جشنواره ملی فرهنگ و هنر اقوام ایرانی ویژه دانشجویان 26 آبان 97
معرفی استان گیلان
تدوین:محمدرضا اسلامی پیرهراتی
دانشجوی رشته مهندسی صنایع دانشگاه صنعتی شریف
تابستان 1397
نوار شمالی ایران را استان های هم مرز با دریای خزر در برگرفته اند. استان هایی که در سایه سار درختان سرسبر و کوهپایه های جنگلی به حیات خود ادامه می دهند. طبیعتی بی نظیر جای جایشان را پوشانده و ممکن است شما را از تماشای تاریخ بازدارند
استانی که تلفیق عجیبی از تاریخ و طبیعت و فرهنگ را در خود جای داده است. منطقه ای که همچون رنگین کمان، دیدنی های هفت رنگی را به نمایش می گذارد. دلت که بگیرد می توانی راهی جنگل هایش شوی و یا در ارتفاعاتش دست به آسمان برسانی. شاید هم هوس شنیدن موسیقی
امواج دریا تو را به ساحل دریای خزر بکشاند.
اگر هوس قدم زدن در کوچه های روستا یا در قلب تاریخ را داری باز هم می توانی راهی گیلان شوی و از تکه تکه ی این سرزمین لذت ببری...
اطلاعاتی در رابطه با گیلان:
تعداد ۲,۵۳۰,۶۹۶ نفر در گیلان زندگی می کنند
زبان:
در گیلان از نظر گویش و زبان سه گروه گیلکی، تالشی و تاتی و عده ی کمی ، کردی وجود دارند. ترکی آذربایجانی و برخی گویشوران کولی‌ها (با منشأ هندی) نیز در این استان مشاهده می شود با این وجود 85 درصد مردم گیلان با زبان های گیلکی و تالشی صحبت می کنند که در این بین ساکنان مرکز و شرق استان به زبان گیلکی و ساکنان غرب استان به زمان تالشی صحبت می کنند.
دین و مذهب:
اکثر ساکنان گیلان مانند دیگر ایرانیان شیعه هستند. در میان تالش ها تعدادی سنی شافعی به ویژه در مرکز و شمال تالش وجود دارد
پیشینه نام گیلان:
برخی محققان معتقدند كه قومی به نام گلای در این سرزمین سکونت داشتند سپس به صورت گیل در آمده و با اضافه شدن ان نام گیلان را به خود گرفته است. ان در اینجا پسوند مکان است و معنای گیلان مکان گیل ها می شود
عده ای دیگر نام گیلان را از ریشه ی گِل و به معنای سرزمین باتلاقی و گل آلود می دانند
در نوشته های الكساندر خودزكو چنین آمده است:
نام اين ايالت كه ساكنانش گاهى آن را گيل و زمانى گيلان و گاهى گيلانات مى نامند در واقع معرف سرزمينى باتلاقى است. در واقع اين بخش از كرانه هاى درياى خزر، زمين از ساير نواحى پست تر است. تعداد بى شمارى رودهاى سيلابى كه از شكاف كوههاى خزر سرچشمه مى گيرند، اين سرزمين را كه شيب ناچيز آن مانع از تخليه سريع آب است، مشروب ساخته و فضاى آن را مدام از رطوبت آكنده می دارند.
تاريخ نگاران پيشين مانند مولف كتاب بستان السياحه معتقدند نام گیلان از جیلان آمده است و می گویند كه بنای اين سرزمين توسط جيل بن ماسل از فرزندان حضرت نوح انجام شده است.
لسترنج در كتاب سرزمين هاى خلافت شرقى در باره جیلان چنین می گوید
زمينهاى رسوبى دلتا را جغرافى نويسان عرب بطور خاص جيل يا جيلان مىگفتند و وقتى مىخواستند تمام ايالت گيلان را اراده كنند آنرا به صورت جمع يعنى جيلانات «گيلانات» می ناميدند
اطلاعات گردشگری گیلان:
عادات غذایی:
مصرف برنج و سبزی به وفور در آشپزی دیده می شود و اردک وحشی، ماهی و زیتون از نشانه های یک سفره ی محلی گیلانی هستند. چربی و روغن در غذاها و طعم ترش ناشی سرکه و آب میوه جات نارس (نظیر غوره) و یا آلوچه در اکثر غذاها احساس می شود .
اداب و رسوم:
آداب و رسوم گیلان نمونه ی جالبی از پیوند پیچیده ی رسوم قبل از اسلام و رسوم اسلامی را به تصویر می کشد. تلفیق درخت، گاو نر و تخم مرغ در اماکن مقدس نظیر امامزاده و بقعه برای شیعیان و تربت برای اقلیت سنی تالش، و اهمیت عناصر طبیعی در اجرای مراسم مذهبی تجه بسیاری را به خود جلب کرده است. اهمیت درختان در میان گیلانی ها کاملا قابل لمس است.گاهی همین درختان به عنوان بازماندگان ائمه در نظر گرفته می شوند و آنها را با نام های بزرگوار، پیر یا آقادار می خوانند. شیره ی این دختان عظیم به دلیل رنگ سرخ به عنوان نشانی از خون امامان محسوب می شوند. زائران در پای این درختان حاجت می طلبند، نذر می کنند و درخواست شفای بیماران را از خدای خویش دارند.
چوب های شمشاد در عاشورا زینت بخش علم ها می شوند. در بخشی از فرهنگ جنگل پدیده ای مهمان نواز و محلی برای پناه بردن و هم منشأ خطر و جایگاه جن و پری پدیدار می‌شود. جنگل حافظ خرس است که نقش برجسته ای در فرهنگ مردم گیلان دارد.
با درآمدن اولین دندان‌های کودک مراسم سنتی دندان فشون برگزار می‌شود. برای او با آینه، قیچی، قرآن، سکه طلا، کتاب، قلم، سوزن و…سفره‌ای پهن می کنند و اولین چیزی که ای بردارد نشان دهنده ی سرنوشت اوست. اگر قرآن را بردارد روحانی می‌شود، اگر قیچی را بردارد آرایشگر می‌شود.
جشن‌های نوروز و چهارشنبه سوری و یلدا در گیلان مانند سایر نقاط ایران با شکوه برگزار می‌شوند. مراسم عروسی نیز سلسله مراتب خاصی دارد. حتی کاشت و برداشت برنج نیز آنچنان اهمیت دارد که هنوز هم در طول مراسم خاصی انجام می شود
سوغات
برنج، چای، زیتون، کلوچه و آلوچه و صنایع دستی همچون ابریشم، یا چادرشب قاسم‌آباد، قلابدوزی و حصیربافی
معروف‌ترین غذاهای محلی گیلان:
مرغ فسنجان یا مرغ لاکو، میزرا قاسمی، باقلاقاتق(خورشت باقلی)، ترش تره، سیرقلیه، آلومسما، ماهی فیبیج، واویشکا، ترش شامی، کال کباب، بورانی بادمجان، بورانی اسفناج، چغندر بورانی، زیتون‌پرورده، اشپل (خاویار ماهی)، ماهی شور، ماهی‌دودی، اناربیج، شش‌انداز، سیرابیج، شیرین تره، خالو آبه، چخرتمه، نازخاتون، لونگی، موتن جان.
نقاط دیدنی:
جاده گردشگری خلخال و اسالم, آبشار لاتون, ماسال گیلان و ییلاقش, پارک جنگلی گیسـوم, ماسوله,قلعه رود خان, آبشار ویسادار و ...
از جمله پایگاه های گردشگری گیلان هستند که مبتنی بر موقعیت جغرافیایی و طبیعت کم نظیر این استان است.
اب و هوا
آب و هوای هیرکانی در مناطق کم‌ارتفاع ساحل دریای خزر وجود دارد و کل استان گیلان نیز در این منطقه مرطوب و سبز قرار گرفته است. جریانات باد بر فراز دریا مرطوب شده و به دلیل برخورد با البرز مجبور به بالا رفتن می شوند و بر جلگه و کوهپایه شمال غربی رشته کوه می‌بارند. بارندگی متوسط سالانه بین ۱۲۰۰ تا ۱۸۰۰ میلیمتر در طول خط ساحلی متغیر است و در گوشه جنوب غربی جلگه کاهش می یابد و در بخش پست‌تر کوه‌ها مقادیر خیلی زیاد تا ۱۵۰۰–۱۸۰۰ میلیمتر افزایش پیدا می کند. در طول دره سفیدرود،با وزش باد شدید شمالی منجیل، منطقه ای شبه‌خشک مدیترانه‌ای مانند رودبار و منجیل را شاهد هستیم
بهار.
در اوایل بهار هوا هنوز نشانه هایی از سرمای زمستان دارد و آسمان می بارد. از اواخر اردیبهشت از میزان بارندگی کاسته می شود و رطوبت هوا افزایش می یابد
تابستان.
رطوبت هوا در میزان حداکثری خود قرار می گیرد و آب و هوای شرجی بر منطقه غالب می شود
پاییز.
بارش در پاییز حداکثر شدیدی نشان می‌دهد و میزان بارندگی به اوج خود می رسد.
زمستان
میزان بارش ها در زمستان به صورت برف ادامه می یابد و کاهش شدید دما رخ می دهد.
شهرستان های استان گیلان:
رشت,انزلی,لاهیجان,تالش,رضوانشهر,ماسال,لاهیجان,رودبار,استارا,ماسال,رودسر,املش,سیاهکل,شفت,استانه اشرفیه,فومن,لنگرود.
قلعه رودخان
ارامگاه شیخ زاهد گیلانی
کاخ سردار امجد
خانه میرزا کوچک خان
کتابخانه ملی رشت
موزه میراث روستایی
تالاب انزلی
ماسوله
پارک جنگلی گیسوم
لباس محلی
لباس های محلی از جمله نشانه های مهم هر منطقه جهت معرفی آداب و رسوم ، فرهنگ و طبیعت و … می باشد . لباس های محلی استان گیلان علاوه بر وجود رنگ های بی نظیری که حاکی از طبیعت و شادابی این استان دارد ، دارای پوشش کامل است .
این لباس ها با این رنگ بندی و ظرافت در طراحی تنها بیانگر دوختی از سر عشق است و هنگامی بیننده به آن می نگرد به آرامش غیر قابل وصفی می رسد . با توجه به تحقیقات صورت گرفته قدمت این لباس ها به بیش از چهار هزار سال می رسد .
لباس محلی گیلان در مناطق مختلف اندکی متفاوت است . لباس محلی استان گیلان شامل روسری و سربند ( لچک ) ، جلیقه کت ، الجاقبا ، دامن ، شلیته ، شلوار و چادر کمر و … می باشد .
شلیته دامن کوتاه و پر چینی است که به آن گرد تومان ( تنبان ) نیز می گویند . در مرکز و شرق گیلان تنبان برای دامن بلند چین دار و در غرب گیلان به آن شلار می گویند .
چادر کمر پوششی است که زنان در زمان کار مانند چیدن برگ سبز ، نشاء برنج ، چیدن مرکبات و … به دور کمر خود می بندند تا علاوه بر جلوگیری از کمر درد و گرم نگه داشتن بدن ، کودک را نیز بر پشت خود ببندند . این چادر معمولا قرمز رنگ بوده و به آن چادر شو نیز گفته می شود .
در هر منطقه به فراخور آداب و رسوم آن منطقه نامی را بر دستمال نهاده اند ، در تالش به آن ” سرابست ” در ماسال ” بنشه دسمال ” در گرگان رود و خوشابر اسالم به آن ” سر دستمال ” می نامند .
محمد علی مجتهدی(موسس دانشگاه شریف)
محمد معین(فرهنگ معین) فضل الله رضا
کیومرث صابری فومنی هوشنگ ابتهاج
شهرداد روحانی
همای
ایت الله بهجت فومنی
مهدی هاشمی
عید نوروز
در نزدیکی عید نوروز آیین ها و مراسمات بخصوصی اجرا می شود . نمایش های سنتی در این بین بیش ترین فراوانی را دارد .
نمایش تکم از جمله نمایش های سنتی است که در استان گیلان برگذار می شود . تکم چی ها معمولا از استان های همجوار چون اردبیل به غرب گیلان ، رشت و انزلی می آمدند و اجرای این نمایش عید نوروز را بشارت می دهند .
اهالی غرب گیلان معتقدند که تکم موجودی افسانه ای است ، تکم در زبان ترکی به معنی بز می باشد ، تکم نوعی عروسک دست ساز به شکل بز می باشد ، این عروسک تقریبا به اندازه دو کف دست می باشد که از چوب و تخته ساخته می شود . پا های این عروسک قابلیت تکان دادن دارد . این عروسک را با منجوق و پر های رنگین و تکه پارچه تزیین می کنند .
همزمان با تکان دادن تکم توسط تکم چی شعری نیز توسط وی زمزمه می شد . خواندن ترانه در هین تکان دادن تک موجب شادی در بین مردم و تماشاچیان می شود . گاهی نیز عروسک را روی تخته قرار می دهند که با حرکت عروسک روی آن ضرب می گیرد و همزمان با خواندن ترانه نوایی زیبا پدید می آید
استان گیلان همانند دیگر استان ها بازی ها و سرگرمی های ویژه خود را دارد . برگزاری جشن های مختلف ، سنت های گوناگون و بازی های متنوع همگی از آداب و رسوم این استان خبر می دهند . بازی های استان گیلان شامل لپه بازی ، پیگله بازی ، غش بازی ، گل مشته ، عروس بازی ، بیج بیج ، بیزه ، سوک سوک ، اویزان لب گود ، خورش بازی ، گد گد ، جفت تاک ، اشکل ، ورف بازی ، اپار بازی ، دوبنا ، حساب بله و … می باشد
در استان گیلان مانند سایر استان ها برای عید نوروز مراسم های خاصی برگزار می شود . جشن نوروز خوانی یکی از آیین های ویژه استان گیلان می باشد
نوروز خوانی در واقع قبل از بهار آغاز می شود با شروع اسفند ماه نوروز خوانان در معابر و خانه ها ترانه هایی را زمزمه می کنند که خبر از آمدن فصل بهار می دهد . نوروز خوانان معمولا در شب ها همراه با فانوس و چوب به دست حرکت می کردند . البته در مناطق مختلف متفاوت است
یکی از جشن های گیلان جشن خرمن است
شروع مراسم با طلب باران و آفتاب از خداوند آغاز می شود بدان جهت که برنج برای رشد خود نیاز به این دو عنصر دارد که یک پیرمرد با پرتاب ظرف مسی با آسمان این را از خدا می خواهد . سپس صدای ساز و دهل فضا را فرا می گیرد و مردم کشاورزان باهم به شادی می پردازند . همچنین در این مراسم انواع بازی ها و مراسم های سنتی چون لافند بازی نیز اجرا می شود .
بومیان با لباس محلی و صنایع دستی شهرشان در این مراسم حضور پیدا می کنند و با معرفی معرفی محصولات خود و فروش آن ها در شادی مردم سهیم می شوند . این جشن تقریبا در تمام استان برپا می شود اگرچه در هر منطقه با توجه به آداب و رسوم آن منطقه در جزییات متفاوت اجرا می شود
چهارشنبه سوری
در مراسم چهارشنبه سوری آیین های مختلفی برگذار می شود فالگوش ایستادن نیز جزو مراسمی است که در شب چهارشنبه شوری برگذار می شود . مراسم شال اندازی وقاشق زنی از جمله مراسمات شب چهارشنبه سوری هستند .
روایت های مختلفی از اجرای مراسم فالگوش ایستادن گفته شده است . یکی از این روایت ها حاکی از این دارد که دخترانی که هنوز ازدواج نکرده بودند کلیدی را برداشته و به چهار راهی می رفتند آنگاه کلید را زیر پای خود قرار می دادند . در واقع هدف از این کار ایجاد گشایش در کارشان بود چون چهار راه نماد گذرگاه و کلید نمادی از گشایش است .
روایت دیگری که در باب این مسئله گفته شده این گونه است که : افراد در کوچه ها و گذر ها می ایستادند و به حرفای مردمی که گذر می کردند گوش می سپردند بسته به نیتی که در دل داشتند از حرف مردم مفهوم موفقیت یا ناکامی را برداشت می کردند .
این رسم ، آیین بسیار جذابی است اگر دیگر کمتر اجرا می شود اما همچنان در برخی از شهر های گیلان هنوز هم پا بر جا است … .