره قاجار با تزیینات آجری و گچ‌بری است که در خیابان هلال احمر واقع است و هم اینک به عنوان موزه دکتر صالحی استفاده می‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عمارت شهرداری

اين بنا همزمان با مجموعه كليساي كانتور،منبع آب و … توسط روسها به منظور بهره برداري اجتماعات هنري( سينما و تئاتر) براي اتباعشان ساخته شده و داراي شش ستون در ايوان جنوبي است كه در حد فاصل ستون ها، پايه هاي سنگي چهارگوشي تعبيه شده كه به جاي گلدان استفاده  مي شود. اين ستونهاي استوانه اي سرستونهايي تزييني به شكل حلزون همراه با گل دارند و حامل سقف بنا هستند. چهار مناره كوتاه آجري به صورت مكعب در بالاي پيشاني ساختماني كه تزييناتي از گچ روكار و آجركاري به سبك گره چيني داراست با طاق تزييني همراه شده است.

در و پنجره  هاي جنوبي، شرقي غربي ساختمان ، قابي تزييني به شكل طاق ياقوس و شيشه هاي رنگي دارند. چند اتاق بزرگ و كوچك و يك سالن تقريبا“ دويست متري با تزيينات گچبري مختصري در سقف از ويژگي هاي ديگر اين عمارت به شمار مي روند.

 

 

 

 

حسینیه امینی ها

قسمتي از يك عمارت گسترده و تو در تو است كه به سال ۱۲۷۵قمري در دو طبقه به وسيله مرحوم محمد رضا اميني ساخته شده است . حسينيه داراي دو حياط شمالي و جنوبي و سه تالار شرقي – غربي است كه به موازات يكديگر قرار دارند و به وسيله پنج دري های متحرك مشبك از هم جدا مي شوند . تالار مياني بزرگتر از دو تالار ديگر و به طول ۱۸متر و عرض ۵ متر ساخته شده و طول و عرض دو تالار ديگر ، هر يك ۵*۱۰ متر است . آميختگي حساب شده و زيباي تزيينات گچ بري ، نقاشي روي چوب و آئينه كاري در سقف ، ديوارها ، طاقچه ها ، رف ها و  ديوار واره هاي چوبي بسيار چشمگير و در حد شاهكار است . دو اتاق شمالي – جنوبي نيز در شرق و غرب تالارها وجود دارد كه از تزيينات كمتري برخوردار است . سردابه ، آشپزخانه ، انبارها و شربت خانه درطبقه زيرين حسينيه واقع شده است.

 

 

خانه شهیدی

از خانه های قدیمی  سبک معماری قزوین است که قسمت اندرونی آن از بین رفته و تنها قسمت بیرونی‌اش در دو طبقه باقی مانده است.اتاق‌های کوچک کم ارتفاع و در دو طبقه در دو سوی تالار مرکزی با مهمانخانه که سقفی بلند دارد قرار گرفته‌اند. مهمانخانه با خنچه پوش، قاب‌های چوبی، گچ‌بری و نقاشی روی چوب و دیوار تزئین شده است.

 

 

مساجد

مسجد النبی (سلطانی)

يكي از بزرگترين و با شكوه ترين مساجد ايران است كه با ۱۴۰۰۰ متر مربع مساحت از نظر گستردگي صحن و شبستان ها، شيوه معماري و استواري بنا در قزوين و ايران منحصر به فرد به شمار مي رود. براساس كتيبه ها و منابع معتبر، بنيان مسجد را بايد به وسيله فتحعلي شاه قاجار بدانيم هر چند بعضي صفوي بودن اساس مسجد را مطرح كرده اند . سه در ورودي شمالي، غربي و شرقي با سردرهاي رفيع و شكوهمند كه با كاشي هاي لاجوردي و خطوط ممتاز نستعليق و ثلث آراسته اند به حياط وسيعي باز مي شوند كه به شكل مربع مستطيل و از شمال به جنوب گسترده است و حوض سنگي بزرگي در ميانه آن، ايوان هاي بلند شمالي و جنوبي را با آسمان مينايي انعكاس مي دهد. چهار ايوان كه با دو گوشواره در هر طرف به رواق هاي هشتگانه مسجد مي پيوندند و تزيينات كاشي و كتيبه هاي نفيس را بر پيشاني خود دارند، جلوه اي خاص به مسجد بخشيده اند. هر يك از رواق هاي شمالي و جنوبي داراي چهار طاقنماو رواق هاي شرقي و غربي داراي نه طاقنما هستند كه هر شبستان ۲۸ طاق كوچك دارد كه وسعت هر كدام ۱۶ متر مربع است و به فاصله شش متر از همديگر، روي ۱۸ ستون استوار شده اند. حجم هر يك از ستون ها ۲/۲۵ متر است. برفراز مقصوره جنوبي، گنبد بزرگ و زيبايي به قطر دهانه ۱۵ متر قرار دارد. اين گنبد به صورت دو پوسته پيوسته ساخته شده و ارتفاع تيزه داخلي آن تا كف بنا ۲۰/۸۳ و ارتفاع راس خارجي آن تا كف حدود ۲۳/۲۵ متر است. ضخامت بدنه گنبد در پاكار نيز حدود ۱/۷۰ متر، سطح خارجي آن با كاشي پوشيده شده و داراي طرح هاي هندسي و خطي است. پيش از اين در طرفين گنبد، مناره رفيعي قرارداشته كه مادام ديولافوا به آنها اشاره كرده است.
سردر شمالي مسجد بسيار مجلل و رفيع است و سرتاسرآن با كاشي هاي مينايي و اسلوب بديعي تزيين گرديده و داراي كتيبه اي از كاشي لاجوردي به خط نستعليق ممتاز به تاريخ ۱۲۰۲ هـ . ق است و به ايواني مي پيوندد كه سطح زمين آن به شكل كثير الاضلاع مخمس به مساحت ۸۲ متر بنا شده و بربالاي آن ماذنه بزرگي ساخته اند. اين مسجد نيز همانند مسجد جامع داراي شبستاني زيرزميني است كه اينك به عنوان كتابخانه نبويه از آن استفاده مي شود.

 

 

  

 

 

مسجد حیدریه

اين مسجد را هم بايد از مساجد بسيار قديمي دانست كه پس از زلزله سال ۵۱۳ توسط امير خمارتاش تجديد بنا شده است. رافعي و مستوفي آن را “ جامع اصحاب ابوحنيفه ” خوانده اند و قدمت بناي نخستينش به قرن دوم هجري مي رسد. گفته مي شود پيش از اسلامنيز آتشگاه بوده است. در ديوار جنوبي مسجد محرابي واقع است كه از نظر طرح و نوع كار يكي از بهترين نمونه هاي محراب هاي دوره سلجوقي به شمار مي رود. در داخل محراب آياتي از قرآن كريم، با گچبري زيبايي در زمينه اي لاجوردي نوشته شده و در اطراف محراب و داخل باندها شش كتيبه به خطوط كوفي و نسخ وجود دارد. كتيبه هاي كوفي گلدار، كوفي گل و برگ دار و كوفي پيچيده اين قسمت ها از نظرفرم و حالت ، جلوه گر يك دنيا زيبايي است. جبهه محراب نسبتا“ سالم ولي از نيم آن تا سطح زمين به واسطه رطوبت ريخته است. تركيب متناسب آجر تراش و گچ، محراب نفيس و باشكوه، دارا بودن هشت طاق نما و كتيبه هاي مسحور كننده نسخ و كوفي تزئيني از گچ ، ويژگي خاصي به مسجد بخشيده و آن را همواره به عنوان يكي از شاهكارهاي هنر دوره سلجوقي مطرح ساخته است. اين مسجد در محله بلاغي قرار دارد.

 

 

 

 

 

مسجد جامع عتیق

اين مسجد يكي از كهن ترين و كم نظيرترين مساجد ايران به شمار مي رود كه شيوه هاي معماري و هنر ادوار مختلف را مي توان در آن به تماشا نشست.
مقصوره كهن يا طاق هاروني قديمي ترين بخش از بناي جامع عتيق قزوين است كه به دهليز ورودي شرقي آن متصّل بوده و توسط هارون الرشيد در سال ۱۹۲ هجري قمري بنا شده است. مي گويند شالوده مسجد را بربنيان آتشكده اي نهاده اند . در چهار جهت حياط آن كه افزون بر چهار هزار متر مربع است چهار ايوان رفيع قراردارد كه دردو سوي هر يك رواقي طولاني ساخته اند. گنبد آجري دوپوش و شبستان جنوبي مسجد به وسيله امير خمارتاش عمادي در سالهاي ۵۰۰ تا ۵۰۹ هجري بنا شده و داراي پنج كتيبه نفيس گچبري شده به خطوط ثلث، نسخ و كوفي است كه از شاهكارهاي هنر ايراني محسوب مي شود و عليرغم حمله خانمانسوز مغول و وارد شدن آسيب هاي جدي به جامع عتيق قزوين همچنان استوار و پرشكوه باقي مانده است. در روزگار شاه طهماسب ايوان شمالي و مناره هاي كاشي كاري شده نفيس مسجد ساخته شده و ايوان جنوبي در زمان شاه عباس دوم به مدخل مقصوره خمارتاشي ملحق ، ايوان غربي نيز به دستور شاه سليمان صفوي بناگشته است.
از ويژگي هاي ممتاز اين مسجد علاوه بر داشتن هشت شبستان بزرگ در چهار طرف حياط، يك شبستان زيرزميني در ضلع جنوب غربي مسجد است كه بناي آن توسط سعدالسلطنه در روزگار قاجار پايان يافته است.

 

  

 

مسجد سنجیده

يكي از مساجد كهن شهر است كه در محله درب ري به جاي آتشكده اي در همان محل بنا شده و تاريخ دقيق ساخت آن معلوم نيست. ولي با قراين موجود بايد آن را از آثار دوره سلجوقي دانست . با اين كه مدرسه پيوسته به مسجد كاملا“ از بين رفته وبخش زيادي از كتيبه هاي داخل آن فرو ريخته، هنوز از استحكام و شكوه خاصي نشان دارد. مزار موجود در كهن ترين بناي مسجد كه در سردابي قرار گرفته ناشناخته مانده و انتساب آن به حسن صباح پذيرفته نيست.

 

مسجد پنجه علی

از مساجد قديمي قزوين است كه در دوره صفويه به عنوان عبادتگاه اهل حرم شناخته شده، به وسيله نقبي به داخل ارگ سلطنتي راه داشته است. سنگ صيقلي مرمري كه پنجه اي بزرگ بر آن نقش بسته و بر پيشاني محراب نصب شده بود علت انتسابمسجد به اين نام را آشكار مي ساخت. ستون هاي مرمرين، طاقهاي استوار آجري و محراب كاشي كه به خط ثلثي نفيس آراسته است از ويژگي هاي اين مسجد به شمار مي رود.

مسجد مدرسه سردار

مسجد و مدرسه سردار یکی از زیباترین مدارس علمیه شهر قزوین است^[که در انتهای خیابان تبریز قرار دارد. بانی این بنا دو برادر به نام‌های «حسین خان» و «حسن خان»؛ از سرداران فتحعلی شاه قاجار می‌باشند که در سال ۱۲۳۱ هجری قمری آن را در دو طبقه احداث نمودند.

درِ ورودی این بنا در سمت شمال واقع است که به هشتی وسیعی وارد می‌شود و در دو طرف آن به دو شبستان راه پیدا می‌کند. سردرِ زیبا و باشکوه مدرسه با کاشی‌کاری‌های مینایی و نقوش گل و بوته، پرندگان و خطوط اسلیمی زینت یافته و دارای کتیبه‌ای از سنگ مرمر و به خط نستعلیق ممتاز می‌باشد که به قلم شیخ محمدعلی بن شیخ عبدالرحیم بوده و در آن تاریخ و بانی بنا مشخص شده‌است.

صحن مدرسه به شکل مستطیل با ۱۴۴۰ مترمربع مساحت دارای یک ساختمان دو طبقه می‌باشد که اِزاره آن با سنگ و بقیه با آجرتراش و کاشی‌های رنگارنگ تزئین شده‌است. گرداگرد حیاط مدرسه از چهار طرف در قسمت گلویی با خط زیبای نستعلیق به رنگ سفید روی کاشی بنفش، اشعار محتشم کاشانی درج شده‌است. در وسط حیاط مدرسه حوضی سرپوشیده و در جنوب مدرسه مهتابی بزرگی است که به اندازه یک متر از کف حیاط بلندتر است و از جانب شرق و غرب هم‌اندازه مدرسه می‌باشد که در تابستان برای استراحت یا انجام مراسم تعزیه احداث شده‌است.

۳۲ باب حجره در بخش شرقی و غربی دو گوشواره که متصل به ایوان‌های کوچکی است، بنا شده به‌طوری‌که در وسط یک مدرس (محل درس) یا حجره بزرگ است و در دو طرف آن دو گوشواره باریک قرار دارد که راهروی طبقه دوم می‌باشد.

مسجد سردار در قسمت جنوبی حیاط مدرسه و متصل به مهتابی بزرگ آن واقع است و سه طاق آجری دارد. در بالای طاق میانی که بزرگ‌تر از دو طاق دیگر است، گنبد مخروطی کوچکی با کاشی فیروزه‌ای برپا شده و در بالای گنبد، سرقبه‌ای با طول بیش از ۱/۲۰ و عرض ۴۰ سانتی‌متر قرار داشته‌است.

این مجموعه یکی از شاهکارهای هنری و معماری دوره قاجاریه می‌باشد.

 

 

مسجد مدرسه شیخ الاسلام

مسجد و مدرسه شیخ‌الاسلام در خیابان شهدا شهر قزوین قرار دارد. این مجموعه توسط یکی از بزرگان ترکمانیه قزوین به نام «آقاسی» بنا شده است. از آنجا که حاج میرزا آقاسی؛ وزیر محمدشاه قاجار مدتی در این مدرسه تحصیل نمود، به مدرسه حاج میرزا آقاسی نیز مشهور بوده است. در سال 1321 هجری قمری حاج میرزا مسعود شیخ‌الاسلام قزوینی به تجدید بنای مدرسه پرداخت و مسجدی نسبتاً بزرگ با حیاطی کوچک در جنب مدرسه ایجاد نمود که به همین مناسبت به «مسجد و مدرسه مسعودیه» شهرت یافت.

سردرِ مدرسه ساده و با رسمی‌بندی بیست و چهار است. حیاط اصلی مدرسه به شکل هشت ضلعی است و بیش از 30 حجره‌ در یک طبقه اطراف آن را فرا گرفته‌اند. تمامی حجره‌ها به جز حجره‌های ضلع شمالی، دارای ایوانچه مزین به رسمی‌بندی و کاشی‌کاری می‌باشند. در ضلع شرقی، مقابل ایوان ورودی، ایوان دیگری دیده می‌شود که دو ستون در جلو دارد و پشت آن فضای گنبدداری است.

مسجد شیخ‌الاسلام به صورت شبستانی، با ستون‌های سنگی ساخته شده و دارای محراب کاشی‌کاری شده است. پوشش مسجد طاق و آجری است.

حاج میرزا مسعود شیخ‌الاسلام قزوینی در سال 1328 هجری قمری به جرم طرفداری از محمدعلی شاه قاجار توسط انقلابیون مشروطه‌خواه به قتل رسید

 

 

 

مسجد مدرسه صالحیه

مسجد و مدرسه صالحیه در خیابان مولوی شهر قزوین واقع شده و بانی آن «حاج ملاصالح برغانی» برادر شهید ثالث؛ یکی از علما و مجتهدین پارسا و مؤلفین قرن 13 می‌باشد. این بنا با وسعتی حدود 4670 مترمربع یکی از بزرگ‌ترین مدارس علمیه ایران و از عظیم‌ترین مدارس فلسفی شیعه در زمان خود به شمار می‌رفته است. ساختمان مدرسه دارای سه طبقه و یک حیاط وسیع است. در پیرامون حیاط بیش از 55 حجره و چندین مَدرَس (محل درس) قرار دارد که توسط ایوانچه‌هایی به فضای حیاط مرتبط می‌شوند.

مسجد در شمال مدرسه قرار گرفته و ورودیِ آن از خیابان مولوی است. ساختمان مسجد آجری بوده و سردرِ آن تزئیناتی از کاشی و اشعاری به خط نستعلیق زیبا به رنگ لیمویی بر روی کاشی لاجوردی دارد. این مسجد فاقد محراب می‌باشد.

از جمله دانش‌آموختگان این مدرسه می‌توان سید جمال‌الدین اسدآبادی، میرزای شیرازی و سید اشرف‌الدین حسینی (نسیم شمال) را نام برد.

 

مسجد مدرسه ملاوردیخانی

با آنكه موسس مدرسه ملا ورديخاني بيش از يكصد سال پس از بناي مسجد به ساخت آن پرداخته و بنيانگذار مسجد “ حاجي ساروخان “ است ، ولي سالهاست مسجد و مدرسه را به نام مولاورديخاني مي شناسند . سال بناي مسجد 1069 و به روزگار شاه عباس دوم است كه با پلي بر روي رودخانه بازار – خيابان مولوي كنوني – دريك زمان ساخته شده و در كنار كاروانسرايي قرار داشته است . مرحوم مولاورديخان كه از نوادگان حاجي ساروخان و معاصر كريم خان زند بوده ، مدرسه سه طبقه اي را در جنوب مسجد به سال 1177 تاسيس كرده كه پس از مدتي دچار تخريب شده و درسال 1250 مولا ورديخان دوم –كه نوه خان اول است – موفق به بازسازي آن گشته است. مسجد داراي شبستان زيرين و آب انباري است كه كتيبه سردر آن اثر هنرمند بزرگ قزويني ملك محمد و از حجاري استادانه برخوردار است.

 

قزوین شهر آب انبارها

آب انبار سردار (بزرگ)

 

اين آب انبار در سال ۱۲۲۷ قمري به وسيله حسين خان و حسن خان سردار در كم آب ترين محله شهر ، ساخته شده و بزرگترين آب انبار تك گنبدي ايران شناخته مي شود . ظرفيت نمادين آبگير و گنبد فيروزه اي كوچكي كه بر فراز گنبد بزرگ آجري واقع شده – و گنبد مسجد سردار را به خاطر مي آورد – از ويژگي هاي ديگر اين بناست . اين آب انبار داراي سردري رفيع با قوس جناغي است كه در طرفين آن دو طاقنما در سه طبقه قرار گرفته و واجد كاربندي و كاشيكاري معقلي است . راه شير داراي ۴۷ پله سنگي و هر پله به ارتفاع متوسط ۲۵ سانتي متر است كه با سه پله سردر جمعا ۵۰ پله دارد و براي دسترسي به آب ۱۲/۵ متر بايد به پايين رفت . پوشش راه شير از نوع طاق آهنگ جناغي است و در اين راهرو چهار شير آب در فاصله هاي معين تعبيه گشته كه با كم و زياد شدن آب در مخزن از شيرهاي پايين تر استفاده مي شده است . مخزن آب اين آب انبار داراي طرحي مربع شكل به ابعاد تقريبي ۱۷×۱۷×۱۷متر است و چهار سكنج عظيم براي قرار گرفتن گنبد به روي آن طرح مربع را به هشت ضلعي تبديل مي كنند . مصالح به كار رفته در جرزهاي آب انبار شفته آهك با روكش ساروج و قطر ديوارهاي آن در حدود ۳ متر است . گنبد عظيم آب انبار سردار آجري است كه در بالاترين قسمت آن بادگيري قرار گرفته و ارتفاع بلند ترين نقطه آن تا كف آب انبار حدود ۲۸/۵ متر است . علاوه بر بادگير مركزي چهار روزن مشبك ديگر جهت تهويه هوا در گنبد كار گذاشته اند . حجم مخزن اين آب انبار ۳۰۰۰متر مكعب مي باشد.

آب انبار زنانه بازار

اين آبگير توسط مرحوم حاج ملا عبدالوهاب از علماي بنام دوره قاجار قزوين در كنار مسجد سلطاني بنا شده و ورودي آن از مسگر بازار است . راه شير ۴۳ پله اي آن پوششي از طاق آهنگ دارد و فاقد تزيينات است . مخزن كه كنجايش ۲۳۵۰متر مكعب آب را داراست به شكل مستطيل بوده و در وسط آن چهار ستون معظم كار نگهداري سقف را كه از ده گنبد كوتاه تشكيل شده انجام مي دهند . پنج بادگير مرتفع و پلكاني باريك در مخزن براي لايروبي كه به شبستان شمال غربي مسجد راه دارد از ويژگي هاي اين آب انبار محسوب مي شوند .

 

 

آب انبار ملاوردیخانی

در قسمت شمالي مسجد و مدرسه ملا ورديخان ، آبگيري است كه به گواهي كتيبه نستعليق ممتاز مرمرين آن در سال ۱۱۷۷ بنا شده و به سال ۱۲۵۱ مرمت گشته است . باني اول و دوم آن مولا ورديخان نام داشته است . خان اول معاصر كريم خان زند و خاندوم نواده وي بوده است . تركيب متناسب سنگ و كاشي در تزيين سردر اين آب انبار فوق العاده چشمگير است.

 

آب انبار مسجد جامع

كهن ترين آب انبار موجود قزوين در شمال جلو خان مسجد جامع قرار دارد كه به سال ۱۰۹۳ قمري توسط علي خان نامي يكي از اميران شاه سليمان صفوي ساخته شده است . يكي از دو گوشوار طرفين سردر آب انبار از بين رفته و از تزيينات متعارف نيز نشاني نيست. مسقف راه شير به شكل طاق آهنگ با قوس تيزه دار ساخته شده و دو فضا با طاق چهار بخشي در ابتدا و انتها ي آن قرار دارد و سقف مشبكي در وسط كار تهويه را انجام مي دهد . مخزن آبگير كه گنجايش ۱۸۰۰ متر مكعب آب دارد با شيوه دو تويزه آجري و سه گنبد پوشش يافته و پلكاني جداگانه براي لايروبي دارد . قطر ديوارهاي چهار سوي مخزن به ۲/۴۰ متر مي رسد .  اتصال به شبكه اگوي شهري ، كتيبه مرمرين به خط نستعليق ممتاز ، راه شير چهل پله اي و كف سازي آجري كه نحوه عايق بندي آن بسيار مهم است از ويژگي هاي اين آب انبار به شمار مي رود.

 

 

آب انبار حاج کاظم

اين آبگير نيز در انتهاي خيابان تبريز كه يكي ازمحلات كم آب شهر است به وسيله مرحوم حاج كاظم كوزه گر به دستياري حاج اسماعيل در سال ۱۲۵۶ بنا شده و از نظر گنجايش و زيبايي كم نظير است . نماي سردر رفيع و با شكوهي كه طاق آن رسمي بندي شده و دو طاقنما در طرفين دارد به تمامي به كاشي كاري مزين است . در قسمت ورودي راه شير كه چهل پله از سنگ تراشيده دارد چهار سكو در دو طرف با دو فضاي خستگي گير ساخته شده و طاق آهنگ با قوس جناغي آن پوشش داده كه دو كاربندي نيم كار زيبايي خاصي به آن بخشيده است . مخزن آبگير پلاني مستطيلي دارد و با طاق و تويزه پوشش داده شده و قطر ديوارهاي آن به ۳ متر مي رسد كه مي تواند بيش از ۲۳۰ هزار ليتر آب را در خود ذخيره كند . دو بادگير يا هواكش بلند مزين به كاشي و آجر تراش  كه در پايين چهار ضلعي است و سپس به هشت ضلعي تبديل مي شود و دو كتيبه مرمرين به نستعليق ممتاز از برجستگي هاي خاص اين آبگير به شمار مي رو ند .

آب انبار حکیم

حاج ميرزا حكيم از پزشكان قديمي قزوين در سال ۱۲۴۴آبگير بزرگي را در انتهاي بازارچه خيابان – روبروي مسجد جامع – بنا كرده كه به نام حكيم مشهور است . سردر زيباي اين آبگير كه داراي رسمي بندي است به راه شيري مي پيوندد كه در فضاي آغازين آن دو سكوي سنگي در دو سويش قرار دارد و كاربندي سقف آن به زيبايي اش افزوده است . طاق مخزن به صورت آهنگ و آجري است كه بيش از ۹۰۰ متر مكعب آب را در خود جاي مي دهد . اين آب انبار سي و شش پله دارد و كتيبه سر درآن از كاشي لاجوردي است . همزمان با آب انبار حكيم سقاخانه اي نيز در مقابل آن ساخته شده كه هنوز پابرجاست .

 

آب انبار سردار (کوچک)

آبگير با شكوه ديگري توسط برادران سردار به سال ۱۲۲۹ در شمال مسجد – مدرسه سردار ساخته شده كه از نظر وسعت و ظرافت بسيار چشمگير است . مخزن پلاني مربع به ابعاد تقريبي ۲۰متر دارد كه در مركز اين مربع ستون عظيمي قرار گرفته كه اندازه جرز هر ضلع آن ۴ مترمي باشد و بار  چهار تويزه را تحمل مي كند . به اين ترتيب پلان مربع آبگير در سقف به چهار مربع كوچكتر تقسيم شده و هر يك از اين قسمت ها توسط گنبد خفته اي پوشش شده است كه در مركز هر گنبد بادگير يا بخاركش  كوچكي تعبيه شده كه كار تهويه را انجام مي دهد . طاقنماهاي دو طرف سردر ورودي كه با كاشي كاري تزيين شده ، رسمي بندي سردر ، قطر جرزهاي ۳/۱۰ متري مخزن ، راه آب سي و هشت پله اي ، كتيبه مرمر به نستعليق جلي ، ازاره سنگي پلكان و تزيينات كاشي و آجر تشخص ويژه اي را به اين آب انبار بخشيده است .اين آبگير با گنجايش ۳۸۰۰متر مكعب بزرگترين آب انبار قزوين به شمار مي آيد.

 

 

کلیساها

کلیسای ارامنه

ساختمان كليساي فعلي ارامنه – كه ” هرپسيمه مقدس ” خوانده مي شود – در پي گسترش حضور آنان در قزوين و كوچك بودن كليساي قبلي در سال ۱۳۱۵ شمسي با همت كشيش هارويتون درميسروپيان در زمين موقوفه اي توسط هوانس بارسقيان ساخته شده و داراي نمازخانه ، سالن اجتماعات و يك مدرسه است . اين كليسا در خيابان طالقاني قرار دارد و در ديگري نيز از خيابان خيام به آن باز مي شود . ساختمان كليسا بنايي آجري است كه طرحي مبتني بر محور هاي چليپايي دارد و فضاي اصلي آن مستطيلي است كه چهار ستون رفيع در داخل آن بر آورده اند و با قوس هاي تيزه دار به هم پيوسته اند . محراب كليسا در ضلع شرقي آن قرار گرفته و برج ناقوس در جانب غربي واقع شده است.

علاوه بر مراسم عمومي مربوط به ارامنه،  اين كليسا همه ساله ميزبان آيين مخصوص” ارتحال و معراج حضرت مريم ” است كه همزمان با ” عيد تبرك انگور ” در ماه آگوست – مرداد ماه – برگزار مي شود و انجمن هاي فرهنگي ارمني به زيارت اين كليسا مي آيند . در اين روز ابتدا مراسم ” باداراك ” يا آيين رسمي كليسايي به مناسبت جشن ” تحول حضرت مريم ” انجام مي پذيرد . سپس آياتي از انجيل تلاوت مي گردد و سرودهاي خاص درباره اعطاي مواهب الهي به بشر خوانده مي شود و پس از آن انگور تبرك شده را در ميان مردم توزيع مي نمايند.

 

 

کلیسای کانتور

محــوطه نسبتا وسيــعي كه اينــك به خيابان هاي دارايي ، بوعلي و خيام محدود مي شود – شمال محله پنبه ريسه – در اواخر دوره قاجار در اختيار اتباع دولت روسيه قرار داشت. علاوه بر ساختمان كنسولگري روسيه در قزوين ، تاسيسات ديگري نظير منبع آب ، سالن تئاتر و باله و … در آن براي استفاده مهندسان و كاركنان روسي شاغل در پروژه راه شوسه قزوين احداث شده بود .

از جمله اين بناها كليساي كوچكي است كه در جنوب شرقي اين مجموعه واقع شده و به نام كليساي كانتور شناخته مي شود . در اين اثر ، پلان چند ضلعي نامنظم ، نماي آجري قرمز پوشش شيرواني گنبد ها به همراه آجر لعابدار و نو آوري در فرم هاي  تزييني هندسي ، معماري كاملا متفاوتي با ساير بناهاي استان ارائه مي شود .

در ورودي كليسا پس از عبور از ايوان كوچكي كه نيم متر از سطح زمين بالاتر است و با ستون هاي چوبي بر پا شده و سقفش از شيرواني است با قوسي هلالي از جانب غرب باز مي شود و به سالن اصلي و دو اتاق كوچك در شمال و جنوب آن مي پيوندد كه هر كدام با پنجره هاي نعل اسبي به بيرون ارتباط دارند . تاكيد بر اجراي طاق و قوس در داخل بنا چشمگير است و در طاقچه ها و ورودي اطاق ها و سرسرا ديده مي شود . تزيينات گچبري جالبي نيز در داخل و قسمتي از نما ي بيروني غربي به كار رفته است . از بيرون در دو طرف در ورودي با گچبري برجسته نقش صليبي را در داخل تاج گلي در آورده و به اين ترتيب تنها قسمت نماي بيروني را كه آجري نيست به شكل متفاوتي تزيين كرده اند  . نماي خارجي كليسا يكسره از آجر قرمز است و دور تمامي پنجره ها كه صورت نعل اسبي كشيده دارند ، دو رديف آجر كاري برجسته استفاده شده است . در ضلع جنوبي سه نيم ستون استوار برج مانندي در محل تقاطع اضلاع بنا بر آورده و سر ستون هاي آن را با آجر كاري برجسته حلزوني شكل تزيين كرده اند كه در بالاي آن و فاصله بين ستون ها يك نوار آجر كاري برجسته به صورت ۸ و عرض نيم متر به چشم مي خورد .

برج ناقوس در ضلع غربي كليسا قرار گرفته است : يك چهار طاقي ساده كه بر روي دهليز ورودي بنا شده و در چهار ضلع ، پنجره‌هاي نعل اسبــي دارد . بــر بالاي پنجره‌ها يك رديف آجر كاري برجسته به صورت ۸ انجام گرفته و در جلوي پنجره هاي ضلع شمالي و جنوبي برج ، دو نيم ستون متصل به ديوار و دو ستون استوانه اي پيش آمده به جنبه تزئيني آن كمك كرده اند . بر روي اين چهار طاقي يك بناي هشت ضلعي كوچكتر قرار دارد كه محل نواختن ناقوس بوده است . پوشش اين برج ، گنبدي فيروزه اي است كه از گردني كشيده اي برخوردار است . آرامگاه يك خلبان روسي نيز در محوطه جنوبي كليسا واقع شده است.

 

 

کلیسای آسوریان

اين كليسا كه در خيابان طالقاني قرار دارد براي مراسم مذهبي آسوري –  كلده اي هاي مهاجري كه در قزوين سكونت داشتند به سال ۱۹۱۵ ميلادي توسط ماريوحنا پايه گذاري شده و تا اكنون پا برجا مانده است . آسوريان قزوين علاوه بر اين كليسا مدرسهمستقلي نيز داشته اند.

 

دروازه ها

شهر قزوین در گذشته هشت دروازه داشت که به نام‌های دروازه رشت، دروازه پنبه ریسه، دروازه درب کوشک، دروازه شیخ آباد، دروازه تهران، دروازه مغلاوک، ،دروازه مصلی و دروازه خندقبار معروف بودند. امروزه از آن میان، تنها دو دروازه درب کوشک و تهران باقی مانده‌اند. دروازه درب کوشک که در انتهای خیابان آزادی قرار دارد، در دوره قاجاریه ساخته شده و در سال ۱۲۹۶هجری قمری در دوره حکومت عضدالدوله، کاشی کاری شده‌است. 

دروازه درب كوشك

يكی از كهن‌ترين دروازه‌هاي شهر است كه به سوي الموت، رودبار شهرستان و كوشك و شكارگاه‌هاي شمال قزوين باز مي‌شده و داراي يك ورودي با قوس و كليل و نيم دايره است. در هر طرف راهرو، دو طاق‌نما ساخته شده كه با نرمي به سوي بيرون پيش آمده و حالت آغوش گشوده را تداعي مي‌كند. اين دروازه تنها يك نما به سوي خارج شهر دارد كه از تزيينات كاشي كاري موجود بنا در زمان فرمانروايي عضد الملك قاجار انجام شده است

.

 

 

 

 

 

 

دروازه تهران قدیم

این دروازه از آثار دوره قاجاریه است. بنای دروازه آجری و دارای یک سردر اصلی و دو راه ارتباطی در طرفین است. سردر وسط، دارای عرض و ارتفاع بیشتر و قوس تیزه دار است. این دروازه هشت گلدسته دارد. ورودی اصلی آنها دارای رسمی بندی و کاسه بندی است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گرمابه ها

گرمابه رضوی

گرمابه رضوی در کنار مسجدالنبی و ورودی آن در راهروی سرپوشیده اختصاصی حد فاصل جلوخان مسجدالنبی و بازار وزیر قرار دارد .این گرمابه دارای سربینه ای با تناسب کشیده وبصورت راسته بوده وعلاوه بر گرمخانه دارای استخر چهار حوض نیز بوده است .

 

 

 

 

گرمابه بلور

 

از بناهای دوره قاجار و دارای ۶۰۰ متر مربع مساحت در خیابان تبریز است. پوشش طاق و تویزه و گنبد در بینه و گرمخانه، رسمی بندی و به ویژه چهار لایه نقاشی دیواری تشخص خاصی به این بنا بخشیده است.

 

 

گرمابه قجر ( موزه مردم شناسی)

اين گرمابه كه داراي قسمت مستقل مردانه و زنانه است در خيابان عبيد زاكاني  – كنار بازارچه و مسجد آقا كبير – قرار دارد و قديمي ترين حمام موجود قزوين به شمار مي آيد كه در سال ۱۰۵۷ قمري به دستور شاه عباس دوم صفوي توسط امير گونه خان از سرداران و امراي وي ساخته شده است . در اصلي گرمابه رو به جنوب باز مي شود و با راه پله مارپيچي به سر بينه منتهي مي گردد. در ديگري نيز از جانب غربي به حمام راه داشته كه احتمالا مخصوص بانوان بوده است.  بينه كه طرحي مستطيل شكل دارد و از دو طاق جناغي در شرق و غرب آن تشكيل شده ، توسط راهرويي كه داراي طاق جناغي بسيار باريك است به گرمخانه راه مي يابد . گرمخانه مردانه و زنانه به شكل چليپاست و اطاقك هايي براي شستشو در شرق و غرب آن تعبيه شده است . پوشش بنا گنبدي است و در هر گنبد جامخانه اي عمل نورگيري را انجام مي دهد . ازاره گرمخانه ها تا ارتفاع ۵/۱ متر كاشي كاري شده و رسمي بندي و يزدي بندي سقف ها به تزئين آن افزوده است. سنگ هاي بزرگ و يك تكه اي كه سكوها را فرش كرده اند از ويژگي هاي اين بنا محسوب مي شوند . اين اثر تاريخي پس از مرمت و بازسازي به عنوان موزه مردم شناسي استفاده مي گردد.

 

حمام صفا

گرمابه صفا ( حاج محمد رحيم ) با وسعت تقريبي ۱۱۰۰ متر مربع در انتهاي خيابان مولوي يكي از اين آثار زيباست كه بر اساس كتيبه نستعليق سر در ورودي ، در سال ۱۲۵۹ توسط حاجي حسن بن حاجي عبد ا… براي خاندان اميني  بنا شده و داراي دو قسمت جداگانه مردانه و زنانه است .  بخش هاي گونا گون داخل حمام از جمله سربينه ، خلوت ها ، صحن و حوض ها به تمامي از سنگ مرمر صيقلي ساخته شده اند .  چهار سنگابه مرمرين به شكل كشكول و كاسه كه بر روي چهار شير سنگي و در كنار حوض سر بينه قرار دارند ، ستونهاي استوار هشت گانه سنگي كه گنبد هاي سربينه و گرمخانه را نگه داشته اند ، ازاره ها و حوضچه هاي مرمر امتياز خاصي به اين گرمابه داده اند . پوشش تمامي قسمت هاي گرمابه از كاربندي هاي استادانه و زيبايي برخوردارند و تنوع در فضاهاي حمام از معماري والا و طراحي و نقشه بسيار حساب شده اي حكايت مي كنند.

 

 

سراها و بازارها

مجموعه سعدالسلطنه

بزرگترين كاروانسراي سر پوشيده و مركز تجاري داخل شهري در ايران است كه با وسعتي افزون بر ۲/۶ هكتار توسط باقر خان سعد السلطنه فرماندار قزوين در اواخر سلطنت ناصر الدين شاه قاجار ساخته شده و از سراهاي تودرتو و پيوسته به هم تشكيل گرديده است. حجره هايي كه در حياط ها واقع شده اند با ايوانچه هاي كاربندي شده نشانگر كمال زيبايي و سنجيدگي طرح مي باشند كه محور هاي شرقي ـ غربي و شمالي ـ جنوبي بازار از آنها مي گذرند . محورهاي عمود بر هم در چهار سوق كاروانسرا به هم مي پيوندند و معماري مكتب قزوين در فضاهاي تجاري را به شيوه اي بسيار زيبا و ماندگار به نمايش مي گذارند . بر فراز اين چهار سوق گنبدي بزرگ و در چهار طرف آن چهار نيم گنبد قرار دارد كه همگي داراي كار بندي و در اوج زيبايي هستند . ورودي هاي متعدد و بلند ، حياط هاي وسيع ، بارانداز و شترخان بزرگ با بيش از يكصد ستون آجري ، گرمابه ، هشتي هاي با شكوه و حجره هايي كه دور تا دور فضا هاي باز و در دالان هاي طول و دراز گسترده و از تزئينات آجر تراش و كاشي برخوردارند اين مجموعه را به زيبايي تمام آراسته اند.

 

سرای وزیر

 

در جنوب مجموعه سعدالسلطنه و مشرق قيصريه ، سرايي در دو طبقه وجود دارد كه به سراي وزير معروف است . هشتي بسيار محتشمي كه با كاربندي تزيين شده و حياط را به بازارچه وزير متصل مي كند ، زيبايي خاصي به اين سرا بخشيده است . در چهار طرف حياط حجره هايي در دوطبقه قرار دارند كه داراي لچك هاي طاقنما ي آراسته به كاشي هاي رنگين اند كه از نقش هاي جالب تشكيل شده اند .

 

سرای قیصریه

بازار نسبتا بزرگي است كه از شرق به غرب در شمال مسجد النبي گسترده شده و داراي چهار در است . درِ شرقي به سراي وزير و درِ غربي به چهار سوقي باز مي شود. دو تيمچه دو طبقه سرپوشيده و سرباز در شمال و جنوب قيصريه قرار دارند كه به وسيله دو در با قيصريه مرتبط مي شوند . طاق هاي آجري رفيع كه ازاستحكام و استواري بنا خبر مي دهند در امتداد يكديگر تكرار شده و مجموعه زيبايي را شكل داده اند. اين بازار از آثار شاخص دوره صفوي در قزوين است.

 

 

سرای حاج رضا

اين سرا در دو طبقه با حياطي وسيع ساخته شده كه حجره هاي بازرگانان در چهار سوي آن گسترده است. هشتي بزرگي كه داراي گنبد با شكوه وبه سقف يزدي بندي شده و كاشي هاي رنگين آراسته است در جنوب غربي بنا قرار گرفته و به زيبايي حياط افزوده است.

 

 

سرای سعدیه

اين راسته كه بازار وزير نيز خوانده مي شود در غرب مجموعه سعد السلطنه قرار گرفته و در امتداد خيابان عبيد زاكاني بر گذري قديمي منطبق شده راسته اي ارگانيك را در ميان مجموعه هاي كاملا منتظم تشكيل داده است . اين بازار از خيابان آغاز شده و پس از عبور از جلو خان شرقي مسجد سلطاني به راسته درودگران مي پيوندد . در جبهه غربي اين بازار بخش ديگري از سراي سعـد السلطـنـه واقــع شــده كه شامل كاروانسراي بــهشتيان ، گرمـابه رضوي و مسجــد حاج ملا آقا مي شود.

 

سرای رضوی (شاه)

سراي رضوي با سه ورودي كه به قيصريه ، بازار وزير و بازار بزازها  مي پيوندد در دو طبقه ساخته شده و در جنوب قيصريه قرار دارد . اين سرا از آثار دوره صفويه است و شاردن به تفصيل به وصف آن پرداخته است.

 

 

سرزمین قلعه ها

علاوه بر موقعیت استراژتیک منطقه قزوین و موانع طبیعی مانند کوه های سر به فلک کشیده،دره های ژرف،دشت های گسترده به انتخاب این سرزمین برای ایجاد استحکامات دفاعی و قلعه های استوار در طول تاریخ انجامیده است.

به گواهی مورخان دژهای این ناحیه همواره به تسخیر ناپذیری و پایداری شناخته شده،به ویژه با استقرار حسن صباح و جانشینانش شهرتی جهانی یافته اند.

دژ شمیران

قلعه شميران در كنار درياچه سپيد رود بر بالاي تپه اي مرتفع و سنگي كه رود قزل اوزن از جنوب آن مي گذرد قرار دارد . پيشينه بناي آن را به دوران قبل از اسلام نسبت مي دهند و در طول سال هاي سده چهارم هجري تختگاه كنگريان – آل مسافر – بوده است. از گزارش جهانگرداني همچون ابودلف ( ۳۳۱ ه.ق ) و ناصر خسرو ( ۴۳۸ ه.ق ) عظمت و شكوه بي نظيراين دژ تاريخي آشكار مي شود : سكونت صنعتگران و هنرمندان ممتاز در آن ، سه ديوار بلند و تو در تو در گرداگرد قلعه ، كانال هاي آب رساني، برج هاي مستحكم ، گستردگي بسيار و موقعيت ممتاز دفاعي اش چشمگير تلقي شده است . دژ شميران نزديك به دو قرن جزو قلعه هاي اسماعيليان بوده و پس از هجوم هلاكو تا پايان دوره صفوي نيز در  كشمكش هاي سياسي اهميتي بسزا داشته است .

طرح كلي بناي قلعه به شكل مستطيل و ارتفاع برج ها و ديوار نزديك به پانزده متر است كه تمامي آن را با كمك سنگ هاي لاشه و ملاط گچ به ضخامت هشت پا ساخته اند و در فاصله هاي يك متري كلافي چوبي در دل ديوار به كار برده اند كه علاوه بر استحكام و همبستگي اجزا ، نظمي منطقي به بنا بخشيده و از دور به صورت يك رج سنگ خود نمايي مي كند.

در ديوار شمالي قلعه دو برج شكوهمند وجود دارد كه در قسمت بالا دارا ي  پنجره هاي بلند مستطيل شكلي با قوس تيزه دار هستند كه بيشتر براي نگهباني پايين قلعه از آنها استفاده  مي شده است . طرزساختمان ديواره غربي قلعه با جانب شرقي تفاوت دارد و به جاي برج هاي مدور ، ديواري صاف بر آورده اند كه نماي خارجي ساختمان هاي اين بخش قلعه به شمار مي رود و به تمامي از ملاط گچ پوشش يافته و به خوبي حفظ شده است . قسمت جنوبي دژ نيز ديواري صاف دارد كه به خاطر رود قزل اوزن از امنيت بيشتري برخوردار بوده و نيازي به استحكامات دفاعي بيشتر احساس نمي شده است .

 

 

قز قلعه

در ۲۰ كيلو متري شهرستان تاكستان و در كنار روستاي آبكلو بر فراز كوه سنگي يگانه اي بقاياي دژ عظيم و شكوهمند قز قلعه قرار دارد كه از كيلومترها دورتر قابل مشاهده است . اين قلعه از سه طرف به پرتگاه هاي عميق منتهي مي شود و تنها راه ورود به آن از سوي جنوب است . ديواره بلندي كه با سنگ لاشه و ملاط بر آمده و ضخامت آن افزون بر ۳/۶۰ متر است از استحكام و پايداري اين دژ دفاعي حكايت دارد. چشم انداز وسيع و اشراف بر تمام دشت گسترده قزوين ، تركيب شگفت آور سنگ لاشه با آجر ، فرو رفتگي ها و برجستگي هاي موزون در سطح ديواره قلعه،  تزيينات بسيار زيباي مقرنس و طرح هاي ديگر از جمله ويژگي هاي قز قلعه به شمارمي روند كه از دوره ساساني پا بر جا مانده اند .

 

 

قلعه لمبسر

بزرگترين و مستحكم ترين قلعه اسماعيليان در ايران  درسه كيلو متري  شمال شرقي شهر رازميان – مركز بخش رودبار شهرستان- قرار دارد كه دره هاي عميق نينه رود و لمّه در دسترسي به آن را از شرق و غرب غيرممكن ساخته اند و تنها از دو دروازه شمالي وجنوبي مي توان به دژ وارد شد. شيب كوه كه از شمال به جنوب كشيده شده و اختلاف دو سطح آن به ۱۵۰ متر مي رسد حدود ۴۸۰ متر طول دارد و پهناي قلعه بيش از ۱۹۰ متر است. تاريخ بناي اصلي قلعه را به پيش از اسلام نسبت مي دهند و پس از تصرف آن در شب چهارشنبه بيستم ذي القعده سال ۴۸۹ هجري توسط كيا بزرگ اميد بازسازي شده و توسعه يافته است. ديواره هاي عظيم دولايه با ارتفاعي افزون بر ده متر از سنگ هاي بسيار بزرگ، ساختمان اصلي در بخش شمالي دژ با ديوارهايي به قــطر يك متر و بيست سانتي متر از سنگ تراشيده، مخازن عظيم و شگفت آور آب و غلاّت در جنوب و جنوب شرقي قلعه، چند برج و سيستم آبرساني كه هر بيننده اي را به حيرت وا مي دارد از آثار به جاي مانده در دژ لمبسر است.

 

 

قلعه الموت

در شمال شرقي آبادي گازر خان و بر بلنداي كوهي از سنگ يكپارچه با ارتفاع ۲۱۰۰ متر ازسطح دريا كه به پرتگاه هاي مخوفي منتهي مي شود قلعه اي پرشكوه قرار دارد كه به گزارش حمدا… مستوفي نخست در سال ۲۲۶ هجري به دست داعي الي الحق حسن بن زيد الباقري بنا شده ، در شب چهارشنبه ششم رجب سال ۴۸۳ قمري به تصرف حسن صباح در آمده و اكنون آن را به نام قلعه الموت يا قلعه حسن مي خوانند .
تنها راه ورود به قلعه در انتهاي ضلع شمال شرقي – چند متر پايين تر از برج شرقي دژ – واقع شده كه كوه هودكان با فاصله اي نسبتا زياد بر آن مشرف است . در اين محل تونلي در تخته سنگ بريده شده كه داراي ۶ متر طول ، ۲ متر عرض و ۲ متر ارتفاع است . پس از عبور از اين گذرگاه ، آثار باقيمانده برج جنوبي قلعه و ديواره جنوب غربي آن كه روي شيب تند تخته سنگ ساخته شده آشكار مي گردد. در دامنه جنوبي كوه قلعه ، خندقي به طول تقريبي ۵۰ متر و عرض ۲ متر كنده و آن را از آبي كه داخل قلعه مي آمده پر مي كرده اند تا هيچ راه نفوذي از آن جبهه متصور نباشد . بر روي دامنه هاي تند ديگر صخره نيز هر جا كه بيم بالا رفتن مهاجمان مي رفته خندق هايي كنده و ديواره بالايي آنها را مورب برآورده اند تا امكان هر گونه عبوري را بازستاند . همچنين در هر نقطه كه شياري وجود داشته با ساختن ديواره هايي سنگي يا آجري راه ورود را مسدود ساخته اند . با عبور از پاي ديوار شرقي قلعه كه حدود ۱۰ متر و به ارتفاع ۵ متر است به بخش اصلي دژ مي رسيم كه تختگاه حسن صباح در طول اقامت سي و پنج ساله وي در الموت بوده است و در بالاي آن بقاياي چند اطاق كه سقفشان فرو ريخته به چشم مي خورد . اين قلعه پس از تسليم ركن الدين خور شاه در شوال ۶۵۴ ه .ق به دستور هلاكو به آتش كشيده و و يران شد و از آن پس به عنوان تبعيد گاه و زندان مورد استفاده قرار گرفت . يكي از شگفتي هاي قلعه حسن ، سيستم پيچيده آبرساني با تنبوشه هايي به قطر ۱۰سانتي متر است كه از چشمه ” كلدر ” آب را به دژ رسانده و در حوض هاي سنگي ذخيره مي كرده اند. در جنوب غربي اين قسمت از قلعه – در ميان شيب بسيار تندي كه به پرتگاه هاي عميق مي رسد – حوضي در دل سنگ به ابعاد تقريبي۵×۸ متر كنده اند كه هيچ گاه از آب خالي نشده است .

 

     

 

 

میمون قلعه

در جنوب شهر قزوين قلعه اي در دو طبقه با دهليزهاي عمود بر هم و اتاق هاي جانبي وجود دارد كه گنبد ميانيش  فرو ريخته و بقايايي از هشت برج آن باقي است . عده اي آن را مهمان قلعه خوانده و گروهي به ميمون بن عون كاتب – سردار موسي الهادي عباسي– در قرن دوم نسبت مي دهند . اين قلعه بنايي است مربع شكل به ابعاد تقريبي ۷۰*۷۰ متر كه از خشت هاي ۳۰*۳۰ سانتيمتر با ملاط شفته ساخته شده است . طبقه زيرين ميمون قلعه از شرق تپه با سه تونل به غرب تپه منتهي مي گردد و يك تونل  شمالي – جنوبي اين تونلها را به هم متصل مي سازد . برخي از سفالينه هاي به دست آمده در قلعه نشان از كاربرد آن تا دوره آل بويه دارد .

 

 

قلعه شیرکوه

اين قلعه كه بيدلان نيز خوانده مي شود در نزديكي روستاي باغدشت و بر فراز قله اي كه ۱۸۵۱ متر از سطح دريا ارتفاع دارد واقع شده است . بايد اين دژ را از استراتژيك ترين قلاع دفاعي اسماعيليان برشمرد ، زيرا در محل تقاطع طالقان رود و الموت رود قرار گرفته و به خاطر تسلطش بر سراسر منطقه ، گلوگاه مهمي براي رويارويي با مهاجماني است كه به دره گام مي گذارند . راه دسترسي به دژ بيدلان بسيار دشوار است و به دره هايي با عمق بيش از ۶۰۰ متر منتهي مي گردد كه با ديواره هاي بلند و      برج هاي مستحكم تسخيرناپذير مي نمايد . وجود هشت مخزن بزرگ آب كه با عرض تقريبي ۱/۷۵ و درازاي ۶ تا ۱۶ متري در دل سنگ كنده شده اند از عزم جدي قلعه نشينان براي پايداري در محاصره هاي طولاني حكايت دارد .

ويژگي  منحصر به فرد دژ شير كوه قلعه اي ايذايي است كه در ۳/۵ كيلومتري غرب آن قرار دارد و برجك ناميده مي شود و براي اشراف كامل به عبور كنندگان از تنگه طالقان ساخته شده است كه با تعبيه دريچه اي در پايين آن بر سر مهاجمان سنگ و نفت شعله ور فرو مي ريخته اند . غير از بقاياي ديواره ها ، برج ها ، گذر گاه سر پوشيده و سنگرهاي نگهباني كنده شده در دل تخته سنگ ها تنوري سنگي به ارتفاع ۱/۶۰ و قطر ۱/۷۵ متر را بايد از آثار دژ شير كوه نام برد.

 

برج ها

 

 

برج‌های دوگانه خرقان

در نزدیکی روستای حصار و ۳۰ کیلومتری شهر آبگرم، دو برج آرامگاهی و شکوهمند هشت ضلعی آجری با فاصله ۲۹ متر از یکدیگر وجود دارند که از شاهکارهای هنر و معماری سلجوقی و نخستین بنا با گنبد دو پوش غیر مخروطی در معماری اسلامیمحسوب می‌شوند. نقش‌های متنوع هندسی با آجر تراش در هر ضلع برج، کتیبه‌های کوفی، دیوار نگاره‌های سلجوقی، پلکان مارپیچ در ستون مدور، کاربندی و ترکیب سنجیده‌ی ارتفاع ۱۵ متری و قطر ۱۱ متری برج‌ها را باید از خصوصیات برج‌های خرقان دانست.

 

 

برج باراجين

اين برج در چهار كيلومتري شمال قزوين ، بر ارتفاعات غربي رودخانه ارنزك ، روي سكويي هشت ضلعي كه حدود يك متر از زمين ارتفاع دارد بنا گرديده است . رج اول سنگ چين سكو با كمك سنگ ها ي صاف و تراش دار چهار گوش و بقيه از سنگ لاشه ساخته شده است . طول هريك از اضلاع اين سكو ۳/۷۰ متر است . نماي اصلي برج ، مدور است كه بر گرداگرد آن هشت نيم ستون مدور با فواصل معين اضافه گشته؛  فاصله ميان بدنه اصلي برج تا لبه سكوي هشت ضلعي ۲/۲۰ و فاصله بيشترين برجستگي نيم    ستون ها تا لبه سكو ۱/۶۰ و محيط پايين برج ۱۷ متر است . نيم ستون ها تا نيمه ارتفاع اصلي برج ادامه دارند و در آنجا قطع شده اند و چنين مي نمايد كه علاوه بر جنبه تزييني،نقش پشتيباني بنا را بر عهده داشته اند . اين برج از آثار معماري قرن چهارم يا پنجم ه.ق است.

 

 

برج های دو گانه شميران

دو برج آرامگاهي سنگي كه از معماري همانندي برخوردارند در غرب قلعه تاريخي شميران بنا شده اند كه آرامگاه كوچك و بزرگ و قلعه ساسان ناميده مي شوند . برج كوچك به قلعه نزديكتر است و بر روي تپه منفرد كم ارتفاعي قرار دارد . طول اضلاع هشت گانه اين برج از بيرون ۳/۲۰ و از داخل ۱/۹۰ متر است كه تا زير سقف ، تمامي با سنگ لاشه و قلوه ساخته شده و نماي خارجي آن را با ملاط گچ پوشانده اند . داخل هريك از اضلاع كه در ميان دو ستون مدور قرار گرفته در جهت طولي به دو قسمت تقسيم شده است كه در بخش بالا قابي به وجود آمده و داخل آن با آجر دو طرح به شكل برگ گشنيز يا طاقنماي شكنجي ايجاد شده كه در عين سادگي لطافت خاصي دارد . كاربندي زير گنبد – كه اكنون فرو ريخته – آجري است و با يك رشته تزيينات جالب گچ بري با نقش گل و بوته تركيب شده است .
آرامگاه بزرگ ( قلعه ساسان ) نيز برجي هشت ضلعي است كه در قسمت دورتا دور پايين آن ديواري به ارتفاع دو متر بنا شده كه بر روي پايه مزبور ، ستون هاي استوار سنگي بر آورده اند كه تا ارتفاع يك متر به شكل چهار بر و از آن به بعد تا زير گنبد به شكل مدور ادامه يافته اند . اين برج داراي پنجره اي در جانب شرقي و يك ورودي با سردري رفيع و با شكوه در سمت جنوب است . هر ضلع برج از خارج ۶/۵۰ و از داخل ۴/۲۵ مترمي باشد . در كنج ميان دو ضلع و در داخل يكي از ستون ها پله پيچي به عرض ۸۰ سانتي متر جا سازي شده كه به بام برج راه مي يافته است . احتمال داده مي شود گنبد اين برج ، دو پوش و به صورت هرمي بوده و جزو نخستين بناها به اين شيوه است . در بناي برج هاي دو گانه سنگي تارم ، شيوه معماري ساساني از طرز پي بندي و ديوار سازي استوارشان به نحوه چشمگيري مشاهده مي شود .
۳/۴/۳-برج هاي دو گانه خرقان در كنار روستاي حصار – ۳۰ كيلومتري شهر آبگرم – آرامگاه دو تن از بزرگان دوره سلجوقي ( ابو سعيد بيجار پسرسعد و ابو منصور ايلتاي پسر تكين ) قرار دارد كه به صورت دو برج شكوهمند آجري با فاصله ۲۹ متر از يكديگر خود نمايي مي كند .
برج شرقي به ارتفاع تقريبي ۱۵ متر و قطر ۱۱ متر با طرحي هشت ضلعي و ستون هاي مدور در هر گوشه بر پايه اي از سنگ بنا شده است . ضخامت ديواره هاي برج به ۶۰ سانتي متر مي رسد كه بر روي آجر هاي ساده زيرين ، پوششي تزييني از آجر با ضخامت ۲۱ سانتي متر به كار رفته است . دو پلكان مارپيچ – كه در ستون هاي مدور واقع در گوشه ها تعبيه شده – با ۲۲ پله به غلام گردشي مابين دو پوش گنبد مي پيوندد .
ساقه گنبد نواري پهن از نقوش تزييني آجري با طرح هاي مختلف هندسي در بالاي هر ضلع دارد و زير آن كتيبه اي باريك به خط كوفي آياتي از سوره ۵۹ قرآن كريم را در خود پذيرفته است . در هر يك از اضلاع هشت گانه برج ، دو ستونچه مدور تزييني چسبيده به ستون هاي مدور بزرگ هشت گوشه است كه از پايين تا نيمي از ارتفاع اضلاع هشت گانه امتداد يافته و سپس قوس تيزه داري بر روي آنها بر پا شده است . قاب سازي هاي تزييني داخل طاق نما هاي اضلاع هشت گانه هر يك داراي طرح و نقش خاصي هستند كه هيچ كدام با ديگري يكسان نيست . ضلع سردر ورودي برج ، تزيين بيشتري از جمله دو خط كتيبه در بردارد .
داخل بقعه نيز به صورت هشت ضلعي است كه در وسط هر ضلع آن طاق نمايي با قوس تيزه دار بر پا گشته و دور تا دور كف بقعه بقاياي سكويي به ارتفاع سي سانتيمتر ديده مي شود . بروي ديوارها و قسمت كاربندي و زير گنبد داخلي آثار ارزنده اي از ديوار نگاره هاي دوره سلجوقي – مانند طاووس ، ستاره هاي شش پر و هشت پر ، گل و بوته ، پرنده و درخت انار به شيوه استليزه – وجود دارد كه در نوع خود كم سابقه و حائز اهميت بسيار است .اين برج در سال ۴۶۰ ه . ق ساخته شده و نخستين بنا با گنبد دو پوش غير مخروطي در معماري اسلامي است . بناي برج غربي كه در سال ۴۸۶ ه . ق به پايان رسيده از نظر طرح و نقشه همانند برج قديمي تراست ، با اين تفاوت كه يك پلكان مارپيچ دارد و ضمن رعايت ابعاد برج قبلي حدود ۵۵ سانتي متر از ارتفاع بيشتري برخوردار است و كشيده تر به نظر مي رسد .
تركيب و تنظيم طرح هاي مختلف در اين دو بنا كه به سي نقش بالغ مي شود و اوج هنر آجر كاري به شمارمي آيد همانند هنري كه در طرح ريزي متناسب هيات كلي بنا به كار رفته قابل ستايش است . اين دو برج در زلزله ويرانگر اول تير ماه ۸۱ آوج به شدت آسيب ديدند .

 

 

مقبره ها

آرامگاه حمدالله مستوفی

مقبره حمد ا… مستوفي نويسنده و تاريخ نگار معروف سده هشتم ( تولد ۶۸۰- وفات حدود ۷۵۰) و مؤلف تاريخ گزيده ، نزهه القلوب و ظفر نامه از آثار دوره ايلخاني است. مزاردر محله ملك آباد قزوين ،درسردابي واقع شده كه بر روي آن بنايي به شكل مربعساخته اند كه پيش از گنبد به هشت ضلعي مبدل شده و دور تا دور آن مقرنس كاري است . گنبد فيروزه اي مخروطي آن و كتيبه اي كه به خط ثلث به معرفي پدران و آثار مستوفي اشاره شده اين بقعه را از ساير آثار تاريخي شهر ممتاز كرده است .

 

 

سلطان ویس

مقبره اي سنگي كه بر فراز كوه “اله تره” واقع در پشت روستاي الولك ـ ۱۵ كيلومتري شمال قزوين ـ است. سلطان ويس ، سلطان اويس و سلطان قيس خوانده مي شود. بعضي از مورخين اهل سنت بر آنند كه “اويس قرني” در نبرد با ديلميان مستقر در كوه های شمال قزوين به شهادت رسيده است.حمد ا… مستوفي در ” تاريخ گزيده ” حضور وي را در قزوين ” به گاه غزو با ديلم ” تاييد كرده ، در نزهه القلوب آورده است:

“… در شمال قزوين است و كوه بلند با ديگر جبال اين ديار پيوسته و در آنجا مسجدي است كه قدوم اوليا فراوان رسيده است . دعا را آنجا اجابت بوده و دو مـحـراب است و در عجــايب المخلوقات آمده و عوام نيز گويند كه مزار اويس قرني رضي ا… عنه در آنجا ست . بر قله كوه بر آن روي كه بر رودبار است پيوسته برف باشد . “ اين مقبره از بيرون ، معرف يك برج هشت ضلعي به ارتفاع ۶ متر است كه طول هر ضلع در داخل ۲ و در خارج ۳ مترمي باشد . ورودي اصلي كه داراي قوسي در قسمت بالا و پنجره اي نور گير در بالاتر است از جانب شرق باز مي شود و محرابي در ديوار جنوبي مقبره جا سازي شده كه جز طرحي به صورت مقرنس در بالاي فرو رفتگي آن تزيين ديگري ندارد . دو تالار كه عرض هر يك ۳ متر و طولشان ۸/۶۰ متر در جهت شمالي جنوبي به موازات يكديگر در قسمت جنوب مقبره ساخته شده و به هم راه دارند به وسيله دالان سر پوشيده باريكي به بناي مقبره ملحق گشته اند . محراب ديگر بنا در جنوب تالار شرقي قرار دارد و هر تالار داراي تعدادي تاقچه و درگاهي با قوس تيزه دار يا نعل اسبي است. مصالح به كار رفته براي بر پا ساختن اين بنا و گنبد خوش تناسب آن ، تنها سنگ هاي لاشه كوه است كه به هيچ وجه تراش داده نشده اند . علاوه بر هنر معماري آنچه بر اهميت بنا افزوده ، مشكل انتقال آب مورد نياز بنايي از دره هاي عميق پايين كوه به بالاي آن است كه از عشق و ايماني راستين حكايت دارد .

 

آرامگاه رئيس المجاهدين

شادروان ميرزا حسن شيخ الاسلام فرزند مرحوم ميرزا مسعود شيخ الاسلام -از علماي طراز اول قزوين در عهد ناصرالدين شاه – كه رهبري آزاديخواهان و مشروطه طلبان خطه قزوين را بر عهده داشت و به دنبال مجاهدات و جانفشاني هاي فراوان در بر اندازی نظام استبدادي و فتح تهران ، لقب ” رئيس المجاهدين ” يافت در شب عرفه سال ۱۳۳۶ قمري در گذشت . وي براي خود آرامگاهي به همراه آب انبار و چند اتاق در ۲۵ كيلومتري جاده قديم قزوين – تهران  بنا كرد و موقوفاتي از جمله يك كاروانسرا و مقداري زمين براي آن تعيين نمود تا از محل عايدات آنها وسايل پذيرايي رايگان از رهگذران و مسافران در اتاق هاي آرامگاه فراهم آيد . اين بنا به صورت مستطيلي با طول ۱۵ وعرض ۶۰/۱۲ متر در دو طبقه ساخته شده است.آب انبار و سرداب در قسمت زيرين قرار دارد و محل مقبره در طبقه بالا به مركزيت اتاق چهار گوشي با طول ضلع ۲۰/۴ متر واقع شده است. در وسط هريك از اضلاع چهارگانه اين اتاق ، طاقنمايي با قوس نعل اسبي ايجاد گرديده كه طاقنماي شمالي و جنوبي به دو ايوان و شرقي و غربي به دو راهرو راه مي يابند . در چهار گوشه مقبره چهار اتاق قرار دارد كه با قوس گهواره اي شكل پوشش يافته اند و گنبدي مدور برفراز اطاق مركزي ساخته اند كه با كاشي هاي رنگين تزيين شده است. همسر رئيس المجاهدين را نيز در همين مكان به خاك  سپرده اند.

 

 

مقبره شهيد ثالث

مزار فقيه اصولي و مجتهد پر آوازه قرن سيزدهم ، مرحوم ملا محمد تقي برغاني معروف به شهيد ثالث كه در سال ۱۲۶۳ هجري قمري در محراب عبادت به دست پيروان فرقه بابيه به شهادت رسيد در اين مكان قرار دارد . بناي مسجد مقبره را به دوران آق قويونلوها نسبت مي دهند ، ولي ايوان مجاور قاجاري است . سنگ قبر شهيد ثالث شاهكاري از خوشنويسي ، نقاشي و حكاكي هنرمندان به ويژه ملك محمد قزويني محسوب مي شود.

 

 

مقبره پير تاكستان

در كناره جنوب شرقي شهر تاكستان برجي آجري از بناهاي دوره سلجوقي بر جاي مانده كه به نام مقبره پير شناخته مي شود . اين آرامگاه يك چهار طاقي است كه هر ضلع آن در خارج ۶/۵۰ متر و از داخل  ۴/۴۰ متر مي باشد . متاسفانه از تزيينات فراوان و كهناين بنا تنها دو رج طاقنما هاي كوچك سه كولي تزييني باقي مانده كه به كمك آجركاري خفته و رفته ايجاد شده واز بند كشي هاي نقش دار برخوردار است . گنبد بنا – كه دوپوش و مخروطي بوده  در اثر تعميرات تغيير شكل يافته – به كمك چهار فيل پوش واقع در كنج ها و طاقنما هاي ميان آنها و سپس كاربندي هاي شبه طاقنما ي كوچك كه بين هر فيل پوش و طاقنما ي بزرگ ايجاد شده بر پا گشته است و در داخل آنها نيز با آجر چيني ، طرح هاي هندسي – از جمله صليب شكسته – به وجود آورده اند.

 

 

کافر گنبد

اين بنا كه بروي صفه ای وسيع به صورت برجي هشت ضلعي با ازاره سنگي و ديواره هاي آجری ساخته شده در شمال روستاي نياق قرار دارد و با سه ورودي شمالي ، شرقي، غربي – كه فعلا مسدود است – به داخل برج مي پيوندد و ضلع جنوبي آن را محرابی ساده تشكيل  مي دهد . در وسط هر ضلع از داخل بنا طاقنمايی به شكل  قوس تيزه دار ساخته اند كه نسبت به سطح اضلاع هشت ضلعي برجسته ترند . بقايای پوشش گنبد مدوری كه به كمك طاقنماها و پاباريك ها شكل گرفته وجود دارد و احتمال داده مي شود كه پوشش دوم آن مخروطي بوده است . به نظر مي رسد اين بنا از آثار دوره سلجوقي و مدفن يكي از بزرگان اسماعيليان باشد.

 

 

آرامگاه ملا خليلا

مقبره دانشمند ، فقيه و مفسر مشهور دوره صفويه ملا خليل بن غازي قزويني ( متوفي ۱۰۸۹) و سه فرزند وي : سلمان ، احمد و ابوذر در جوارمدرسه وي قرار دارد . بناي باقي مانده از مدرسه پرشكوه وي كه روزگاري محل محل حضور دانشمنداني نامي همچونفيض كاشاني، شيخ حر عاملي ، ملا رفيعاي واعظ ، آقا رضي و … بوده و هم اكنون در اختيار بنياد ايران شناسي شعبه استان قزوين است.

 

 

آرامگاه های سنگی حسن آباد و شاه كوه

در گورستان قديمي دامنه شاه كوه و روستاي حسن آباد كه در كنار شاهرود واقع شده سه بناي سنگي وجود دارد كه به دوران پيش از اسلام منسوب است . آرامگاه سنگي حسن آباد بر پايه مكعب مستطيلي به طول ۸۰/۵ و عرض ۵۰/۴ متر بنا شده و گنبدي مخروطي شكل به ارتفاع ۴ متر را به وجود آورده كه شكل آن از داخل به صورت هرم است . ضخامت پايه ديوار بنا حدود يك متر و ضخامت ديوار گنبد ۳۰ سانتي متر است و مصالح به كار رفته در آن سنگ هاي قلوه و لاشه با ملاط مي باشد . در ورودي  بقعه در جانب جنوب شرقي قرار دارد كه به صورت قوس شكسته پيكاني شكل تعبيه شده و بر بالاي آن نيز پنجره چهار گوش كوچكي به عنوان نور گير قرار دارد . فرم و مصالح دو آرامگاه شاه كوه هم شباهت بسياري با بناي حسن آباد دارد ولي از تكامل و ظرافت بيشتري برخوردار است.

 

امامزاده ها

امامزاده حسین

بقعه متبرك شاهزاده حسين فرزند بلافصل امام رضا (ع) – متوفاي ۲۰۱ هـ . ق – از قرن سوم به بعد همواره زيارتگاه مردم بوده و از همان روزگار تاكنون آرامگاه بسياري از دانشمندان، سخنوران و بزرگان شهر است. گزارش عبد الجليل قزويني در قرن ششمگوياي احترام فوق العاده اي است كه اهالي شهر به اين آرامگاه داشته اند : ” اهل قزوين –شيعه و سني – به تقرب به زيارت ابوعبدا… الحسين بن رضا مي روند …” .
بناي شكوهمند آن در حمله مغول و كشمكش هاي دوره صفوي آسيب كلي ديده و بازسازي شده و به جز ضريح نفيس چوبي كه از شاهكارهاي بي نظير منبت كاري و گره چيني مجوف محسوب مي شود و از سال ۸۰۶ هجري باقي مانده، بقيه بنا از آثار صفوي ( شاه طهماسب و شاه صفي ) و قاجار ( ناصرالدين شاه ) است.
صحن امامزاده داراي دو در ورودي اصلي شمالي و جنوبي و دو در فرعي شرقي و غربي است. آستانه سردر شمالي توسط سعدالسلطنه – فرماندار قزوين در زمان ناصرالدين شاه – بازسازي شده و نقوش هندسي، تزيينات كاشي هشتي زيباي ورودي، درهاي بلند وشش مناره كوچك بر فراز آن، تشخص ويژه اي به بنا بخشيده است. صحن بزرگ امامزاده كه با ۵۲ ايوانچه گرداگرد بقعه را فراگرفته نمونه اعلاي هنر كاشيكاري و معماري دوره قاجار است.
در جهات چهارگانه حرم، چهار در قرار دارد كه درهاي شرقي و غربي فاقد تزيينات چشمگير ، درِ جنوبي خاتم كاري و درِ شمالي از آثار دوره شاه طهماسب صفوي است كه با منبت كاري زيبايي تزيين شده و كتيبه اي به تاريخ ۹۶۷ هـ . ق دارد.عمارت بقعه كه در وسط صحن قرارگرفته ، شش گوشه و مزيّن به آئينه كاري با طرح جقّه بتّه و قابسازي هايي بيضوي از گچبري و كاشي كاري نفيس است. دو نگاره ديواري از نقاشان قاجاري در حرم مطهر و كتيبه هايي از خوشنويسان آن دوره در چهار رواق كوچك پيرامون حرم خودنمايي مي كند. سقاخانه هشت ضلعي نسبتا“ بزرگي نيز در روبروي بقعه قرار دارد كه بر شكوه بنا افزوده است. طرح خاص سر در ايوان اصلي و نوع كيفيت تزيينات و فضاهاي داخلي ـ بخصوص سقف ـ رسمي بندي فضاي داخلي گنبد خانه و تزيينات گچبري همراه با آيينه كاري آن، ارتفاع گرفتن پوش بالايي گنبد با تزيينات كاشي به منظور تظاهر بيشتر بنا از فاصله هاي دور، نفاست درها و ضريح و …. از ويژگي هاي مهم بقعه شاهزاده حسين (ع) به شمار مي رود.

 

پيغمبريه (چهارانبیاء)

در سمت غربي باغ فرهنگي چهلستون، بقعه اي است كه در جوار مدرسه و مسجدي از دوره صفوي قرار دارد و عالمان ديني و مردم، آنجا را آرامگاه چهارتن از پيامبران بني اسرائيل به نام هاي : سهولي، سلام، القيا و سلوم مي دانند و به “ چهار انبياء ” مي خوانند. گفته مي شود آنان پيامبراني هستند كه مژده ميلاد مسيح را از اورشليم به سوي شرق آورده اند . از اسناد مـوقــو‌فات صفويه برمي آيد كه اين مكان در پايان قرن يازدهم هجري زيارتگاهي مورد احترام بوده و باغ هــايي را بر آن وقـف كـرده اند. بناي فعلي پيغمبريه از آثار ميرزا مسعود شيخ الاسلام است. در جلوي بقعه يك مهتابي قراردارد كه بر روي چهارستون و جرز قرار گرفته، پشت آن رواقي است كه به حرم مي پيوندد. حرم در چهار جهت داراي چهار شاه نشين است و طرح آن در داخل به صورت بيست ضلعي است. در چهار جانب حرم چهار قوس بلند برپا گرديده كه به كمك فيلپوش ها، طاق حرم را نگاه داشته اند. از جايي كه قوس ها آغاز شده، دور تا دور حرم كتيبه اي گچ بري شده از سوره جمعه با رنگ طلايي روي زمينه لاجوردي به خط نسخ توسط مرحوم شيخ علي سكاكي نوشته شده كه از جمله آثار هنري بقعه به شمار مي رود. علاوه بر چهار پيامبر نامبرده، مقبره امامزاده صالح بن حسن مجتبي (ع) را نيز در همين مكان مي دانند

امامزاده اسماعیل

 

اين امامزاده از فرزندان امام صادق (ع) و بقعه آن از جمله بناهايي است كه در دوره قاجار تجديد ساختمان شده و از زيارتگاه هاي معتبر قزوين به شمار مي رود. دو حياط و ايوان در شمال و جنوب و يك ايوانچه در قسمت شرقي حرم مطهر و پنج رواقكوچك در پيرامون آن مجموعه بنا را تشكيل مي دهد. گچ بري و آئينه كاري حرم با نقش هايي از گل و گياه و كاشي هاي ابرو باد از جمله تزيينات بقعه است. اين زيارتگاه در جنوب غربي سر در عالي قاپو – اول خيابان كوروش – قرار دارد .

 

 

 

 

آمنه خاتون

بناي اين امامزاده از آثار دوره صفوي و عبارت از كثير الاضلاعي هشت ضلعي است كه در هريك از اضلاع هشت گانه آن طاقنمايي با قوس كليل كار شده است. پوشش حرم به كمك كاربندي هاي واقع در بين قوس هاي هشت گانه صورت گرفته و سقف گنبد به گونه ستاره هشت پر درآمده است. بقعه مزبور از خارج داراي طرح مدوّر است كه بخشي از آن در ميان دو تالار مستطيل شكل الحاقي محصور شده است. قسمت بالاي بقعه كه از دو تالار فوق مرتفع تر است طرح استوانه اي بنا را به خوبي نشان مي دهد. تزئينات اين قسمت در پايين توسط آجرهاي لعابي با طرح هندسي و در بالاي آن دوره اي با كاشي هفت رنگ و نقش گياهي صورت گرفته است.

 

زیارتگاه هفت صندوق

در ۳۵ كيلو متري غرب تاكستان به دنبال عبور از روستاهاي حسين آباد دودانگه و جرندق به روستاي هفت صندوق مي رسيم كه با بناي زيباي زيارتگاهي جلوه گري مي كند . ممكن است اين محل همان جايي باشد كه حمد ا… مستوفي در باره اش گفته است :  ” مشهدي است به جرندق و در آنجا گور بعضي از صحابه است . “ نامگذاري هفت صندوق نيز اين گمان را افزايش مي دهد .

پلان بناي زيارتگاه به شكل مربع است كه ايوان و در ورودي در قسمت جنوبي آن قرار دارد . ديواره شرقي و غربي داراي چهار طاقنماي كم عمق به ارتفاع ۷ متر است كه از تزيينات اندك آجري برخوردار مي باشد . نماي شمالي سه طاقنما با قوس جناغي دارد و ايوان جنوبي عبارت از يك طاقنماي رفيع با قوس جناغي است كه طاقچه هاي دو طبقه اي آن را قاب كرده اند . سقف ايوان داراي تزيينات رسمي بندي و سقف يك كاسه است و با دو ورودي به طاق هاي طرفين مي پيوندد . پا طاق ها يك طاقنماي ورودي هستند كه طاقنماي كوچك تري بر بالاي آن ها ساخته شده و از پلكاني مارپيچ به اتاق هاي كوچكي به ابعاد ۱/۵*۳ متر راه مي يابند كه با سقف خنچه پوش تزيين شده و چهار طاقچه ساده با قوس هلالي به ابعاد۵۰*۵۰ سانتي متر دارند. قسمت اصلي بقعه چهار گوشي به طول ۷متر در هر ضلع است كه به شكل چهار طاقنماي جناغي بالا آمده و با مقرنس هاي ساده اي طرح چهار ضلعي بنا را براي اجراي گنبد آماده كرده اند . گنبد زيارتگاه دو پوش است كه از خارج به صورت پيازي و از داخل مدور مي باشد. بناي فعلي را بايد از آثار دوره قاجاري به شمار آورد .

 

کاروانسراها

کاروانسرای شاه عباسی آوج مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان بویین زهرا، بخش آوج، جاده قزوین به همدان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

 

 

 

کاروانسرای هجیب

در مسیر کاروان روی قزوین – اصفهان و ۴۸ کیلومتری جاده بوئین زهرا به ساوه، کاروانسرای بزرگی قرار دارد که به گزارش شاردن توسط زینب بیگم – مادر شاه عباس اول- با هزینه‌ای معادل چهار هزار تومان ساخته شده و با بناهای الحاقی اش از جمله دو باغ، دو آب انبار، یک گرمابه و یک جویبار بهترین کاروانسرای ایران به‌شمار می‌آمده‌است

هجیب کاروانسرایی است که در دوران صفوی، در روستای هجیب امروز ساخته شده. مساحت ۵۸۵۰ متر مربع با ۴۰۰۰ متر مربع زیر بنا و ۳۶ حجره از وسعت کم‌نظیر این کاروانسرا حکایت دارد. آن هم در روزهایی که قزوین به خاطر ویژگی‌های خاص جغرافیایی اش به مسیر عبوری کاروان‌های تجاری از نقاط مختلف کشور تبدیل شده بود. ۴۸ کیلومتری جاده بوئین زهرا به ساوه که می‌رسید، کافی است مسیری را طی کنید تا به روستای هجیب برسید. مسیر شمال غرب روستا را را طی کنید تا بنای کاروانسرا را خواهید دید.

 

دیگر کاروانسراها

کاروان سرای شاه عباسی محمد آباد،آراسنج،خرزان،قاقازان،پیچ بن و.....

 

 

 

 

 

جاذبه های طبیعی

ايوان سنگی نياق

در مغرب آبادي نياق كوه سنگي يكپارچه و كم ارتفاعي وجود دارد كه آثار طبيعي و مصنوعي باقي مانده بر فراز آن را ” ايوان نياق ” ، “ديوايوان ” و ” طاق محمد حنيفه “نام نهاده اند . در زير ديواره نسبتا بلند بالاي كوه – كه به سوي شرق كشيده شده و نيم طاقی طبيعی زيبايي از سنگ به ارتفاع تقريبي ده متر به وجود آورده – سطح سنگي گسترده اي است كه به روستاي نياق و چشم اندازهاي مجاور آن احاطه دارد . در قسمت جنوب غربي اين صفه ، حوضي سنگي به طول ۸ و عرض ۵/۲ متر كنده شده كه با هفت پله از سنگ تراشيده به عمق آبگير مي رسد و همواره داراي آب است . بر بالاي ايوان قلعه اي وجود داشته كه آثار قابل ملاحظه اي از آن باقي نمانده و تنها مخازن ذخيره غله و حبوبات آن هم اينك يادآور گذشته پرشكوه قلعه و ايوان نياق است.

 

 

 

 

 

 

            درياچه اوان

 

درياچه زيباي اوان كه در حلقه ۴ روستاي اوان، وربن، زواردشت و زرآباد و ۱۸۰۰ متر ارتفاع از سطح دريا قرار دارد همچون نگيني زمرّدين مي درخشد و با چشم انداز مسحور كننده اش گردشگران داخلي و خارجي بسياري را در چهارفصل سال به خود جذب مي كند. اين درياچه كه بيش از ۷۰۰۰۰ مترمربع مساحت دارد از محيط خارج خود آبي را به طور مستقيم دريافت نمي كند و تنها از آب چشمه هاي موجود در كف درياچه تغذيه مي شود و به شكل حفره اي است كه عميق ترين بخش آن به عمق ۷/۵ متر در جنوب شرقي واقع شده است.غير از گونه هاي درختي دست كاشت نظير: بيد، چنار، تبريزي ، سيب ، آلبالو، گيلاس، سنجد، فندق و گردو؛ گياهان علفي مانند گون، كنگر، شيرين بيان و گونه هاي مختلف ديگر از خانواده گرامينه و لگومينيوزه هم در حوزه آبخيز اوان وجود دارند. از گياهان داخل درياچه هم مي توان به ني بن د ر آب phararmites australis و گياهان غوطه ور خوشاب potamageton crispus  و چنگال آبي ceratophylum demersum  اشاره كرد.
حيات وحش اين حوزه آبخيز شامل كل و بز – كه به علت شكار  بي رويه و تخريب زيستگاه آنان كاهش چشمگيري يافته اند –  پلنگ ، خرس قهوه اي، روباه، شغال، گرگ، گراز، شنگ، سياه گوش (گربه وحشي ) انواع عقاب ها، دال، دليچه، شاهين، جغد، كبك، فاخته، داركوب، سبزقبا، زاغي و انواع گنجشك سانان، قورباغه، لاك پشت، خرچنگ و … مي شود كه بايد انواع ماهي از جمله قزل آلاي رنگين، كپور و اردك ماهي را هم به آن افزود.

غار يخی انگول

اين غار با مختصات ۴۹/۵۱/۱۵ درجه طول شرقي و ۳۶/۱۱/۵۸ عرض شمالي در سه كيلومتري شمال روستاي دينك – از توابع بخش كوهين – و ارتفاع ۱۹۷۲ متر از سطح دريا واقع شده است . دسترسي به غار تا حدودي مشكل و ورود به آن به خاطر شيب تند و طبقات مختلف بسيار سخت است . وجود يخ هاي فراوان در ديواره ها و كف غار موجب سرماي شديد هواي درون آن شده و از ويژگي هاي ممتاز غار به شمار مي رود . به لحاظ زمين شناسي غار انگول در اثر لغزش سنگ هاي دولوميتي بخش غربي قله كوه انگول به وجود آمده و از دسته غارهاي انحلالي نيست . سن اين غار بعد از ترياس مربوط به دوران دوم زمين شناسي بوده و تحت تاثير فعاليت و حركات تكنونيكي منظم ايجاد شده است.

 

 

 

 

 

 

غار ولی

این غار در۵ کیلومتری جنوب غربی روستای گشنه رود ازبخش رودبارشهرستان با مختصات ۴۹/۵۲/۵۵ درجه طول شرقی و ۳۶/۳۴/۲۰ درجه عرض شمالی در ارتفاع ۱۶۲۰ متری از سطح دریا قرار دارد که حدود ۲۵۰ میلیون سال قبل بر اثر انحلال سنگهای آهکی سازند روته تشکیل شده و متعلق به دوره پرمین و اواخردوران زمین شناسی است. این غار ازنوع مرطوب بوده و دارای یک تالار اصلی و چند تالار فرعی به مساحت حدود یکصدمتر و ارتفاع بیست متر می باشد که هوایی ساکن و سرد دارد. متاسفانه استالاکتیت ها و استالا کمیت های بسیار زیبا وحجیم آن به دلیل دسترسی، نسبتا دستخوش تخریب سودجویان قرار گرفته وچکیده ها و چکنده های فراوانی توسط غارتگران شکسته و به یغما رفته است. بعضی شواهد از انسان زی بودن این غار درگذشته های دور حکایت دارد.

 

 

 

 

غار قلعه کرد

اين غار در ۲۰ كيلومتري برج هاي دوگانه خرقان در دهستان حصاراز توابع شهر آبگرم قرار دارد و با مختصات جغرافيايي ۴۸/۵۱/۳۰ طول شرقي و ۳۵/۴۷/۵۴ عرض شمالي ، ارتفاع آن از سطح دريا حدود ۲۰۶۴ متر است . پس از عبور از دهانه غار و فرود از يك چاه راه پانزده متري ، تالاري به وسعت بيش از يكهزار مترمربع رخ مي نمايد كه داراي   چكيده ها و چكنده هاي فوق العاده زيبا و مسحور كننده است . رطوبت بالا ، نقاشي هاي ديواري – كه نشان از انسان زي بودن غار در سال هاي ديرين دارد– و حوضچه هاي آب ، ويژگي هاي غار قلعه كرد را افزايش داده است . قدمت اين غار به دوره اليگوميوس و دوران سوم زمين شناسي مي رسد كه تا چهل ميليون سال پيش تخمين زده مي شود .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

غار های عباس آباد

در شمال شرق شهرآبگرم و در ارتفاع ۱۶۰۰ متري از سطح آب هاي آزاد ، دو دهانه غار با مختصات ۳۵/۴۱/۴۳ درجه عرض شمالي و ۴۹/۱۸/۱۰ طول شرقي وجود دارند كه با دارا بودن افزون بر ۱۸۰ متر طول و يك تالار بزرگ ، به پرتگاه ها ، چاه ها و دهليزهاي متعددی منتهي مي شوند . اين دو غار در گذشته‌هاي دور انسان زي بوده و پناهگاهي امن در حوادث براي پيشينيان به شمار مي آمده اند.

 

 

 

 

 

 

 

 

منطقه حفاظت شده باشگل

منطقه باشگل كه در غرب شهرستان تاكستان و در عرصه اي به وسعت تقريبي ۲۷ هزار هكتار گسترده است تحت مديريت حفاظت شده زيست محيطي قرار دارد و گونه هاي جانوري فراواني در آن به زندگي و زاد آوري مي پردازند . اين منطقه با سيماي كاملا تپه ماهوري پناهگاه امني براي جمعيت قوچ ،ميش و آهوهاي بومي و مهاجري است كــه از استــان هـاي همجوار به آن روي مي آورند.

 

 

 

 

 

 

 

 

غار سفیدآب

این غاردر۴ کیلومتری روستای سفیدآب و در دل کوه سفید چشمه قرار دارد. ارتفاع تقریبی آن ازسطح دریا ۲۴۰۰ متر ازسطح دریا است که با مختصات ۵۰/۲۰/۴۲ درجه طول شرقی و ۳۶/۳۴/۴۲ درجه عرض شمالی برابری می کند.این غار به خاطر وجود آب بسیار، دهلزهای عمودی فراوان- که فرود بعضی چاه رودهای آن به عمق پنجاه متر می رسد- استلاکتیت و استلاکمیت های جوان و بافت گل کلمی درسطوح مختلف آن مورد توجه غارنوردان و توریست های ماجراجو است. زمین شناسان براساس سنگ های آهکی رسی مربوط به سازند روته سن غار سفید آب رابین ۲۵۰ تا ۲۹۰ میلیون سال تخمین زده اند.

منطقه نمونه گردشگری یله گنبد

روستاي يله‌گنبد در دهستان ايلات قاقازان غربي از بخش کوهين شهرستان قزوين با موقعيت جغرافيايي ۴۹ درجه و ۴۲ دقيقه طول شرقي و ۳۶ درجه و ۲۵ دقيقه عرض شمالي در فاصله ۱۰ کيلومتري از جاده ترانزيتي قزوين – رشت واقع شده است.

اين روستا از شمال به دره آسياب خرابه، از شرق به کوه پشت يله گنبد، از غرب به کوه قشم بلاغي و از جنوب غربي به ارتفاعات قطار قوزلوخ و در ارتفاع ۲۰۰۰ – ۱۶۰۰ متري واقع شده است.

یله گنبد، یكى از دهات دهستان «قاقازان» در بخش «کوهین» شهرستان قزوین است. چشمه یله گنبد در پانزده كیلومترى شمال این ده قرار دارد و راه دسترسى به آن سخت و كوهستانى است. این چشمه در كف دره اى كه از آن رودخانه كوچكى عبور مى كند و به رودخانه شاهرود مى ریزد، از دل زمین بیرون مى آید .

آب چشمه معدنى یله گنبد از دسته آب هاى معدنى بیكربناته كلسیك آهن و گازدار خیلى گرم است. استحمام در این آب به دلیل وجود گاز كربنیك و گرماى آن، تسكین دهنده و ضد درد است. ظاهراً این آب در درمان بیمارى هاى عصبى، مفصلى و رماتیسم مؤثر است و آشامیدن آن نیز در كار دستگاه گوارش، كبد و مجارى صفرا و بیمارى هاى معده اى و روده اى و نیز بیمارى تغذیه اى مؤثر مى باشد و سالیان زیادى است كه مردم بومى از خواص این آب گرم براى درمان بیمارى هاى مختلف چون بیمارى هاى مفصلى و پوستى استفاده مى كنند.

آب گرم یله گنبد از امكانات رفاهى و اقامتى بى بهره است و با توجه به این مسئله، با اجراى طرح مطالعاتى بر روى این روستا و آب گرم معروف آن، شرایط را براى ورود گردشگران بویژه گردشگران درمانى به این روستا مهیا ساخت.

 

 

منطقه نمونه گردشگری نینه رود

دره نينه ­رود در دهستان رودبار شهرستان از بخش رودبار شهرستان واقع شده است،  اين دره در ميان روستاهاي هير و ويار واقع و با رود پرآبي که در آن جاري است يکي از مناطق ييلاقي و زيباي رودبار شهرستان محسوب مي‌شود که در ارتفاع بين ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ متری در امتداد رودخانه نينه ­رود قرار گرفته است.

منطقه پیشنهادی نمونه گردشگری نینه­رود در با توجه به فیزیولوژیک و توپوگرافی شدید منطقه و در نظر گرفتن آبهای سطحی و جوانب محیطی در یک پهنه مسطح پیشنهاد گردیده است . محدوده مورد نظر دارای۳۹۹۱۹۵متر مربع  در بین دو روستای هیر و ویار تعیین شده است.

 

 

 

منطقه نمونه گردشگری باشگل

منطقه حفاظت شده باشگل در استان قزوين بین ۳۶ درجه و ۱۴ دقیقه الي ۳۶ درجه و ۳ دقیقه عرض شمالي و ۴۹ درجه و ۲۸ دقیقه الي ۴۹ درجه و ۴۳ دقیقه طول شرقي واقع شده است. مساحت آن ۲۵۱۹۰ هكتار مي باشد.

منطقه حفاظت شده باشگل با مساحت ۲۵۱۹۰ هكتار در هشت كیلومتری شمال غرب شهرستان تاكستان ، در محدوده دهستان‌های ” قاقازان شرقی ” ،” قاقازان غربی ” ،” نرجه ” ،” دودانگه علیا ” قرار دارد . این منطقه‌ی تپه ماهوری، كم ارتفاع است كه از دشت شروع شده و به تدریج به طرف شمال و غرب ، ارتفاع آن افزایش می‌یابد. در پست ترین نقطه یعنی نواحی دشتی، ارتفاع آن هزار متر بالاتر از سطح دریا است و در بلندترین نقطه كه قله ” كوه پانچال ” در شمال این منطقه است، حدود ۲۱۲۸ متر از سطح دریا  ارتفاع دارد. مهم ترین كوه‌ها و ارتفاعات این منطقه ” آق داغ” ، كوه ” سفید “، كوه ” قزقلعه “، كوه ” چهل قز” ، “قازان داغ ” و كوه ” قره داش” است. از مهم‌ترین مناطق دشتی آن نیز می‌توان به دشت ” قره باغ”، “سیچانلو” ، ” حسین آباد ” و ” قاسم آباد ” اشاره داشت.

 

منطقه نمونه گردشگری گرمارود

روستاي گرمارود در دهستان الموت پائين از بخش الموت شرقی شهرستان قزوين، و در استان قزوين قرار دارد.
روستاي گرمارود در مختصات جغرافيايي ۵۰ درجه و ۴۴ دقيقه طول شرقي و ۳۶ درجه و ۲۳ دقيقه عرض شمالي و با ارتفاع ۱۸۳۰ متر از سطح دريا واقع شده است.

روستاي گرمارود از جنوب شرقي به روستاهاي نرميلاث و رينه رود، از سمت شرق به روستاي لواتر، از شمال شرقي به روستاي پيچ­بن، از شمال غرب به روستاي کلان و از غرب به روستاي ورک و زوارک محدود شده است.

منطقه پیشنهادی نمونه گردشگری گرمارود در با توجه به فیزیولوژیک و توپوگرافی منطقه و در نظر گرفتن آبهای سطحی و جوانب محیطی در یک پهنه مسطح پیشنهاد گردیده است . محدوده مورد نظر دارای ۱۹۷۱۴متر مربع مساحت می­باشد.

 

 

منطقه نمونه گردشگری گازرخان

روستاي گازرخان از توابع بخش رودبار الموت شهرستان قزوين، با مختصات جغرافيايي ۵۰ درجه و ۳۶ دقيقه طول شرقي و ۳۶ درجه و ۲۶ دقيقه عرض شمالي، در فاصله ۲۴ کيلومتري شهر معلم کلايه و ۹۰ کيلومتري مرکز شهرستان واقع شده است.

اين روستا از شمال شرقي به کوه صخره‌اي معروف الموت، از شرق به کوه هودکان، از شمال به شاتان کوه و از غرب به تپه ليز و در ارتفاع ۱۷۰۰ ـ ۲۰۰۰ متري واقع شده است.

منطقه پیشنهادی نمونه گردشگری گازرخان در با توجه به فیزیولوژیک و توپوگرافی منطقه و در نظر گرفتن آبهای سطحی و جوانب محیطی در شمال روستا و در یک پهنه مسطح پیشنهاد گردیده است . محدوده مورد نظر دارای ۳۳۱۳۳۱٫۵هزار متر مربع مساحت می­باشد.

 

 

 

منطقه نمونه گردشگری کامان و زرشک

منطقه نمونه گردشگري کامان واقع در شهرستان قزوين در بخش رودبار با مختصات جغرافيايي ۵۰ درجه ۸ دقيقه  طول شرقي و ۳۶ درجه ۲۷ دقيقه عرض شمالي قزوين قرار گرفته است، اين منطقه در بيست کيلومتري شمال قزوين با چشم اندازهاي زيبا و آب و هواي مناسب در دامنه کوهستان قرار دارد و مکاني براي گذراندن اوقات فراغت شهروندان قزويني به شمار مي­رود.

همچنين منطقه نمونه گردشگري زرشک واقع در شهرستان قزوين در بخش مرکزي قزوين با مختصات جغرافيايي  ۵۰ درجه ۵ دقيقه  طول شرقي و ۳۶ درجه ۲۵  دقيقه عرض شمالي با چشم اندازهاي زيبا و آب و هواي مناسب  در استان قزوين قرار گرفته است. نقشه شماره موقعيت مکاني  منطقه نمونه گردشگري کامان و  زرشک را نشان مي‌دهد.

 

منطقه نمونه گردشگری طارم سفلی

منطقه کوهستاني طارم سفلي با وسعت تقريبي ۱۶۶۷۹۶ هکتار و موقعيت جغرافيايي تا   عرض شمالي و  تا  طول شرقي در شمال غرب قزوين و بخش طارم سفلي واقع در در دامنه هاي البرز جنوبي قرار گرفته است. اين منطقه هم مرز با استان­های گيلان و زنجان به مرکزيت شهر سيردان  در حدود ۱۳۰ کيلومتري قزوين واقع شده  است و داراي ۴ دهستان خندان، نيارک، چوقور، و کوهگير مي­باشد و مجموعاً ۱۱۰ روستا را در خود جاي داده است.

منطقه نمونه گردشگری سمیران

قلعه سميرانات در بخش طارم سفلي و در منطقه شميرانات در ۲۵ كيلومتري سد منجيل در جاده گيلوان قرار گرفته است.
قلعه سميران در کنار درياچه سپيدرود بر بالاي تپه‌اي مرتفع و سنگي که رود قزل اوزن از جنوب آن مي‌گذرد، قرار دارد و به همين دليل بيشتر استحكامات اين قلعه در سمت شمالي آن ساخته شده است.

منطقه پیشنهادی نمونه گردشگری سمیران در با توجه به فیزیولوژیک و توپوگرافی منطقه و در نظر گرفتن آبهای سطحی و جوانب محیطی و چشم انداز زیبای سد سفید رود و رودخانه قزل اوزن در یک پهنه مسطح پیشنهاد گردیده است . محدوده مورد نظر دارای ۳۳۶ هکتار مساحت می­باشد.

منطقه نمونه گردشگری زیاران

روستاي زياران در دهستان زياران از بخش مرکزي شهرستان آبيک  با موقعيت جغرافيايي ۵۰ درجه و ۳۲ دقيقه طول شرقي و ۳۶ درجه و ۷ دقيقه عرض شمالي در فاصله ۴۵ کيلومتري شرق قزوين واقع شده است.

اين روستا از شمال به کوه سيالان زياران، از شرق به کوه قزل­دره و سيالان، از غرب به کوه سفيد­کوه و از جنوب به ارتفاعات زغال­سنگ، زرد و کوه واي­مين و در ارتفاع ۱۶۰۰ متري واقع شده است.

منطقه پیشنهادی نمونه گردشگری زیاران در با توجه به فیزیولوژیک و توپوگرافی منطقه و در نظر گرفتن آبهای سطحی و جوانب محیطی در شمال سد طالقان و در یک پهنه مسطح پیشنهاد گردیده است . محدوده مورد نظر دارای ۳۳۱۳۳۱٫۵هزار متر مربع مساحت می­باشد.

 

 

منطقه نمونه گردشگری رازمیان

منطقه نمونه گردشگري رازميان در دهستان رودبار شهرستان از بخش رودبار شهرستان با موقعيت جغرافيايي ۵۰ درجه و ۱۲ دقيقه طول شرقي و ۳۶ درجه و ۳۲ دقيقه عرض شمالي واقع شده است،  شهر رازميان با موقعيت جغرافيايي ۳۶درجه واقع شده است.شهر رازميان از شمال به کوه کي زبر، از شرق به سياه‌کوه  و دره قاسم آباد، از جنوب غرب به کوه زينکوه و  از سمت جنوب با دره فلار در ارتفاع ۹۰۰  تا ۱۰۰۰متري واقع شده است.

منطقه پیشنهادی نمونه گردشگری رازمیان در با توجه به فیزیولوژیک و توپوگرافی منطقه و در نظر گرفتن آبهای سطحی و جوانب محیطی در یک پهنه مسطح پیشنهاد گردیده است . محدوده مورد نظر دارای۶۴۹٫۸۸۱ هزارمتر مربع مساحت می­باشد.

 

 

منطقه نمونه گردشگری حاجی آباد- فطر

روستای فطر و روستای حاجی آباد واقع در دهستان ایلات قاقازان شرقی و در بخش کوهین به ترتیب دارای موقعیت جغرافیایی ۴۹ درجه و ۵۴ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۳۱دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۵۱ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۳۱ دقیقهعرض شمالی و در ارتفاع ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است.
روستای فطر از شمال به ارتفاعات جرینگ چال از شرق به کوه خرلو و از جنوب به ارتفاعات کتله رو و از سمت غرب به کوه کاکوا در ارتفاعات ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است.
روستای حاجی‌آباد نیز از شمال با ارتفاعات زنگه گل به و دارنگول از شرق به ارتفاعات کاکول و غرب به کوه قزلر قلعه سی و از سمت جنوب به دره قنبر دره و در ارتفاعات ۱۶۰۰ – ۱۸۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است.
منطقه پیشنهادی نمونه گردشگری فطر و حاجی آباد با توجه به فیزیولوژیک و منطقه و در نظر گرفتن جوانب محیطی و مزارع اطراف در یک پهنه مسطح پیشنهاد گردیده است . محدوده مورد نظر دارای ۱۴۶۴۹متر مربع در بین دو روستای فطر و حاجی آباد تعیین شده است.

 

منطقه نمونه گردشگری باراجین

پارک ۱۴۰۰ هکتاری باراجین در دهستان اقبال غربي از بخش مرکزي شهرستان قزوين در فاصله ۵ کيلومتري از جاده ترانزيتي قزوين – رشت واقع شده است.
سایت جنگلی باراجین از شمال به ارتفاعات پس گوش و ميل، از شرق به روستای شقفي آباد، از غرب به روستاي اسماعيل آباد و از جنوب به شهر قزوين و در ارتفاع ۱۸۰۰ – ۱۴۰۰ متري واقع شده است.
منطقه پیشنهادی نمونه گردشگری باراجین در با توجه به فیزیولوژیک و توپوگرافی منطقه و در نظر گرفتن آبهای سطحی و جوانب محیطی در یک پهنه مسطح پیشنهاد گردیده است . محدوده مورد نظر دارای۱۵۰۰٫۰۰۰ متر مربع مساحت می باشد.