دانشگاه صنعتی شریف

معاونت فرهنگی

 

جشنواره فرهنگ و هنر اقوام ایرانی

موضوع:

معرفی استان هرمزگان

 

گردآورنده:

امیر رنجبرکلیبی

 

 

 

 

 

مهر 97

 

1. مقدمه

استان هرمزگان در جنوب ایران و در شمال تنگه هرمز قرار دارد. کرانه‌های این استان در شرق بر دریای عمان و در غرب بر خلیج‌فارس قرار دارند. این استان حدود 72631.31 کیلومترمربع مساحت دارد که از این نظر هشتمین استان کشور است. هرمزگان از جهت شمال و شمال شرقی با استان کرمان، غرب و شمال غربی با استان‌های فارس و بوشهر و همچنین از شرق با سیستان و بلوچستان همسایه بوده و جنوب آن را آب‌های گرم خلیج‌فارس و دریای عمان در نواری به طول تقریبی 900 کیلومتر در برگرفته است. بندرعباس به‌عنوان مرکز استان، امروزه یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ایران درزمینه‌ی فعالیت‌های تجاری و اقتصادی است. این شهر نقش مهمی درزمینه‌ی صادرات و واردات کشور ایفا می‌کند. تأسیسات مهم دریایی و زیربنایی کشور همچون بندر شهیدرجایی، پالایشگاه نفت بندرعباس، کارخانه آلومینیوم المهدی، کشتی‌سازی خلیج‌فارس، فولاد و سیمان هرمزگان از این جمله مراکز مهم اقتصادی و تجاری کشور در استان هرمزگان هستند.

2. تاریخچه

در آبان سال ۱۳۱۶ بر اساس قانون تقسیمات کشوری ابتدا کشور ایران به شش استان شامل استان‌های شمال‌غرب، غرب، شمال، شمال‌شرق، جنوب و مکران تقسیم شد. بندرعباس که آن زمان عباسی نامیده می‌شد بخشی از استان جنوب بود. دی‌ماه همان سال مجدداً تقسیمات جدیدی صورت گرفت و در آن کشور ایران به ۱۰استان تقسیم شد که استان هشتم آن (به مرکزیت کرمان) شامل شهرستان‌های کرمان، بم، بندرعباس، خاش و … بود و اکثریت شهرستان‌های این استان در استان هشتم قرار داشتند، اما بعضی از شهرستان‌های غربی این استان در استان هفتم (به مرکزیت شیراز)قرار داشتند. تا سال ۱۳۳۹ نام استان‌های ایران به همان صورت یکم، دوم و … باقی ماند ولی از آن سال به بعد با سوابق تاریخی مناطق، این تقسیمات تغییر یافت و با توجه به آن تأسیس تعدادی فرمانداری کل تصویب شد که فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) از آن جمله است.

استان هرمزگان تا سال ۱۳۱۶ جزئی از ایالت بنادر و جزایر خلیج‌فارس به مرکزیت بوشهر بوده است، پس‌ازآن فرمانداری بندرعباس تابع استان کرمان شد که میناب، حاجی‌آباد (سعادت‌آباد)، قشم و جاسک بخش‌های تابعه آن بودند و بندرلنگه، بستک و گاوبندی هم به‌صورت سه بخش از توابع شهرستان لار جزو استان فارس محسوب می‌شدند.

در سال ۱۳۳۲ بندرلنگه به شهرستان تبدیل‌شده و بستک، گاوبندی، شیبکوه و جزایر کیش و حومه بخش‌های پنج‌گانه آن شدند.

درسال ۱۳۳۴ میناب هم به شهرستان تبدیل شد و با بخش‌های رودان – بیابان و حومه، دوران سیاسی نوین خود را آغاز کرده و بخش‌های فین و خمیر به شهرستان بندرعباس افزوده شدند. از مجموع شهرهای بندرعباس و میناب فرمانداری کل بنادر و جزایر بحر عمان تشکیل شد.

در سال ۱۳۴۶ فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان و فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج‌فارس منحل شده و استان بنادر، جزایر، سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) تشکیل شد و شهرستان چابهار و بوشهر نیز جزء شهرهای استان ساحلی محسوب گردید.

در سال ۱۳۵۵ بنا به پیشنهاد وزیر کشور، هیئت وزیران تصویب کرد که نام استان ساحلی، بنادر، جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان به استان هرمزگان تغییر یابد. در نامه وزیر کشور به استاندار وقت در توجیه نام هرمزگان آمده است: واژه هرمزگان به مناسبت نام هرمز و به خاطر موقعیت خاص تنگه هرمز که برای ایران ارزش حیاتی خاص دارد و به خاطر موقعیت جغرافیایی این استان که کاملا در مقابل تنگه هرمز قرارگرفته، انتخاب‌شده است.

3. شهرستان‌ها و جزایر استان

استان هرمزگان دارای ۱۳ شهرستان، ۲۳ شهر، ۳۳ بخش و ۷۱ دهستان و ۲۱۷۰ آبادی دارای سکنه است. بنا به سرشماری به‌عمل‌آمده در سال ۱۳۹۵ جمعیت استان هرمزگان ۱۷۷۶۴۱۵ نفر است.

فهرست شهرستان‌های استان هرمزگان عبارت‌اند از:

1. شهرستان ابوموسی
2. شهرستان بستک
3. شهرستان بندرعباس
4. شهرستان بندرلنگه
5. شهرستان جاسک
6. شهرستان حاجی‌آباد
7. شهرستان رودان
8. شهرستان قشم
9. شهرستان پارسیان
10. شهرستان میناب
11. شهرستان خمیر
12. شهرستان بشاگرد
13. شهرستان سیریک

همچنین استان هرمزگان دارای ۱۴جزیره است که عبارت‌اند از:

1. جزیره قشم
2. جزیره ابوموسی
3. جزیره کیش
4. جزیره لاوان
5. جزیره هندرابی
6. جزیره شتور (شیدور یا جزیره ماران)
7. جزیره لارک
8. جزیره هرمز
9. جزیره هنگام
10. جزیره تنب بزرگ
11. جزیره تنب کوچک
12. جزیره سیری
13. جزیره فرور بزرگ
14. جزیره فرور کوچک

4. جغرافیای استان

بخش عمده‌ای از مساحت این استان را مناطق کوهستانی در برگرفته‌اند. کوه‌های این منطقه ادامه رشته‌کوه‌های زاگرس‌اند که به‌تدریج از شمال شرقی به جنوب شرقی امتداد می‌یابند. ادامه این رشته همراه با کاهش ارتفاع، به تپه‌ماهورهای آهکی، گچی و شنی منتهی شده و به زمین‌های پست ساحلی خلیج‌فارس و دریای عمان متصل می‌گردد.

این ناحیه پست ساحلی، در اطراف تنگه هرمز وسعت بیشتری یافته، و شرایط مساعدی برای کشاورزی و صیفی‌کاری به وجود آورده است.

با توجه به مشخصات اقلیمی و استقرار استان هرمزگان در منطقه فوق حاره‌ای، گرمی هوا مهم‌ترین پدیده مشهود اقلیمی آن است. استان هرمزگان از مناطق گرم و خشک ایران است و اقلیم آن تحت تأثیر آب‌وهوای نیمه بیابانی و بیابانی قرار دارد. هوای نوار ساحلی در تابستان‌ها، بسیار گرم و مرطوب است و گاهی نیز دمای آن از پنجاه و دو درجه سانتی‌گراد تجاوز می‌کند. دمای متوسط سالانه این منطقه در حدود بیست و هفت درجه سانتی‌گراد است.

از ویژگی‌های آب و هوایی استان هرمزگان، یک فصل طولانی گرم و یک فصل کوتاه خنک است. فصل گرم همراه با هوای شرجی نه ماه به درازا می‌کشد. فصل تابستان از اوایل اسفندماه شروع می‌شود؛ هوا رفته‌رفته رو به گرمی می‌رود تا اینکه گرما در تیر و مرداد به اوج خود می‌رسد. فصل خنک آن همراه با خشکی نسبی هوا، در حدود سه ماه طول می‌کشد. این فصل از اوایل آذرماه شروع می‌شود و تحت تأثیر توده‌های هوای خنک غربی قرار می‌گیرد.

دمای هوای این استان، در سردترین شب‌های سال، به‌ندرت به صفر درجه می‌رسد و در روزهای زمستانی، دمای آن معمولاً از ده درجه سانتی‌گراد بالای صفر پایین‌تر نمی‌آید. اصولا آب‌وهوای این استان همانند آب‌وهوای نواحی بیابانی است و میزان بارش‌های جوی آن نیز فوق‌العاده اندک است. در این منطقه، در حدود نه ماه از سال، بارندگی مهمی صورت نمی‌گیرد و قسمت عمده بارندگی آن نیز در یک یا دو نوبت به وقوع می‌پیوندد در همان موارد اندک هم،‌ بارندگی آن اغلب مانند باران‌های بهاری سیل‌آسا است و خسارات فراوانی به بار می‌آورد. میزان رطوبت‌ نسبی در سواحل خلیج‌فارس عمدتا بالا است و بین بیست تا صد درصد نوسان دارد.

5. تاریخ و فرهنگ استان

تاریخ استان هرمزگان با تاریخ و جغرافیای خلیج‌فارس درهم‌آمیخته است. تاریخ مکتوب بندر هرمز از زمان اردشیر بابکان آغاز می‌شود. گروهی معتقدند که آبادانی بندر هرمز بین سال‌های 241-211 میلادی روی داده و به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز دادوستد شرق معروف شده است. در سال 750-661 میلادی منطقه خلیج‌فارس جزء خلافت امویه و سپس جزء خلافت عباسی، میلادی 1285 – 750، بود. در اواخر قرن هشتم میلادی که دادوستدهای دریایی رونق به سزایی داشت، گروهی از مورخین، راه دریایی خلیج‌فارس را بااهمیت‌تر از جاده معروف ابریشم و یا یک مسیر مهمی از آن می‌دانند. در سال 1497 میلادی، برای اولین بار استعمارگران غربی به فرمانروایی «واسکودوگاما» در بنادر خلیج‌فارس پیاده شدند. در سال 1506میلادی، پرتغالی‌ها به‌عنوان حفاظت منافع پرتغال در برابر تجار مصری و ونیزی، جزیره هرمز را محاصره کردند. بندر هرمز در این زمان کلید تجاری خلیج‌فارس محسوب می‌شد و راه ادویه از کنار همین بندر در تنگه هرمز عبور می‌کرد. شاه اسماعیل صفوی درصدد اعاده مالکیت ایران بر هرمز بود که به سبب گرفتاری‌های ناشی از جنگ با عثمانیان، موفق به راندن پرتغالی‌ها نشد و با آن‌ها پیمانی منعقد نمود. که طی آن تسلط پرتغالی‌ها بر خلیج‌فارس تا مدتی تثبیت شد. اما شاه‌عباس بزرگ به کمک انگلیسی‌ها، به حاکمیت پرتغالی‌ها در جزیره هرمز و خلیج‌فارس خاتمه داد. در سال 1004 (ه. ق) هلندی‌ها، تجارتخانه‌ای در بندرعباس تاسیس کردند و رقابت بین هلند و انگلیس شدت یافت. در اواخر دوره سلطنت شاه صفوی، دولت ایران به لغو معافیت گمرکی واردات و صادرات هلندی‌ها اقدام کرد. دولت ایران به هلندی‌ها اجازه داد که در هر نقطه‌ای از ایران به تجارت ابریشم اقدام کنند. در همین زمان هلندی‌ها، دژ مستحکمی را در نزدیکی تجارتخانه خود در بندرعباس احداث نمودند. میرمهنا حاکم جزیره خارک و بندر ریگ به بهانه عدم پرداخت اجاره‌بها، در سال 1765 به هلندی‌ها حمله برد و آن‌ها را از خلیج‌فارس بیرون راند. پس‌ازاین ماجرا انگلیس در خلیج‌فارس، شیخ‌نشین‌های متعدد کوچکی را ایجاد نمود تا از اتحاد آن‌ها در مقابل خود جلوگیری کند. خلیج‌فارس بعد از جنگ جهانی اول به‌عنوان مهم‌ترین کانون نفت و منبع مهم رشد صنایع، اهمیت اقتصادی و استراتژیکی مهمی یافت. موقعیت استراتژیکی استان هرمزگان موجبات توجه ویژه به این منطقه را برای دولت‌ها و کشورهای خارجی الزامی ساخت.

6. جاذبه‌های طبیعی و تفریحی
   1. کوه
      1. تپه کولغان قشم

تپه کولغان قشم واقع بر فراز دره کولغان در بخش شهاب از توابع شهرستان قشم و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب کشور است. بالای یکی از تپه‌های کولغان، آثار معماری و آبراه‌های سالمی با دیواره‌های سنگی به طول بیش از صد متر باقی‌مانده است که نوعا جالب‌توجه هستند. در قسمت دیگری از تپه، قبرستان منظمی با قبرهایی در دو ردیف و با فاصله دو متر از یکدیگر وجود دارد. نشانه‌های باقی‌مانده از اتاقک‌های مجاور تپه، گویای آن است که این محل احتمالا بازاری بوده که رونق بسیاری داشته است. تپه‌های کولغان مشرف بر دریا و سد خاکی «بالاتل» هستند که از زیبایی و چشم‌انداز بسیار جالبی برخوردارند.

 

1. 1. 2. تپه مارو رودان

تپه مارو یا (تپه خیرآباد) نام یکی از مناطق تاریخی استان هرمزگان است. این تپه در بخش مرکزی شهرستان رودان در استان هرمزگان قرار دارد و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. تپه مارو یا تپه خیرآباد در نزدیکی قلعه کمیز واقع است، در این تپه و در دوران گذشته محل دفن مردگان و اشیای گران‌قیمت بوده است. گفته می‌شود به دلیل وجود اشیای گران‌قیمت در این مکان، در نام‌گذاری این تپه از نام مار استفاده‌شده تا مردم جرت نزدیک شدن به آنجا را نداشته باشند. هم‌اکنون به‌جایی باستانی تبدیل‌شده است و یکی از مناطق گردشگری شهرستان رودان است. شکل زیر تصویر قلعه کمیز در نزدیکی تپه مارو است.

 

1. 1. 3. کوه و آب گرم گنو

کوه گنو با 2347 متر ارتفاع، در 29 کیلومتری شمال غربی بندرعباس بین دهستان‌های فین، سیاهو و اسیین واقع شده است. این کوه آب‌وهوای نسبتا معتدل دارد و به همین مناسبت نیز از اهمیت محیط‌زیستی و تفرجگاهی برخوردار است. آب گرم گنو چشمه آب‌معدنی گنو در فاصله ۳۴ کیلومتری شمال شرقی شهر بندرعباس واقع در بخش مرکزی شهرستان بندرعباس و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این چشمه آب‌معدنی در کناره راه بندرعباس به سیرجان واقع‌شده است. این چشمه در دره‌ای قرار دارد که کوه گنو و ارتفاعات سخت آهکی‌اش از شمال و جنوب آن را در برگرفته است. از آب این چشمه، جهت آبیاری نخلستان و استحمام استفاده می‌شود. آب چشمه گنو از دسته آب‌های گوگردی خیلی گرم، کلر و سولفات، کلسیک گوگردی محسوب می‌شود. پساب این چشمه پس از خارج شدن از استخرها مانند رودخانه کوچکی پس از طی چند کیلومتر با آب نسبتا زیادی به‌صورت آبشار کوچکی به پایین سرازیر می‌شود.

 

رودخانه کل (شور)، رودخانه شمیل یا حسن لنگی و رودخانه جگین از دیگر رودخانه‌های استان هستند.

 

1. 1. 4. کوه بشاگرد

رشته‌کوه بشاگرد در شهرستان جاسک به شکل عدد هشت قرارگرفته و دو رشته‌کوه نسبتا متمایز را به نام‌های رشته‌کوه بشاگرد شرقی و رشته‌کوه بشاگرد غربی پدید آورده است بلندترین قله آن به نام «کوه مهر» در دهستان بشاگرد غربی شهرستان جاسک با ارتفاع ۲۰۴۶ متر قرارگرفته است.

1. 1. 5. کوه شب

رشته‌کوه، کوه شب با ارتفاع ۳۰۰۰ متر در شهرستان بندرلنگه واقع‌شده است. کوه شب به گویش محلی روئیدری (کوه شو) گویند، این کوه در صد و یک کیلومتری شمال شرقی شهرستان بندرلنگه واقع‌شده است و سه هزار و ششصد و هشتاد و یک متر از سطح دریا ارتفاع دارد و یکی از بلندترین کوه‌های جنوب ایران محسوب می‌شود. این کوه در شمال بخش رویدر واقع‌شده است. رودخانه شور از دامنه شمالی این کوه به‌طرف شرق جاری است.

1. 1. 6. کوه بر

کوه بر در شمال ناحیه گوده از توابع بخش مرکزی شهرستان بستک استان هرمزگان در جنوب کشور واقع‌شده است. ارتفاع این کوه از سطح دریا ۲٬۲۲۵ متر است.

1. 1. 7. کوه لاور

ارتفاع این کوه ۲۵۰۰ فوت است که در شهرستان بستک واقع‌شده است. این رشته‌کوه در شمال روستای لاورشیخ در بخش کوخرد شهرستان بستک و در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران واقع‌شده است. این کوه بسیار بلند و مخروطی شکل است و به سمت مغرب ادامه دارد و به رشته‌کوه ناخ می‌پیوندد. این رشته‌کوه در مشرق نیز ادامه پیداکرده و پس از گذشت از تپه ناصر بر فراز روستای پرپاتنگ منتهی می‌شود. در قله این کوه چک بلندی وجود دارد، در جنوب این چک تپه‌ای است که به «پرکلاتو» معروف است. در پایین پرکلاتو در جلگه‌ای در ارتفاع ۱۵۰۰ متری کوه لاور محوطه‌ای است که آن را لاور می‌گویند. لاور به جایی اطلاق می‌شود که از سمت‌های مختلف آب باران به سویش سرازیر می‌شود و از یک گوشه خارج می‌گردد.

1. 1. 8. کوه ببیان

کوه ببیان در شمال بخش مرکزی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب کشور قرارگرفته است. این کوه رشته‌کوه بلندی است به ارتفاع تقریبی ۲۱۱۵ قدم از سطح دریا، این کوه در شمال دهستان گوده واقع‌شده است.

1. 1. 9. کوه خآب

کوه خآب یا «کوه پل تیر» نام رشته‌کوهی در غرب استان هرمزگان با ارتفاع ۱۸۰۰ متر که در شهرستان بستک واقع‌شده است. این کوه‌ها در جنوب کوخرد قرار دارند.

1. 1. 10. کوه ناخ

رشته‌کوه ناخ کوه بلندی است با ارتفاع ۵۰۰۰ پا در شمال دهستان کوخرد در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان که در جنوب کشور واقع‌شده است. این رشته‌کوه از رشته‌کوه لاور شروع می‌شود و در اقصی غرب به کوه گچ می‌پیوندد. کوه ناخ از طرف شمال دهستان کوخرد قرار دارد، فاصله دهستان تا «تپه ره» که اولین راه ورودی به کوه ناخ است دو کیلومتر بیشتر نیست.

1. 1. 11. کوه هرمزان

کوه هرمزان در شرق شهر بستک قرارگرفته است. و ارتفاع آن از سطح دریا ۲۴۰۰ متر است. کوه هرمزان و کوه تنگ پیه تنها جایی است که احتمال دارد آب شیرین در آن پیدا شود. دو حلقه چاه قدیمی در این کوه وجود دارد و آبش شیرین است.

1. 1. 12. کوه توصیله

کوه توصیله از سمت قبله گری چپان یک کوه بلندی است که به نام کوه توصیله معروف است، قلعه تاریخی توصیله بر قله این کوه قرار داشته است که اکنون قسمتی از قلعه بر جای مانده و آثارش باقی است، در ۲۰ متری گری چپان از طرف شمال یک چشمه تلخ کوچکی است که در حدود ۵ اصله نخل را آب یاری می‌کند، از طرف شمال چشمه و نخل‌ها یک کوهی مجزا وجود دارد به طول هزار متر، قسمت شرقی این کوه به نام «پر زخر» معروف است، اما قسمت غربی آن «پر گری زامردان» می‌نامند، یک تنگه عمیقی وسط این کوه است که کوه را به دو قسمت کرده است. در وسط این تنگه یک سنگ بزرگی وجود دارد که سرتاسر دهانه تنگه را گرفته است و عبور از تنگه دشوار کرده است و جایی سخت گذر است، به این سنگ می‌گویند سنگ «بند بن» می‌گویند در زمان قدیم کوخردی ها از بالای این سنگ طناب زنجیری بسته بودند و به‌وسیله این طناب از سنگ و تنگه عبور می‌کردند به همین جهت سنگ بند بن نامیده شده است. این کوه در شمال دهستان کوخرد در بخش کوخرد شهرستان بستک هرمزگان واقع‌شده است.

1. 1. 13. کوه فارغان هماک

کوه فارغان هماک این کوه در ۷۸ کیلومتری شمال شهرستان بندرعباس با ارتفاعی برابر با ۳۲۶۷ متر واقع‌شده است و وسعتی معادل ۱۱۰۰ کیلومترمربع دارد.

1. 1. 14. کوه گاه بست

این کوه به ارتفاع ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر از سطح دریا و در سمت شمال شهر بستک در استان هرمزگان قرار دارد. واژه “گاه” در نام این روستا در گویش لارستانی همانند زبان پهلوی به معنی قطب شمال است. از تنگ بستک و از قله نمکی شروع می‌شود و در امتداد روستای کوهیج و میستان مشرف بر روستای عماده ده یا «روستای سیده» در صحرای باغ خاتمه می‌یابد. این کوه بزرگ از طرف مشرق به کوه هرمزان (هرمیزان) متصل است و کوه هرمزان نیز به رشته‌کوه ناخ می‌پیوندد. کوه ناخ بزرگ‌ترین کوهی است که در بخش کوخرد واقع‌شده و تمام روستاهای بخش کوخرد در پسکرانه های این کوه واقع است. کوه کاملا مشجر است و درخت‌های مختلفی در آن وجود دارد.

1. 1. 15. کوه سفید

کوه سفید رشته‌کوه بزرگی است در جنوب دهستان کوخرد شهرستان بستک و در جنوب استان هرمزگان واقع است. این رشته‌کوه در بخش کوخرد و در شمال لاور نادردون قرار دارد. سلسله کوه‌های «کوه سفید» از طرف مغرب به بخش جناح و بیخه فرامرزان، و از سمت مشرق تا بون کوه زیر و کوه لوز و بون کوه چهار برکه امتداد دارد. در قسمت شمال غربی این کوه راهی است نیمه هموار که به نام (بست ره) معروف است، از این راه کوه نوردان به «قله» کوه سفید می‌روند.

1. 1. 16. دسک

دسک نام کوهی واقع در بون کوه زیر در جنوب دهستان کوخرد از توابع بخش کوخرد شهرستان بستک و در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران است. کوه دسک، کوهی است مخروطی که در موازات کوه خآب در جنوب شرقی کوخرد قرار دارد.

1. 1. 17. پر رچرچو

پر رچرچو نام کوهی است در جنوب دهستان کوخرد در بخش کوخرد شهرستان بستک واقع در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران. این کوه مخروطی در لمبیر ملکی واقع شده است. در شمال این کوه پر سنگلاخی و «برکه افراز» و «آودون غوچو» قرار دارد، از سمت جنوبش پشتخه باپیر و سه چکی واقع شده است، اما سمت مغرب کوه «درواه سه چکی» و از سمت مشرق آن «پر حیدری» قرار دارد. آب پشتخه باپیر و سه چکی از دوبند پر رچرچو می گذرد و به لمبیر ملکی می‌ریزد.

1. 1. 18. کوه زیر

کوه زیر در بخش کوخرد شهرستان بستک و در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران واقع‌شده است. این رشته‌کوه از ارتفاعات جنوبی دهستان کوخرد شروع می‌شود و تا شمال کوه سفید ادامه دارد، و از سوی غرب به «کوه ده» و از سوی شرق به «بون کوه چهار برکه» محدود می‌شود.

1. 1. 19. کوه گچ

کوه گچ که از پای کوه تا قله کوه معدن گچ است ارتفاعش کمتر از کوه گاه بست است. از برکه حاجی غنی در امتداد راه شهر بستک به بخش کوخرد شروع می‌شود و به گردنه دهستان هرنگ منتهی می‌شود.

• 2.  مناطق حفاظت‌شده حیات‌وحش
• پناهگاه حیات‌وحش جزیره شتور که در فاصله 5/1 کیلومتری جنوب شرقی جزیره لاوان واقع‌شده است.

 

• منطقه حفاظت‌شده گنو

منطقه حفاظت‌شده گنو در شمال بندرعباس با آب و هوایی مطبوع سرزمینی کوهستانی، ازجمله مناطقی است که کمتر شناخته‌شده‌اند و ازنظر آب و هوایی با فضای مرسوم و معمول تفاوت دارند. گنو، با مساحت ۲۷ هزار و ۵۰۰ هکتار و ارتفاع متغیر ۵۰ تا ۲ هزار و ۳۷۴ متر در شمال بندرعباس قرار دارد و ازنظر تنوع گیاهی و جانوری و آب‌وهوای مطبوع، کوه‌ها و دره‌ها بی‌نظیر است. از سال ۱۳۵۱ تا سال ۱۳۵۴ این سرزمین را به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده شناختند؛ اما به دلیل غنای طبیعی از سال ۱۳۵۴ به‌عنوان پارک ملی معرفی شد. این سرزمین به‌عنوان بخشی از سرمایه و میراث طبیعی به شمار می‌رود و شهرت بین‌المللی دارد. کوه گنو، به سبب داشتن آب‌وهوای سرد، برف خیز بودن و دامنه‌هایی سرسبز با آب‌وهوای مطبوع، از سال ۱۳۲۰ موردتوجه مردم بندرعباس بوده است و در طول این سال‌ها ساکنان شهر برای فرار از گرما، به مناطق ییلاقی کوه گنو مانند کهنوج، باغ کاشان و چاهو سفر می‌کرده‌اند. کوه گنو ۲ قله بزرگ به نام نصیری و بازگرد دارد که بلندترین نقطه را تشکیل می‌دهند و از انواع درختان جنگلی و بوته‌های دارویی پوشیده شده‌اند. درختان انگور، سیب، زردآلو، انار، انجیر، نارنگی، لیموترش، نارنج، انبه و خرما طبیعت زیبای منطقه را زینت بخشیده‌اند. چشمه‌های متعددی با نام‌های ، باغ زیر، سرا، دزک، الیاسی درمر این باغ‌ها را آبیاری می‌کرده‌اند، که متاسفانه طی سال‌های خشکسالی، تعدادی از آن‌ها خشک‌شده‌اند. کوه گنو ازنظر محیط‌زیستی نیز برای زندگی انواع حیوانات گوشتخوار و علفخوار مانند پلنگ، کفتار، گرگ، شغال، قوچ، میش، بز و آهو مناسب است. ازجمله جلوه‌های طبیعی و جذاب گردشگری این منطقه، آب گرم گنو است. تنوع پوشش گیاهی این کوه از دامنه تا قلعه کوه مشتمل بر درختان گرمسیری، استپ کوهپایه‌ای و گونه‌های نواحی سردسیر است. جانوران منطقه حفاظت‌شده عبارت‌اند از قوچ، بزکوهی، آهو، گرگ، خرس، روباه، پلنگ، خوک، کفتار، شغال، خرگوش، شغال. از انواع پرندگان همچون کبک، عقاب، شاهین، بادخور، قمری، تیهو، فاخته.

 

• منطقه حفاظت‌شده جنگل‌های مانگرو (حرا) که به‌طور پراکنده از تنگه هرمز به سمت شرق و اقیانوس در سواحل عمان پدید آمده‌اند.

1. مهم‌ترین گونه‌های جانوری مناطق حفاظت‌شده استان هرمزگان

انواع پرندگان مهاجر آفریقایی یا هندی، کل، قوچ، میش، بزکوهی، خرس، آهو، کفتار، گرگ، روباه، گراز، کبک، تیهو، عقاب، خرچنگ، دلفین، مار، سوسمار، لاک‌پشت، پرستوی دریایی پشت دودی، پرستوی دریایی تیره، پرستوی دریایی کاکلی کوچک، چکاوک کاکلی، عقاب ماهیگیر، حواصیل ساحلی، فلامینگو، پلیکان و غیره.

2. جنگل‌های حرا

در حوالی جزیره قشم، بندرپل، جزیره هرمز و بندر خمیر مجموعه‌ای از درختان سرسبز حرا به چشم می‌خورد که با آبراهه‌هایش با پرندگان زیبا و طبیعت بکر وحشی‌اش از منابع توریستی و دیدنی استان است و هرساله افراد زیادی را برای تماشا به‌سوی خود جلب می‌کند.

3. آثار تاریخی و فرهنگی
   1. آب‌انبارها و حمام‌ها

• آب‌انبار خربز

در کنار شهر باستانی خربز، در جنوب غربی جزیره قشم، حدفاصل بین شهر و یک نیایشگاه مهری، یک مخزن بزرگ آب مربوط به دوره ساسانیان وجود دارد. این برکه مدت‌ها مخروبه بود، ولی در سال‌های اخیر به نحو مطلوبی بازسازی‌شده است.

 

• آب‌انبار بی‌بی

اولین برکه شهر قشم در سال 1202 (ه.ق) توسط صوغیه همسر شیخ عبدالله حاکم وقت قشم ساخته‌شده است. سقف این برکه بارها تجدید بناشده است. این آب‌انبار از حیث معماری جالب‌توجه است.

• برکه دریا دولت کنگ

برکه دریا دولت آب‌انباری تاریخی در کناره شهر کنگ از توابع بخش مرکزی شهرستان بندرلنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این بنا به‌صورت یک برکه‌ای بزرگ آب‌انبار مدور به قطر ۲۸ متر و عمق ۱۴ متر بوده که فاقد سقف می‌باشد. ضخامت دیوار پیرامونی آن ۱ متر و ارتفاع آن ۳ متر است. این بنا در بیرون از شهر کنگ از سمت شمال شهر واقع‌شده است. به خاطر بزرگی غیرقابل‌تصور این برکه «دریا دولت» نامیده شده است، و به خاطر وسعت زیاد این برکه فقط نیم سقف دارد و سقفش کامل نیست مانند سایر برکه‌ها که سقف کامل دارند.

 

• حمام گله‌داری

تنها حمام تاریخی در بندرعباس، حمام گله‌داری است که در محله اوزی ها قرار دارد. این بنا که احتمالا به دوره صفوی مربوط است، در دوره قاجار به‌وسیله حاج شیخ احمد گله‌داری به مسجد گله‌داری وقف‌شده است. بنای حمام به شکل مستطیل و سقف آن شامل چند گنبد کوچک و بزرگ است.

• حمام خانی بستک

حمام خان بستک (گرمابه) واقع در شهر بستک در بخش مرکزی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان، یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این حمام در شهر بستک واقع‌شده و از آثار دوره قاجاریه است. و یکی از آثار به‌جامانده از گذشته در بستک است. و در جوار خانه بنی‌عباسی بناشده است. این‌گونه حمام‌ها در منطقه به حمام زیرزمینی معروف است. چراکه زمین را در ابعاد مختلف و اندازه لازم گود می‌کنند و بنای حمام را در درون زمین ایجاد می‌کنند تا هم استحکام و طول عمر دیوارهای آن بیشتر باشد و هم گرمای بیشتری را در ایام سرد زمستان در خود نگه‌دارند. ازاین‌گونه حمام‌ها می‌توان از حمام سیبه نام برد که در دهستان کوخرد در بخش کوخرد واقع شده است.

 

• حمام سیبه

حمام سیبه نام گرمابه‌ای تاریخی در روستای کوخرد از توابع بستک واقع در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان، از آثار تاریخى و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است پیشینه این گرمابه به‌پیش از اسلام برمی‌گردد و به دست مردم بومی زرتشتی (گبرها) ساخته‌شده است. این بناى تاریخى به دوره ساسانیان برمی‌گردد.

• چاه‌های لافت

چاه‌های لافت که در بخش مرکزی شهرستان قشم جای گرفته، از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. چاه‌های لافت یکی از جاذبه‌های گردشگری استان هرمزگان به شمار می‌رود. چاه‌های لافت که به «چاه‌های طلا» نیز معروف است، در پشت قلعه لافت و در داخل گودال مجاور قلعه قرار دارند و بر اساس تعداد روزهای سال کبیسه حلقه می‌باشند و برای جمع‌آوری آب باران حفرشده‌اند. برخی از محققان قدمت آن‌ها را مربوط به دوران هخامنشی می‌دانند. این چاه‌ها در روستای لافت و در کنار دریا جای دارند.

 

 

• 2. بازارها
• بازار سنتی قشم

بازار سنتی قشم یکی از جالب‌ترین بازارهای جنوب ایران است. این بازار ازنظر فضای سنتی اهمیت جالب‌توجهی دارد. بعضی از نقاط بازار قشم سرپوشیده است.

 

• پنجشنبه بازار میناب

پنجشنبه‌بازار میناب بازاری تاریخی در بخش مرکزی از توابع شهرستان میناب در استان هرمزگان و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این بازار در مرکز شهر میناب قرار دارد. از یک‌سو به بازار می‌رسد و از سوی دیگر به میدان اصلی شهر متصل می‌گردد. این بازار محل عرضه صنایع‌دستی و تولیدات سنتی و خانگی است. در این بازار انواع حصیر، ظروف حصیری، سفال، لوازم دوخت لباس، پوشاک زنان، برقع، ماهی و انواع مواد غذایی عرضه می‌گردد. اکنون بازار دیگری بانام پنجشنبه‌بازار در حاشیه رودخانه میناب و در امتداد بلوار ساحلی تشکیل‌شده است البته کالاهای این بازار دیگر مثل پنجشنبه‌بازار قدیم کالاها و صنایع‌دستی حصیری و سفالی نیست و همه نوع کالایی در این بازار جدید یافت می‌شود. پنجشنبه‌بازار موتورسیکلت فروشان و پنجشنبه‌بازار دام (گاو گوسفند و بز) که به پا کنار مشهور است که در امتداد بلوار ساحلی شهر میناب ایجادشده‌اند از دیگر بازارهای قابل‌ذکر در میناب می‌باشند که مشتری‌های خاص خودشان را از سراسر استان و نیز استان هم‌جوار (کرمان) را دارد.

 

• بازار بستک

بازار بستک معروف به (مجموعه بازار بستک) واقع بخش مرکزی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان، یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این بازار در وسط شهر بستک واقع‌شده و شامل سه بازار است که قدمت آن به دوره صفویه و قاجاریه می‌رسد. این بنا در سال ۱۲۹۵ هجری قمری به همت استاد عبدالله امینایی معروف به حاجی استاد ساخته‌شده است و به‌صورت فضای مربع شکلی است که فضای مرکزی آن مرکب از دو ردیف حجره است، معماری بازار مدنی بستک در نوع خود بی‌نظیر است. این بازار هم‌اکنون نیز دایر است و کسبه در آن مشغول دادوستد هستند. به علت‌های مختلف، دیگر آن رونق سابق و قدیم را ندارد. این بنای تاریخی سازه‌ای سنگی با مصالح گچ است که در چند سال اخیر تعمیر و بازسازی‌شده است. این بازار در وسط شهر بستک واقع‌شده است.

• 3.  اماکن مذهبی
• مسجد جامع قدیمی (بستک)

این مسجد، اولین مسجد جامعی است که در بستک بنا شده است، و یکی از اماکن تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب غرب ایران است. «مسجد جامع قدیم شهر بستک» یکی از زیباترین مساجد استان است، درگذشته شامل دو باب مسجد بوده است که امروزه تنها یک مسجد باقی‌مانده است، این خرابی‌ها بیشتر براثر زلزله ایجادشده است.

 

• مسجد جامع قشم

این مسجد از آثار صوفیه و در سال 1202 هجری قمری ساخته‌شده است. طرح شبستان مسجد مستطیلی شكل و در وسط آن، در دو ردیف، شانزده ستون تعبیه‌شده است.

 

• مسجد و مناره ملک بن عباس (مسجد علی)

این مسجد قدیمی كه در قسمت غربی شهر بندرلنگه و در نزدیکی دریا واقع‌شده است، توسط شخصی بنام حاج محمد بن عباس در سال 1280 (ه. ق ) احداث‌شده است. مناره این مسجد 22 متر طول و 5/3 متر قطر دارد و طرح معماری بالای گلدسته آن تركیبی از طرح‌های معماری هندی و ایرانی است. در قسمت‌های برجای‌مانده داخل بنا به‌طور کاملاً آشكاری سبك نماسازی داخل معابد هندی بكار برده شده است.

• مسجد دژکان

این مسجد در نزدیكی بندر خمیر، در روستای دژكان واقع‌شده است. شبستان و ستون‌های آن از جهت بکار بردن قطعات سنگ تراشیده شده و نقوش گل‌وبوته فراوان است. پوشش تزئینی تاق و سردرها و زینت كاری رواق‌ها با قطعات سنگ تراشیده شده آهكی فوق‌العاده جالب و ظریف صورت گرفته است. نقوش این رواق‌ها، از سبك نقش و نگار هندی تأثیر گرفته است.

 

• مسجد برزخ

ساختمان اولیه این مسجد، احتمالا در سال‌های اولیه اسلامی، در خلال فتح جزیر و بنادر ایران به دست عمرو بن عاص و به امر او در روستای كوشه قشم ساخته‌شده است. این مسجد در سال 244 هجری قمری یک‌بار تعمیر شده و در سال 737 هجری قمری توسط سلطان فتح‌الله نواده سلطان محمود كه احتمالا یكی از پادشاهان هرمز یا لارستان بوده، تجدید بنا گردیده است.

• مسجد جامع دلگشا

مسجد جامع دلگشا، از قدیمی‌ترین مساجد شهر بندرعباس است. این بنا که نبش بلوار طالقانی «ساحلی» و خیابان مسجد جامع قرارگرفته، از آثار قرن دوازده و سیزده هجری قمری محسوب می‌گردد. این بنا شامل شبستان دو قسمت قدیمی الحاقی است. بخش قدیمی دارای ستون‌های متعدد با سرستون‌های گچ‌بری شبیه به مسجد گله‌داری و مسجد دژگان است. عملیات بازسازی مسجد جامع دلگشا در سال ۱۳۸۴ آغاز شد و در سال ۱۳۸۷ به اتمام رسید. این بنا به شماره ۱۵۹۹ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.

 

• مسجد گله‌داری

مسجد گله‌داری واقع در بخش مرکزی شهرستان بندرعباس و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این مسجد در سال ۱۲۹۶ هجری قمری در شهر بندرعباس ساخته‌شده و دارای صحن، شبستان و مناره است. شبستان بزرگ مسجد دارای ۳۶ ستون مزین به گچ‌بری است. این بنای تاریخی در وسط شهر بندرعباس قرار دارد.

 

• مسجد افغان(بندرلنگه)

مسجد افغان واقع در بخش مرکزی شهرستان بندرلنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این مسجد تاریخی در محله افغان بندرلنگه واقع‌شده است. این بنا، از بناهای مرحوم حاج عبدالله افغان، بازمانده افغانی‌های بستک در شهرستان بندرلنگه و از بناهای دوره افشاریه است. این مسجد دارای یک شبستان تابستانی و یک شبستان زمستانی است. ستون این مسجد با گچ‌بری‌های زیبا و برجسته تزئین شده است. تاریخ ساخت این بنا به سال ۱۲۷۰ هجری قمری برمی‌گردد.

 

• مسجد بازار مساح

مسجد بازار مساح یکی از مساجد تاریخی و معماری بندرلنگه واقع در بخش مرکزی شهرستان بندرلنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. «مسجد بازار مساح» در ضلع شمال شرقی «بازار مساح» واقع‌شده است، و یکی از مساجد قدیمی شهرستان بندرلنگه است. گویند این مسجد توسط فردی از شیوخ القواسم به نام شیخ قضیب القاسمی در سال ۱۱۲۲ هجری قمری ساخته‌شده است. مسجد دارای تزیینات گچ‌بری زیبا، با نقاشی اطراف ستون‌های بزرگ و دائری شکل، بنای این مسجد برسنگ معماری قدیم وسقف بغدادی است. این مسجد چند بار مرمت‌شده است، در آخرین تعمیر و بازسازی مناره و محراب و منبری جدید و زیبا به مسجد اضافه نموده‌اند.

• نیایشگاه میترا

در 15 كیلومتری شهر قشم، در مسیر راهی كه به منطقه باستانی خربز و سپس به بندر سوزا منتهی می‌شود، یک‌رشته كوه طولانی وجود دارد كه در دل آن معماری صخره‌ای شگفتی قرار دارد. ورود به این فضای صخره‌ای از طریق روزنه‌های غار مانندی ممكن است. در پشت روزنه‌ها، تالاری به مساحت 25 مترمربع و با ارتفاع 70/2 متر حفرشده است. این تالار محل به‌جای آوردن مراسم مذهبی ویژه‌ای برای بزرگداشت درگذشتگان و به‌احتمال بسیار قوی مركز پرستش «یزد مهر» یا «میترا» بوده است. این بنا در دوره مادها احداث‌شده است.

 

از دیگر اماکن مذهبی می‌توان به مسجد غیاث، مسجد خداداد بندرلنگه، مسجد منبر کهنه، مسجد جامع بندرعباس، مسجد ناصری، مسجد صحراباغی و معبد هندوها اشاره نمود.

• 4.  زیارتگاه
• امام‌زاده خواجه خضر

این امامزاده در كنار جاده بندرعباس – سورو به سمت اسكله بندرعباس، درسمت راست جاده و به فاصله 250 متری قرار دارد. از باقی‌مانده بنا و تركیب ابتدیی آن، تقلید زیگورات ایلامی‌ها و بابلی‌ها و سبك گنبدسازی مضرس جنوب ایران به‌خوبی آشكار است.

 

• زیارتگاه شاه شهیدان قشم

این زیارتگاه در مجاورت آثار شهر باستانی خربز و در بالای صخره نیایشگاه مهری، در لبه پرتگاه قرار دارد. زیارتگاه شاه شهید از دو اتاق 3*4 و از خشت و گل به‌صورت تودرتو ساخته‌شده است.

• زیارتگاه شیخ اندرآبی

روبروی بندر لافت در شمال جزیره قشم – بین لافت و خمیر – جزیره كوچكی بنام شیخ اندر آبی وجود دارد كه در جنوب شرقی آن زیارتگاه شیخ اندر آبی واقع‌شده است. در حال حاضر كسی در این جزیره زندگی نمی‌کند. این زیارتگاه مورداحترام ماهیگیران و دریانوردان است .

• زیارتگاه بی‌بی مریم

 این بقعه در قریه توریان جزیره قشم واقع‌شده و بنایی است كه مصالح عمده آن‌ را سنگ‌های قلوه و لاشه تشكیل می‌دهد. احتمالا بنا از آثار دوران ایلخانی است. قبرستان قدیمی پیرامون بقعه دارای سنگ قبرایی با نوشته‌های فارسی، عربی و كوفی است و حكایت از اهمیت و اعتبار آن در زمان‌آبادانی دارند.

 

از دیگر آرامگاه و امامزاده‌های استان می‌توان به آرامگاه علمای کوخرد، آرامگاه شیخ عبدالرحمان، آرامگاه شیخ اسماعیل، آرامگاه شیخ عبدالواحد، امامزاده شاه محمدتقی در کنار جاده بندرعباس-سورو، امامزاده سید مظفر و امامزاده سید کامل در بندرعباس و امامزاده امیر دیوان در میناب اشاره نمود.

• 5.  موزه
• موزه مردم‌شناسی

موزه مردم‌شناسی بندرعباس در ساختمان معبد قدیمی هندوها واقع‌شده است. در این موزه انواع آثار تمدن‌های پیشین سواحل و جزایر، اشیاء، لوازم مورداستفاده قدیمی و لباس‌های محلی و همچنین ابزار و آلات تولید سنتی صنایع‌دستی به نمایش گذاشته‌شده است. در موزه بندرعباس انواع سکه‌های قدیمی و آثار مکشوفه از تل «سورد» به تماشا گذاشته‌شده است.

• موزه آب

 موزه آب یا (موزه آب بندرعباس) نام یکی از مناطق تاریخی استان هرمزگان است. این موزه در بخش مرکزی شهرستان بندرعباس در استان هرمزگان قرار دارد و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این موزه یکی از زیرمجموعه‌های خیابان ۲۲ بهمن شهر بندرعباس است، و قدمت آن به دوره صفویه می‌رسد. موزه آب به سبک زیبایی بازسازی‌شده و در آن انواع کوزه (جهله)، انواع خمره آب به نام (کروش)، خمره‌های سنگى (موو) یایه مشک (مشک تروز)، و تصاويری از ظروف آب و گاو چاه، و چاه چرخ گاوی به نمایش گذاشته‌شده است. این موزه محل مناسبی برای شناخت آثار و ابنیه‌ی تاریخی در زمینه‌های مختلف مربوط به آب است. ایجاد و راه‌اندازی موزه آب یکی از راه‌های ارائه و نمایش تلاش و سخت‌کوشی انسان در حفر چاه‌های آب و قنات، و همچنین حفظ ارزش این میراث کهن، نگهداری و شناساندن ابزار و اشیاء مربوط به حفر آن است.

 

• 6.  کاروانسرا
• کاروانسراى بستک

کاروانسرای بستک واقع در شهر بستک در بخش مرکزی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان، یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. «کاروانسرای بستک» (کاروانسرا) سرپناهی و استراحتگاهی در مسیر جاده بازرگانی لار، بندرلنگه به بندرعباس بوده است. این کاروانسرا دارای حیاط مرکزی بوده و در اطراف اسطبل‌ها، استراحتگاه‌ها قرار داشته بوده است، کاروانسرا در دو ضلع شمالی و جنوبی و در ورودی ایوان ختم می‌شده است. این بنای تاریخی سازه‌ای سنگی با مصالح گچ و اندودهای ساروجی است که بنیان کاروانسرا را تشکیل داده‌اند. این کاروانسرا در زمان دوره قاجاریه ساخته‌شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ‪ این اثر تاریخی در شهرستان بستک و در مسیر راه بازرگانی شیراز – لار – بندرلنگه به بندرعباس واقع‌شده است.

• کاروانسراى گاگلکى

کاروانسرای گاگلکی آثاری تاریخی و باستانی در راه ارتباطی شهرستان لار، شهرستان بستک به شهرستان بندرلنگه واقع‌شده است. این کاروانسرا در سر راه قافله رو (مالرو) واقع بوده، هم‌اکنون در کناره جاده اتومبیل واقع‌شده است. کاروانسرا دارای ساختاری متشکل از گل، گچ و آجر و در بعضی از قسمت‌های پایه دیوارها ساروج نیز به‌کاررفته است. کاروانسرا به‌صورت دو ایوان ساخته‌شده بوده و ازنظر قدمت نیز به دوره صفویه می‌رسد.

• کاروانسراى کمبرده

کاروانسرای کمبـرده یکی از کاروانسراهای غرب استان هرمزگان در جنوب است که مربوط به دوره زندیان است. این کاروانسرا در پایه کوه لاور در بخش کوخرد شهرستان بستک هرمزگان واقع‌شده و یکی از آثار تاریخی و نقاط دیدنی استان هرمزگان به شمار می‌آید. این مکان یکی از آثار تاریخی سر راه شوسه لمزان، روستای لاور، دهستان کوخرد به بستک است. این کاروانسرا عموما فاقد حیاط مرکزی بوده و شامل بنایی چهارگوش است با اطاق مرکزی صلیبی شکل و اتاق‌های جانبی می‌باشند.

• کاروانسراى کوردان

کاروانسرای کوردان واقع در روستای کوردان در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان، یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است.

• کاروانسراى مهران

این کاروانسرا مربوط به دوره زندیان بوده و در منطقه مهران در بخش کوخرد شهرستان بستک هرمزگان واقع‌شده است که یکی از آثار تاریخی و نقاط دیدنی استان هرمزگان به شمار می‌آید. این مکان یکی از آثار تاریخی سر راه ارتباطی شهرستان لار به شهرستان بندرلنگه است. اهمیت «کاروانسرای مهران» ازآنجاست که در سر راه کاروانسراى بلدنگ و کاروانسرای بون کوه قرارگرفته بوده است و نقطه تجمع کاروانیان و کاروانسالان بوده است. به دلیل قرار گرفتن این کاروانسرا در مسیر راه بازرگانی مهم (در آن زمان) که از لار به بندرلنگه و سپس به بندرعباس متصل می‌نموده است و به علت طغیان رودخانه مهران هنگام بارندگی، و عبور ناممکن از آن و همچنین وجود کاروانسراى بلدنگ در آن‌سوی رودخانه، «کاروانسرای مهران» اهمیت و ویژگی‌های خاصی کسب کرده بوده است. هنگام بارندگی جلودار مهران و یارانش در این کارونسرا لنگر می‌انداخته‌اند. «کاروانسرای مهران» در جنوب شرقی روستای آسو و در محل تقاطع جاده بستک به بندرلنگه واقع بوده است، آب این رودخانه شور است و به‌صورت عادی زیاد نیست اما موقع بارندگی طغیان می‌کند و آبش فوق‌العاده زیاد و عبور از آن غیرممکن می‌شود. این بنای تاریخی سازه‌ای سنگی با مصالح گچ و اندودهای ساروجی بوده که بنیان کاروانسرا را تشکیل داده‌اند. متاسفانه بنای قدیمی کاروانسرا در سال ۱۳۵۸ خورشیدی به‌طورکلی ویران‌شده و به‌جای آن‌یک بنای جدید که هم‌اکنون پاسگاه نیروهای انتظامی است، ساخته‌شده است.

• کاروانسراى نیمه

کاروانسرای نیمه آثاری تاریخی و باستانی در سره راه ارتباطی شهرستان لار، شهرستان بستک به شهرستان بندرلنگه واقع‌شده است. بنای موسوم به «کاروانسرای نیمه» در کیلومتر ۲ جاده آسفالته لار، بستک و در دشت صحرای نیمه در کنار برکه نیمه قرارگرفته است. این بنا به‌صورت چهار ایوانی و چهار گنبدی بوده و از معماری متقارنی برخوردار است. کاربرد سنگ به‌عنوان ماده اصلی با ملات ویژه موجب استحکام بنا در طول قرن‌های متمادی در برابر حوادث طبیعی پابرجا مانده است.

• کاروانسرای حیدرآبادی

این کاروانسرا در جاده قدیمی لار به صحرای باغ در سر راه ارتباطی شهرستان لار به شهرستان بستک واقع‌شده است. این بنای تاریخی سازه‌ای سنگی با مصالح گچ و اندودهای ساروجی است که بنیان اصلی کاروانسرا را تشکیل داده‌اند.

 

• کاروانسرای لرد محیا

لرد محیا تفریحگاهی است از توابع بخش مرکزی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان که در جنوب واقع‌شده است. کاروانسرای لرد محیا در چند کیلومتری جاده ارتباطی بستک به لار و در سمت جنوب غربی کوه گردنه پاسخند به گویش محلی «کتل پاسخند» واقع شده است، به صورتی که اگر از روی گردنه پاسخند (راه اتومبیل رو) به سوی قبله نظر نمائید کاروانسرا و آب انبار (برکه) «لرد محیا» مشاهده می‌شوند. در دشت لرد محیا در حدود ۱۰۰ من جو و گندم می توان کشت نمود. این مکان نزد مردم بستک هرمزگان به بنگر بیخ نیز مشهور است.

• تفریحگاه سید محیا شاعر جنوب

«بنگر بیخ» جای بسیار معروفی است در منطقه لارستان و بستک. شاعر خوش قریحه جنوب و بستک هرمزگان سید محیا، «بنگر بیخ»، جایگاه تفریح و شکار خود قرار داده بود.

 

• کاروانسراى سه نخود

کاروانسرای سه نخود اثری تاریخی، دیدنی و باستانی می باشد که در جنوب بر سر راه ارتباطی شهرستان لار، شهرستان بستک به شهرستان بندر لنگه در غرب استان هرمزگان واقع شده است. این بنای تاریخی سازه‌ای سنگی با مصالح گچ و اندودهای ساروجی است که بنیان کاروانسرا را تشکیل داده اند. کاروانسرای سه نخود واقع در جاده قدیمی لار و از دو قسمت تشکیل شده است که مساحت آن ها با یکدیگر برابر است. این مکان در دوره شاه عباس صفوی ساخته شده است و با ۴۰۰ سال قدمت جزء ابنیه تاریخی شهر لار محسوب می شود. «کاروانسرای سه نخود» در زمان قاجاریه توسط فردی از بزرگان شهر لار اداره و از آن برای تخلیه بارهای شتر و انتقال کالا از لار به مناطق اطراف استفاده می شده است.

کاروانسراى بون کوه

کاروانسرای بون کوه یکی از کاروانسراهای غرب استان هرمزگان در جنوب است که مربوط به دوره زندیان است. این کاروانسرا در کوه زیر در بونه کوه لوز در بخش کوخرد شهرستان بستک هرمزگان واقع شده و یکی از آثار تاریخی و نقاط دیدنی استان هرمزگان به شمار می آید. این مکان یکی از آثار تاریخی سر راه ارتباطی شهرستان لار به شهرستان بندر لنگه است. این کاروانسرا در بون کوه زیر (کوه لوز) واقع شده است. این کاروانسرا به دلیل قرار داشتن بر قله کوه زیر که معروف است به (بون کوه لوز) در این راه ارتباطی و طولانی که شهرهای بندرعباس به شهر لار وصل می کند نقش ویژه ای داشته است. کاروانسرای بون کوه در کنار برکه بون کوه چهار برکه و در پایه کوه سر به فلک کشیده «گوچی» واقع شده است. این کاروانسرا در مسیر راه مشهور گردنه گوچی قرار دارد.

 

• کاروانسراى بهر ترک

کاروانسرای بهر ترک یکی از کاروانسراهای غرب استان هرمزگان در جنوب ایران است که مربوط به دوره قاجاریه است. کاروانسرا روی تپه ای در بهر ترک واقع شده است و در فاصله ۱۶ کیلومتری جنوب شرقی روستای بار قرار دارد، و یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان به شمار می آید.

کاروانسرای بهر ترک، از آنجایی که در بین کاروانسراى کمبرده و کاروانسرای مهران قرار گرفته بوده از اهمیت خاصی برخوردار شده بود. در آن زمان روستای کوخرد، روستایی بزرگ و مرکز تجاری و توقفگـاه کاروانیان بین لار و بندر لنگه بوده است. و بـه خاطـر ایـن اهمیت در آن دوران، ایـن روستااز اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است.

• کاروانسراى بلدنگ

کاروانسرای بلدنگ آثاری تاریخی و باستانی است که در سره راه ارتباطی شهرستان لار به شهرستان بندر لنگه واقع شده است. این کاروانسرا در مسیر راه مشهور «گوچی» گردنه گوچی و در پایه کوه سر به فلک کشیده «بون کوه چهار برکه» در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان قرار دارد و یکی از آثارهای تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب کشور است.

• کاروانسراى او شیرینو

کاروانسرای او شیرینو واقع در ۹ کیلومتری سمت جنوب کوخرد در پشتخه او شیرینو از توابع بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان، یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است.

 

• 7.  قلعه
• قلعه لافت

قلعه لافت در جنوب روستای لافت قشم از دیگر قلعه‌های استان هرمزگان است. قلعه لافت واقع در بخش مرکزی شهرستان قشم و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. قلعه لافت در انتهای تپه‌ای که روستای لافت قشم است و در کنار آن قرار دارد، قلعه مخروبه ای وجود دارد که اهالی محل به آن قلعه نادری می‌گویند. این قلعه، نقشه مربع شکل دارد و آثار چهار برج در آن دیده می‌شود. در ورودی قلعه رو به جنوب باز می شده است. این قلعه در جنوب روستای لافت قرار دارد.

• قلعه پرتغالی ها

این قلعه را در سال 1030 هجری قمری به دستور پادشاه اسپانیا، در انتهای شمال شرقی جزیره قشم ساخته اند. قلعه مذکور دو حصار و برج هایی در چهارگوش دارد. در داخل قلعه هنوز هم تعدادی لوله زنگ زده توپ وجود دارد.

• قلعه لشتان

این قلعه در 6 کیلومتری شرق بندر لنگه قرار گرفته و تاریخ بنای آن سال 904 ه. ق است. در داخل قلعه لشتان چندین قبرستان، ده ها برکه آب و انبار آذوقه و آثار فراوان دیگری به جای مانده است. دخمه های سنگی، شبیه به غارهای انسان های غارنشین در ارتفاعات مجاور آن وجود دارد.

• قلعه خمیر

این قلعه در نزدیکی بندر خمیر قرار دارد. سر در شمالی قلعه به صورت شکوهمندی از سنگ و گچ و به سبک قلعه های اروپایی ساخته شده است. در چهار گوشه قلعه چهار برج مدور بنا شده و بین هر دو، برج کوتاه نیز ساخته شده است. از عمر این قلعه حدود یک قرن می‌گذرد.

 

• قلعه هرمز، جزیره هرمز

این قلعه که در ضلع شمالی جزیره هرمز قرار دارد، مهم ترین قلعه باقی مانده از روزگار تسلط پرتغالی ها بر سواحل و جزیر خلیج فارس است. این قلعه به فرمان «آلفونسوآلبوکرک» دریانورد پرتغالی در سال 1507 میلادی در محلی موسوم به مورنا احداث شد. قلعه به شکل چند ضلعی نامنظم است و دیوارهایی به قطر 5/3 متر با چند برج به ارتفاع 12متر دارد.

• قلعه هزاره (بی بی مینو)

تنها بنای تاریخی شهر میناب، قلعه هزاره است. مردم معتقدند که در گذشته دو خواهر به نام های بی بی مینو و بی بی نازنین این شهر را بنا کرده اند. گویا در گذشته دو قلعه وجود داشت که یکی از قلاع ویران شده و تنها قلعه باقی مانده، به نام قلعه بی بی مینو شهرت یافته است. این قلعه تا اواخر دوره قاجار مرکز حکومت محلی بوده است.

 

• قلعه شیخ سلطان

کاخ شیخ سلطان مرزوقى ــ مغویه ــ بندر لنگه که به قلعه شیخ سلطان مشهور است. قلعه مغویه از توابع بخش مرکزی شهرستان بندر لنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این بنای تاریخی در بندر مغویه واقع شده است و متعلق به شیخ سلطان المرزوقی یکی از حکمرانان منطقه و رییس «قبیله المرازیق» و حاکم مغویه می باشد و به «حصن شیخ سلطان المرزوقی» مشهور است. ساختمان قلعه دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی بوده که قدمت حیاط اندرونی از بیرونی بیشتر است. ساخت این بنا در سال ۱۳۲۱ هجری قمری پایان یافته است. این کاخ زیبا از یادگار حکمرانان (مرزوقی) از قبیله العجمان که در منطقه مغویه و بندر لنگه از توابع استان هرمزگان حاکم بودند باقی مانده است.

 

• قلعه فین

قلعه فین واقع در بخش فین شهرستان بندرعباس و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است.

این قلعه بر روی تپه ای مرتفع قرار دارد. قدمت این قلعه را از روی سفال های به دست آمده می‌توان به قرون میانه اسلامی نسبت داد. قلعه مذکور و احتمالا در زمان ساخت جنبه نظامی داشته است. این قلعه به ثبت آثار ملی ایران رسیده است، این قلعه در زلزله سال ۱۳۸۶ کمى خسارت دیده است.

• قلعه تاریخی (قشم)

قلعه تاریخی جزیره قشم واقع در بخش هرمز از توابع شهرستان قشم و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. «قلعه تاریخی جزیره قشم» که از آثار دوره پرتغالی ها است در دوره قاجاریه تعمیر شده است، دارای بارویی محکم از سنگ های مرجانی، گچ و ملات ساروج و چهار برج است. درون این قلعه آثار یک آب انبار (برکه) بزرگ و اتاق های متعدد به چشم می خورد.

 

• قلعه لارک

قلعه لارک واقع در بخش هرمز از توابع شهرستان قشم و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این قلعه در جزیره لارک واقع شده است. این بنا مربوط به دوره تسلط پرتغالی‌ها بر این جزیره و هم زمان با دوره صفویه است.

• قلعه سیبه

دژ تاریخی سیبه واقع در دهستان کوخرد در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. قلعه سیبه مقر حاکم قلمرو سیبه در زمان زرتشتیان (گورها) بوده که بر این منطقه حاکم بودند. قلعه سیبه، قلعه ای بسیار بزرگ بوده و دور تا دور قلعه حصار بند بوده و به واسطه یک خندق بسیار بزرگ از دژ و ساکنین قلعه حفاظت می شده، این خندق از ورود افراد بیگانه به درون دژ جلوگیری می کرده و هرکس که می خواسته وارد قلعه شود می بایست از روی پلی که رو بروی دروازه اصلی قلعه و روی خندق ایجاد شده بود عبور کند که به وسیله نگهبانان کنترل می شد که پس از بررسی و بازجویی اجازه ورود به داخل قلعه می دادند. قلعه از طرف جنوب چاه عالی و حمام سیبه رو به طرف قبله بوده و ضلع برج شرقی قلعه در جایی که حالا درواه شمو جاری است قرار داشته است. در بغل حمام سیبه، بازمانده های دژ هنوز در غرب و جنوب چاه عالی به جا مانده است و آثارش به چشم می خورد همچنین بقایای حمام سیبه و زیرزمین ها و برج بارو اطراف آن که هنوز به شکل واضح دیده می شود. معبد سیبه از طرف مشرق قلعه قرار داشته است، از طرف جنوب معبد یک درخت تنومندی بوده به نام گز سیبه، همچنین دو قلعه دیگر نیز وجود داشته، یکی در کوه شمال به نام قلعه توصیله و دیگر در جنوب قلعه سیبه به نام قلعه آماج. عموما به طور کلی قلعه سیبه در مسافت

 

• 1. عمارت
• عمارت کلاه فرنگی

بنای این عمارت به دوران صفویه تعلق دارد. این عمارت در مجاورت اسکله قدیمی بندرعباس در بلوار طالقانی قرار دارد. از آنجا که این عمارت از معماری اروپایی آن دوره تاثیر گرفته، به عمارت کلاه فرنگی معروف شده است.

 

• عمارت فکری

این عمارت که یکی از مهم ترین بناهای دوره قاجار است، در بندر لنگه قرار دارد و توسط شخصی به نام فکری احداث شده است. عمارت فکری دو حیاط با اتاق هایی در اطراف آن ها و پنج بادگیر دارد و تزئینات برجسته آن مشتمل بر منبت کاری و گچبری های زیبا و دیدنی است.

• خانه گلبتان (بندرکنگ)

خانه گلبتان از بناهای بسیار زیبای دوره قاجاریه در بندر کنگ از توابع شهرستان بندر لنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این خانه دارای تعداد اتاق در پیرامون یک حیاط مرکزی و چند بادگیر است. طاق‌ها و گچبری‌های زیبای آن نمایانگر هنر استادکاران آن دوره می‌باشد.

 

• 2.  پل و اسکله
• پل لاتیدان

این پل در50 کیلومتری غرب بندرعباس بر روی رودخانه کل (کول) یجاد شده و یادگار دوره صفوی است. این پل دارای صد دهانه بوده است که در حال حاضر 33 دهانه آن مشهود است که در میان آن‌ها، چشمه – تاق‌هایی در دو طبقه تعبیه شده‌اند.

 

• اسکله باستانی

در بندر لافت، آثار اسکله ای وجود دارد که به دوران مادها، هخامنشیان و ساسانیان مربوط است. طول این اسکله 130 متر و ضخامت اصلی کف آن 7 متر و دیوارهای روی اسکله 3 متر می باشد که با سنگ های لبه دار ساخته شده است.

• اسکله قدیمی بندرعباس

واقع در بخش مرکزی شهرستان بندرعباس و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این اسکله در کناره جنوبی بلوار طالقانی در وسط شهر بندرعباس واقع شده است. این اسکله در سال ۱۳۱۸ شمسی ساخته شده و دارای ۱۸۵ متر طول و ۴٫۲۰ متر عرض است. هم اکنون این اسکله از مراکز دیدنی مورد توجه مسافران در استان هرمزگان است.

• لنج سازی بندر کنگ

لنج سازی بندر کنگ واقع در بندر کنگ از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. استادکاران در این منطقه به ساختن لنج های بزرگ مشغولند. این لنج‌ها به بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس و بندرهای کشورهای آفریقایی من جمله مومباسا و زنگبار و نیز هندوستان در دوران گذشته و نیز حالا رفت و آمد دارند.

 

• 3. شهر باستانی
• شهر سیبه

شهر سیبه (کوخرد) یکی از شهرهای باستانی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب واقع شده است. این شهر تاریخی (ساسانی) در بخش کوخرد واقع می‌باشد. سرزمین کوخرد که در زمان زرتشتی به نام «شهر سیبه» معروف بوده است بیش از پنج هزار سال قبل از اسلام تاریخ دارد و سرزمینی آباد و پر رونق بوده است. محدوده شهر سیبه از شمال رشته کوه ناخ، از جنوب بند آماج و رودخانه مهران، از مغرب صحرای خلوص و جناح، و از سمت مشرق به آسو و مهران منتهی می شده است.

• شهر باستانی کنگ

تپه های اطراف بندر کنگ، آثار باقی مانده از یک شهر مربوط به 3 هزار سال پیش پابرجاست. شهر با احتمال زیاد در اثر آتش سوزی و یا زلزله در زیر خاک مدفون شده است. از پیشینه این شهر اطلاع دقیقی به دست نیامده است.

• شهر قدیمی خربز

این شهر که تا قرن چهارم قمری شهری آباد بوده است به دوره ساسانیان مربوط است. در حفاری های انجام شده، سفالینه ها و آثار بسیاری از این محل به دست آمده است. طول تقریبی شهرخربز 7 کیلومتر است و از منابع آب شیرین برخوردار است.

• شهر باستانی حریره (جزیره کیش)

شهر باستانی حریره واقع در بخش کیش از توابع شهرستان بندر لنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. زمان رونق یا دوران طلایی شهر حریره کیش از سال ۳۶۷ تا ۹۱۲ هجری قمری بوده است. وسعت این شهر باستانی ۱۲۰ هکتار است. محوطه باستانی حریره، براساس نتایج کاوش های باستان شناسی انجام شده، از مجموعه ساحلی و خانه اعیانی، حمام، مسجد و قنات های قدیمی تشکیل یافته است و این محوطه به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.

• سورو (بندرعباس)

محله باستانی سورو واقع در شهر بندرعباس در بخش مرکزی از توابع شهرستان بندرعباس در استان هرمزگان و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است.

محله سورو در غرب شهر بندرعباس قرار دارد. از این محله سکه های متعددی مربوط به دوران مختلف به ویژه دوران ساسانی، صفویه و قاجاریه به دست آمده است که اکنون در موزه بندرعباس نگهداری می شود. از سکه های مشکوفه چنین بر می آید که ملوک هرمز صاحب ضرابخانه بوده اند و به غیر از مسکوکات مس و نقره، مسکوکات طلا هم ضرب می کرده اند. درسال ۱۹۲۵، تعداد ۶۴ سکه طلا ضرب ملوک هرمز و جرون در قریه گودو کشف شده است.

از سایر شهرهای قدیمی به محله سورو در غرب شهر بندرعباس می توان اشاره کرد.

1. 4. سد

سد بز

سد بز نام سدی است تاریخی در جنوب شرقی کوخرد و در مشرق تنب جلالی، از توابع بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان، و یکی از آثارهای تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران به شمار مى آيد. این سد در شمال کوه خآب و در جنوب رودخانه مهران واقع می باشد. آب این سد به سوی نخلستان های باغ زرد و مزاجان و بک احمد و بشکرو و جابر لوز می رسیده است. در زمان آبادانی سد این مناطق را آبیاری می نموده است. از این سد آثاری در دهانه دره بست گز باقی مانده است. در زمانى بسیار دور منطقه ای آباد و پر رونق بوده است، و نخلستان های گسترده اى داشته بوده است، که از آب این سد آبیاری می شده است. ولی بعلت شکسته شدن سد بز درسال ۱۳۰۱ هجری قمری تقریبا تمام نخل ها می میرند و قمست کمی از نخل های باغ زرد باقی مى ماند.

• سد بالاتل

سد بالاتل واقع در دره کولغان در بخش شهاب از توابع شهرستان قشم و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. در سربالایی دره کولغان آثاری از سدی برجای مانده است که به نام سد بالاتل مشهور است. این سد ۱۰۰۰ متر طول و ۵۰۰ متر عرض داشته است و آب باران دره های مجاور را ذخیره می کرده است. این سد از آثار دوره ساسانیان است چشم اندازی زیبا دارد. ساختمان سد با قطعه سنگ های بزرگ و ملاط گچ و ساروج ساخته شده است.

• سد جابر

 سد جابر نام سدی است در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران واقع شده است. سد جابر در حدود 250 سال پیش ساخته شده است. مردم جابر یا همانطور که خودشان دوست دارند همدیگر را صدا کنند (جابریها)، این سد را در آغاز دره (سرگرددرواه) چان در زمان قدیم بنا نهاده اند که به وسیله آن، آب آن دره عمیق به سوی نخل های منطقه جابر و کل کادی ببرند. اين منطقه ای کشاورزی در بادیه جنوبی کوخرد قرار دارد.

از دیگر سدهای استان، سد شمو و سد بست گز را می توان نام برد.

• گنبد سرخ (روستا)

 

گنبد سرخ واقع در روستای گنبد سرخ از توابع بخش مرکزی شهرستان بندرعباس و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب است. این بنا در ۶۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان بندرعباس قرار دارد. این بنا مربوط به سده میانی دوره اسلامی است که در میان قبرستان قدیمی واقع می باشد.

 

• ترنه

ترنه به سازه های دایره مانندی در میان رودخانه مهران واقع در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب، یکى از نقاط دیدنی استان هرمزگان است. ساخت چنین سازه هایی کهن در میان آب رودخانه بسیار شگفت انگیز است. این سازه که در راه باغ زردی در جنوب دهستان کوخرد واقع شده و یکی از آثار باستانی بخش کوخرد است، این بنا در دى ماه 1382 خورشیدى به ثبت آثار ملى ایران رسیده است. این قنات ها و همچنین ترنه در زمان زرتشتیان که پیش از اسلام در سیبه (نام قدیم کوخرد) زندگی می کردند ساخته شده است. شماری از این قنات ها تا پنجاه سال پیش هم دایر بوده است. هنوز با وجود اینکه «ترنه»، سال های سال در میان رودخانه مهران قرار دارد و رودخانه نیز در پایان هر بارندگی آبی سیل آسا با خود می آورد و آب از لای آن عبور می کند، همانندی کوهی در وسط این رودخانه جلوه نمایی می کند. ترنه در درون آب شور و با ساروج و گل و لای و سنگ ساخته شده است و با مرور و گذشت هزارها سال بخشی از آن هنوز بدون هیج تغییر شکلی پا برجاست.

 

2.  جزیره هرمز، عروس سرخ پوش خلیج فارس

هرمز را به خاک سرخش می‌شناسند؛ اما خاک سرخ همه‌ آن چیزی نیست که در هرمز می‌یابید. اینجا قدم گذاشتن بر شن‌های نقره‌ای، طلایی و سفید به گشت و گذاری میان رویاهای‌تان شبیه است و قرمز و نارنجی و کبودِ کوه‌ها، مثل آسمان غروبش چشم‌نواز و از یاد نرفتنی است.

هرمز داستانی زیباست در دل خلیج فارس؛ جزیره‌ای پرماجرا در تاریخ که پایگاه قدرت‌نمایی امپراتوری‌های کهن بوده‌ و رد توپ و بازمانده کشتی‌های‌شان را بر دلش نگاه داشته است. این جزیره کوچک در دهانه خلیج فارس قرار گرفته است؛ همان جایی که تنگه هرمز نامیده می‌شود و عمق دریا به‌اندازه‌ای است که نفتکش‌های عظیم بتوانند به آسودگی از خلیج خارج شوند. همین موقعیت حساس و پراهمیت در گذر تاریخ به هرمز اهمیتی ویژه داده است.

در نقشه که نگاه کنید هرمز شبیه یک صدف است. یک جاده ساحلی زیبا محیط این جزیره را دور می‌زند. پیاده یا با دوچرخه و موتور که جاده را می‌پیمایید هر چند صد متر خاک اطراف‌تان از رنگی به رنگ دیگر درمی‌آید. در فاصله‌های کوتاهی از هم جاذبه‌های طبیعی متنوع هرمز به انتظار شما نشسته اند و در بافت قدیمی شهر نیز آثار تاریخی بسیاری برای علاقه‌مندان وجود دارد که البته چندان شناخته و حفاظت شده نیستند.

 

1. 1. دیدنی‌های طبیعی و تاریخی هرمز

جاذبه‌های هرمز در سراسر این جزیره پراکنده‌اند. اگر از آنها هستید که گشت و گذارشان با عکاسی و دل به طبیعت سپردن همراه است، شاید یک روزِ کامل هم، زمانِ کمی برای دیدن هرمز باشد. دوستداران طبیعت، پیاده یا با دوچرخه دورتادور جزیره را می‌گردند و هر پنجاه صد قدم، ناباورانه این همه زیبایی را ستایش می‌کنند؛ اما اگر خودتان را به راهنماهای بومی و موتور سه‌چرخه‌های‌شان سپرده باشید سعی می‌کنند مهم‌ترین دیدنی‌ها را به شما نشان دهند. معمولا تورها و راهنمایان محلی بازدیدی نیم‌روزه از هرمز برگزار می‌کنند. این گشتِ 4 ساعته شامل بازدید از دره سکوت و الهه نمک، غار مراقبه، غار رنگارنگ، کوه یخی، دره تندیس‌ها، دره رنگین‌کمان، ساحل فرش، ساحل سرخ، ساحل محیط زیست، ساحل مفنق، ساحل تک درخت، قلعه پرتغالی‌ها و اگر فرصت کنید موزه نادعلیان خواهد بود.

قدمگاه حضرت خضر، بقایای قصر بی‌بی گل و بی‌بی صورت، برج تیرانداز، بازار و خانه زعفرانی، مکتب خانه و دیگر بناهای تاریخی بافت قدیمی شهر، دشت جبیرها (آهوها)، جنگل‌های مانگرو و آثار نقاشی محیطی در جنوب جزیره، جایزه کسانی است که پیاده و در فرصت بیشتری جزیره را می‌گردند. شاید در این گشت و گذار بسته به فصل سفرتان، به خرچنگ‌ها، کوسه‌ها، پرندگان بومی و مهاجر و لاک‌پشت‌ها نیز برخوردید.

• قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز

پانصد سال پیش داشتن ناوگان دریایی و حکمرانی بر آب‌ها و مسیرهای کشتیرانی، نخستین امپراتوری‌های استعماری جهان را پدید آورد. سردار پرتغالی، آلبوکرک برای سلطه بر خلیج فارس تنگه هرمز را به اشغال خود درآورد. او باور داشت اگر کشوری سه منطقه استراتژیک مالاگا، عدن و هرمز را در اختیار داشته باشد بر تجارت دنیا حاکم خواهد بود. در اغلب جزایر این تنگه همانند بندرعباس (گمبرون سابق) آثار حضور نظامی پرتغالی‌ها در قالب قلعه‌ها و بناهای استحفاظی به چشم می‌خورد. قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز یکی از بزرگ‌ترین بقایای به جا مانده از استعمار پرتغال و مقر فرماندهی اشغال‌گران در جنوب ایران به شمار می رود که به‌تدریج و در مدت زمانی نزدیک به 30 سال ساخته شده است.

این قلعه در شمالی‌ترین دماغه جزیره ساخته شده و مقر فرماندهی نیروی دریایی پرتغال در خلیج فارس بوده است. ازین‌رو بخش‌های متعددی مانند سربازخانه، برج نگهبانی، کلیسا، آب‌انبار، زندان و سیاه‌چال، نوش‌خانه و تالار سخنرانی دارد. قطر دیوارهای مستحکم آن در بعضی قسمت‌ها به 3/5 متر هم می‌رسد. قلعه چند برج نگهبانی به ارتفاع حدود 12 متر داشته که بقایای آن به جا مانده است.

شاید برای‌تان جالب باشد بدانید ساعت متعلق به این قلعه پرتغالی و همین طور ناقوس کلیسایش در میدان نقش جهان اصفهان نصب شده است. ورودی قلعه پرتغالی‌ها، بازارچه‌ای است که صنایع دستی هرمز را می‌فروشند از جمله آثار زیبای سوزن‌دورزی، نقاب‌های زنانه و نقاشی‌های روی شیشه که به‌دست هنرمند زنان جزیره با خاک‌های رنگی رسم شده است.

در جزیره منبعی برای آب آشامیدنی وجود ندارد. آب‌انبار بزرگ قلعه محل ذخیره آب باران بوده است. بام آن به شیوه‌ای ساخته شده که آب باران را جمع و به سمت داخل هدایت کند. بام را با کاهگل پوشانده و اندود کرده بودند تا خاکِ آن همراه آب شسسته نشود. مرجان‌های دریایی در دیواره‌ها و کف آب‌انبار نیز برای تصفیه آب به کار رفته‌اند.

• غار مراقبه، دره سکوت و الهه نمک فیروزه‌ای

نمک این شگفتی را دارد که آلودگی‌های محیط و صداهای جنبی را به خود جذب می‌کند. این روزها ویژگی‌های شگفت‌انگیز بلورها و گنبد نمکی در دره سکوت گردشگران را به سوی خود کشانده است. پیمودن این دره، سکوتی بی‌مانند و انرژی مثبت طبیعت را برای‌تان به ارمغان می‌آورد. الهه فیروزه‌‌ای یک گنبد نمکی‌ست که با آب باران صیقل خورده و به زیبایی سر برافراشته است.

کف دره، رودخانه فصلی نمکی با رنگ‌های طلایی و نارنجی جریان دارد. دست‌تان را که دقایقی در آب این رودخانه قرار دهید احساس می‌کنید پوست‌تان کشیده می‌شود و کم‌کم لایه ظریفی از بلور نمکی روی دست تان شکل می‌گیرد. این پدیده به سبب اشباع بالای نمک در این رودخانه است.

اگر از تجربه‌های تازه نمی‌ترسید تماشای غار مراقبه در غرب جزیره، از بهترین خاطره های سفرتان خواهد شد. فراموش نکنید پیمودن غار نسبتا دشوار است. بخش‌هایی از مسیر، سینه‌خیز پیموده می‌شود و بازدید از آن نیاز به لباس اضافه، تجهیزات روشنایی، دستکش و کلاه‌ایمنی دارد. بلورهای عظیم نمکی و غارهای نمکی دیگری را در بخش جنوبی جزیره می‌توان مشاهده کرد.

• فرش خاکی قرمز

به فاصله اندکی از دره سکوت، با ساحل وسیعی روبرو می‌شوید که محل گستردن فرش رنگی هرمز است. محلی‌ها در جشنواره‌های سالانه که اغلب در نیمه دوم سال، به مناسبت‌ نوروز و یا روز خلیج فارس در اردیبهشت برگزار می‌شود، با استفاده از خاک‌های رنگی موجود در خود جزیره و طرح و نقش‌های بومی، این فرش را بر ساحل می‌گسترانند. طرح‌های فرش هرمز از عناصر و اسطوره‌های هرمزگان و همین طور اشعار عمر خیام الگو گرفته است. استفاده از تصویر لاک‌پشت پوزه عقابی، جبیر، نقوش پوشاک زنانه، تصاویری از قلعه پرتغالی‌ها و نماد موسیقی بومی و سازهای محلی، از فرش خاکی هرمز جاذبه‌ای منحصر به فرد ساخته است که بسیاری از ما تصاویر جذاب آن را در اینترنت دیده‌ایم.

متاسفانه بارش باران در مدت کوتاهی نقش‌های فرش را می‌شورد، رنگ‌ها را در هم می‌آمیزد و به دریا می‌برد. بسیاری از حامیان محیط زیست این اقدام را یک فعالیت تبلیغاتی می‌شمرند که برای تهیه چند عکس، خاک‌های جزیره از محل اصلی‌شان جابه‌جا می‌شوند و نهایتا با ریختن به دریا از بین می‌روند. این حامیان محیط زیست حفاظت بهتر از طبیعت و خاک منطقه را همانند بسیاری از ژئوسایت‌های جهانی ضروری می‌دانند. حفاظت از خاک جزیره گام مهمی در راستای گردشگری پایدار است تا بتواند بدون آسیب به طبیعت، در بلندمدت زمینه رونق اقتصادی را برای بومیان ایجاد کند.

برای رفع مشکل، پیشنهاد فعالان محیط زیست این است که یک بار و برای بلندمدت پس از اجرا و طراحی فرش، با استفاده از نوعی روکش محافظ شیشه‌ای مانع از شسته و پاک شدن آن شوند تا ضمن حفظ فرش زیبای هرمز، آسیب کمتری به طبیعت وارد شود.

 

• دره رنگین کمان

شناخته‌شده‌ترین جاذبه جزیره هرمز دره رنگین‌کمان نام دارد که با بیش از هفتاد طیف رنگی متفاوت ساخته شده است. تنوع سنگ‌ها و کانی‌های مختلف، هرمز را به ظرفیتی بالقوه برای گردشگری زمین‌شناسانه تبدیل کرده‌است. در این دره کانی‌های سازنده سنگ‌های مختلف، در لایه‌های متفاوتی سوار بر هم یا در کنار هم پیش چشم شما نقش بسته‌اند.  طیف رنگ‌های زرد، سرخ، نقره‌ای و سیاه عمدتا از ترکیبات رُسی و اکسیدآهن هستند؛ در حالی‌ که خاک‌های سفید، آبی، صورتی و خاکستری حاصل ترکیبات آتش‌فشانی‌اند که وجودشان در کنار هم به هرمز جلوه‌ای بی‌مانند بخشیده‌ است. دیدن تصاویر دلفریب از دره رنگین‌کمان حتما شما را هم به شوق می‌آورد که از این جاذبه بی‌نظیر در جهان بازدید کنید. جای تاسف است که در بازدید ممکن است به هم‌میهنانی بربخورید که مشغول کندن سنگ و خاک دره‌اند. چیزی که حتما برای‌تان عجیب‌تر خواهدبود این است که براساس مقررات، همراه داشتن خاک در پرواز غیرمجاز است و بسیاری از این هموطنان ناچار خاک و سنگ‌های باارزش هرمز را در فرودگاه قشم دور می‌ریزند.

اهالی جزیره نیز به‌ سبب آگاهی کم و فقر اقتصادی خاک جزیره را به‌ عنوان سوغات در بطری‌های شیشه‌ای به گردشگران می‌فروشند. متاسفانه در بازگشت‌تان از جزیره، ترکیب رنگ‌های شیشه کاملا به هم می‌ریزد و نهایتا در خانه چیزی جز یک بطری خاک به‌هم‌ریخته نخواهید داشت.

• دره مجسمه های هرمز

از آنها هستید که فیلم‌های ترسناک زیاد می‌بینند؟ شاید هم اهل خیالبافی باشید. در هر صورت بازدید از دره تندیس‌ها به یک بار رفتن می‌ارزد. از جاده تا ابتدای دره حدود نیم‌ساعت پیاده‌روی در پیش دارید؛ اما سرتان را پایین نیندازید. کافی است بالا را نگاه کنید و خیال‌تان را آزاد بگذارید تا ژوراسیک پارکی از سنگواره‌ها و تندیس‌های عظیم را تجربه کنید. تصویر عقاب، گنجشک، خروس یا اژدها شاید به نظرتان برسد. بستگی دارد به آنها از چه سمتی نگاه کنید و چه قدر خیال‌پرداز باشید. تجربه بازدید از این دره چنان هیجان‌انگیز است که گذر زمان را فراموش خواهید کرد و در انتهای مسیر شگفت‌زده خواهید شد. مسیر هرچه می‌گذرد باریک و باریک‌تر می‌شود و ناگهان به پرتگاهی در ارتفاع 40 متری دریا می‌رسید و نمای 180 درجه‌ از آبی فیروزه‌ای چشمان‌تان را خیره خواهد کرد. اگر گمان کنید این که می‌بینید اقیانوس است؛ احساس‌تان چندان اشتباه نیست! شما روبروی تنگه هرمز ایستاده‌اید؛ محل تلاقی خلیج فارس با دریای عمان و آب‌های آزاد جهان.

• موزه نادعلیان

شاید نام هنر محیطی یا هنر زمین به گوش‌تان نخورده باشد. شاید نام دکتر احمد نادعلیان به‌عنوان تنها ایرانی نامدار در عرصه بین‌المللی هنر محیطی هم به گوش‌تان نخورده باشد. در دل محله‌ای از شهر کوچک هرمز با همه اینها آشنا می‌شوید و این آشنایی شاید جهان شما را تغییر دهد.

موزه نادعلیان جای آشتی هنرمند با محیط زیست و طبیعت است. جایی که اثر حضور انسان، زباله و تخریب نیست بلکه آفرینش آثار هنری با استفاده از مواد موجود در طبیعت است. این نقش‌ها گاهی تصویری از یک ماهی حک شده بر سنگ هستند و گاهی پیام صلحی که از رد یک دوچرخه بر ساحل می‌ماند.

موزه و نگارخانه دکتر نادعلیان در ابتدا خانه‌ای ویران روبروی تکیه مولا در محله قدیمی شهر هرمز بوده که در سال 1388 به‌عنوان هنرمندسرا کار خود را آغاز کرده است. خانه‌ای که به‌تدریج با نگاه به هنر بومی بازسازی شده و امروز چهره ای دیدنی به خود گرفته است. نقاشی‌های دیواری که از سردر موزه آغاز می‌شوند مانند پیچکی آرام آرام بر دیوارهای محله کشیده شده‌اند. این آثار هنری با استفاده از خاک‌های رنگی جزیره و به دست هنرمندان ایرانی و خارجی بر دیوار خانه‌های همسایه نقش بسته اند.

در ابتدای ورود به موزه همه آنچه باید درباره هرمز، موزه نادعلیان و تاثیرش بر فعالیت‌های بومیان و زنان هنرمند جزیره بدانید در یک ویدیو و از زبان نادعلیان برای بازدیدکنندگان توضیح داده می‌شود. سپس در بخش‌های مختلف موزه می‌توانید آثار محیطی این هنرمند را که در بیش از پنجاه کشور جهان پراکنده هستند بازدید کنید. مجموعه‌ای غنی از هنر سوزن‌دوزی زنان هرمزگان بر پوشاک، آثار هنری ساخته‌ زنان هنرمند، مهرهای ساخته‌ شده از زباله‌های جزیره و مرکز آموزش‌های هنری بخش‌های دیگری از این موزه هستند.

• ساحل هرمز

• تفریحات

• شنا و غواصی
• پرنده‌نگری و عکاسی از جانوران و طبیعت

درختان معدود صمغ عربی یا آکاسیا که به زبان محلی کرت نامیده می‌شوند و بوته ها و خارها در بخش‌های مختلف این جزیره پراکنده‌اند. با این همه، آهو یا همان جبیر هنوز هم در این جزیره کوچک زندگی می‌کند و با وجود افزایش تعداد بازدیدکنندگان، در ساعات خلوت و در مرکز جزیره ممکن است به آنها بربخورید. احساس امنیت این سم‌داران زیبا به‌سبب رفتار مسالمت‌آمیز اهالی جزیره در حدی است که گاهی برای یافتن خوراکی به چادرهای گردشگران نیز نزدیک می‌شوند. علاوه بر عقاب ماهی‌گیر و پرندگان بومی، گونه‌های پرنده مهاجری مانند مرغان ماهی‌خوار یا کاکایی، سلیم، باکلان، حواصیل، آبچلیک و پرستوی دریایی در سفر طولانی خود مدتی را نیز در جنگل‌های مانگرو در شمال جزیره به سر می‌برند. یادآوری این نکته مایه دلخوشی است که جامعه جنگلی حرا و همچنین درختان موجود در جزیره دست‌کاشت و به‌ جا مانده از تلاش‌های کارشناسان محیط زیست هستند. دو گونه در معرض خطر انقراض یعنی لاک‌پشت دریایی سبز و لاک‌پشت پوزه عقابی، هرمز را برای تخم‌گذاری انتخاب می‌کنند که جنوب جزیره در پایان زمستان میزبان این جانوران است. خوشبختانه با آموزش‌های صورت گرفته این روزها تعداد کمتری از تخم‌های لاک‌پشت توسط بومیان برداشته می‌شود و به‌ عنوان یک گنجینه زیستی از این جانواران زیبا حفاظت بهتری صورت می‌گیرد. کوسه‌های کوچک خلیج، انواع ماهی آکواریومی، خرچنگ‌ها، صدف‌ها و جامعه متنوعی از آبزیان را ممکن است در سواحل هرمز ببینید.

• قایق سواری، ساحل نوردی و کمپینگ
• تجربه غذاها و ادویه‌های محلی

تعداد کافه رستوران‌های هرمز به اندازه انگشتان دست‌تان است. در این کافه رستوران‌های محلی، مزه‌هایی متفاوت از عادت‌های روزمره‌تان را تجربه خواهید کرد. این مزه‌ها در هیچ رستوران دریایی پیدا نمی‌شود و به جزیره هرمز اختصاص دارد زیرا ادویه‌ این غذاها از خاک‌های خوراکی جزیره تهیه شده است.

به خاک سرخ خوراکی گِلَک می‌گویند و ادویه ای که همراه با پودر ماهی کیلکا از آن تهیه می‌شود را سوراغ می‌نامند. زمانی که این ادویه را روی نان تنوری همراه با پنیر و کره محلی می‌مالند خوراکی خوشمزه‌ای به نام نان تُموشی آماده می‌شود که یک صبحانه بومی در هرمز و اطراف آن است. محیاوه نان دیگری‌ست با ادویه ماهی که بیشتر همراه غذا می‌خورند. برای ناهار و شام بسته به ذایقه‌تان، انواع غذاهای دریایی مانند صدف، میگو، شیرماهی، کوسه و قلیه‌ماهی هر کدام طعم بی‌نظیری دارد.

• دوچرخه سواری

بسیاری از کسانی که با دوچرخه سفر می‌کنند تصاویری از سفرشان به قشم یا هرمز را در صفحات اجتماعی به اشتراک می‌گذارند؛ اما اگر با خودتان دوچرخه نیاورده‌اید نگران نباشید. در هرمز می‌توانید دوچرخه کرایه کنید. با توجه به اینکه جاده آسفالته تمام جزیره را دور می‌زند مسیر نسبتا همواری در پیش دارید. جالب این است که دوچرخه‌ها پشتیبانی هم دارند و اگر جایی بین راه مشکل پنچری یا خرابی پیش بیاید، به شرط یافتن آنتن، با یک تماس در مدت کوتاهی برای‌تان دوچرخه دیگری می‌آورند تا به مسیر ادامه دهید.

• گذاشتن نقش حنا و خرید صنایع دستی

زیباترین یادگار جزیره هرمز برای دختران و زنان نقش حنایی است که کف دست، روی بازو یا مچ پای‌شان برای یکی دو هفته می‌ماند و هر بار نگاه به آن یاد شیرین سفر به هرمز را زنده می‌کند. دختران جزیره این نقش‌ها را با حنا و بداهه روی پوست شما می‌کشند. ظرافت هنرشان در عین مهارت فوق‌العاده‌ای که بی هیچ لرزشی گل‌ها را یکی پشت دیگری طرح می‌زند لذت این خاطره را دوچندان می‌کند. اگر خواستید نقش حنا بریزید می‌توانید از رنگ‌های سیاه قهوه ای و حنایی استفاده کنید که پس از مدتی روی پوست تغییر رنگ می‌دهند. اثر نقش سیاه که اندکی مواد شیمیایی داخل آن است به رنگ سبز، اثر نقش قهوه‌ای به رنگ آجری و اثر نقش حنایی به رنگ نارنجی روی پوست‌تان باقی می‌ماند.

سوزن‌دوزی‌های ظریف بر پارچه و نقاشی‌هایی با الهام از زندگی بومی در جزیره که با استفاده از خاک‌های رنگی بر پشت شیشه رسم شده‌اند جلوه ای رنگارنگ از هنر را به نمایش می‌گذارد. اگر مسافر نوروزی باشید و بخت با شما یار باشد شاید نوای موسیقی بومی را که از سازهای محلی بیرون می‌آید نیز بشنوید. همه اینها شما را غرق در زیبایی خواهد کرد.

 

1.  عجایب هفت‌گانه قشم
   1. جنگل حرا

نام جنگل حرا به گوش هر ایرانی و یا گردشگری که به جزیره ی قشم سفر کرده باشد آشناست؛ زیرا که این جنگل اسرار آمیز با زیبایی های منحصر به فردش از هر بیننده ای دلربایی می کند و هم اکنون به عنوان یکی از مشهور ترین جاذبه های قشم شناخته می شود. حرا نام درختی است که نمونه اش در نقاط مختلف جهان از جمله قاره آفریقا، آسیا و استرالیا به وفور یافت می شود. پوست این درخت خاصیتی دارد که آب شور را جذب کرده، به آب شیرین تبدیل می کند و سپس خود، از آن آب تغذیه می نماید. گویی خود درختان همچون تصفیه خانه ای، به صورت مستقل برای آب رسانی به خودشان تلاش می کنند.

از دیگر ویژگی های درختان حرای جزیره ی قشم، پیدا و پنهان شدنشان در میان آب های خلیج فارس می باشد. هنگام مد، سطح آب این منطقه بالا می آید و درختان حرا را تحت پوشش قرار می دهد؛ به گونه ای که تنها کمی از شاخ و برگ آن ها قابل رویت می باشند و این خود، جلوه ای شگفت انگیز به ناحیه می بخشد. شما در این ساعات می توانید با پرداخت ۷۰ هزار تومان قایقی که نزدیک به ۶ یا ۷ نفر ظرفیت دارد کرایه کرده و همراه دوستان یا خانواده در میان این جنگل حیرت انگیز چرخی بزنید و از منظره ای که شاخ و برگ های بیرون آمده از آب در مقابل چشمانتان ایجاد کرده اند، لذت ببرید.

 بعد از حدود ۶ یا ۷ ساعت و با به پایان رسیدن مد، حال نوبت جزر می رسد تا آب را از لابه‌لای درختان به کنار برده و ظاهر حقیقی آنان را بر بازدیدکنندگان نمایان سازد. این بار ریشه های بیرون آمده از خاک به استقبالتان می آیند و شما را به تماشای شاخ و برگ های سبزشان دعوت می نمایند. در اسکله هایی که به جنگل حرا می رسند، امکانات مختلفی از جمله مغازه و دکه برای خرید خوراکی و صنایع دستی، سرویس بهداشتی وجود دارند و شما را در جهت تجربه ی سفری راحت تر یاری می کنند.

 

1. 2. غار نمکدان

غارهای نمکی، پدیده هایی طبیعی هستند که به دلیل رسوب نمک، عمدتا داخل گنبدهای نمکین به وجود می آیند. یکی از همین غارهای جذاب و دیدنی در جزیره ی قشم شکل گرفته و لایه های رنگین رسوبی و دیواره های سفید از نمکش، مناظری چشم نواز برای بازدیدکنندگان ایجاد کرده اند. گنبد نمکدان قشم، یکی از ۷ عجایب این جزیره است که قدمت آن به پیش از دوره ی کامبرین، یعنی حدود ۵۷۰ میلیون سال پیش، باز می گردد. این غار که در جنوب کشورمان قرار گرفته است، با طولی در حدود ۶۴ کیلومتر، عنوان طویل ترین غار نمکین دنیا را یدک می کشد. در دهانه ی غار، وجود لایه هایی از رسوب نمک و کانی های مختلف، جلوه ای رنگارنگ پدید آورده و در هر لایه، بخشی از قدمت کهن زمین پنهان شده است.

با ورود به غار و کمی پیشروی، مشاهده خواهید کرد که کف غار با نمک کریستاله پوشیده شده است؛ این کف پوش زیبا استالاکتیت های درون غار را همراهی می کنند و منظره ای سفید و باور نکردنی پدید می آورند. نمک موجود درون غار نمکدان قشم، از نوع نمک طبی است که کاربردهای درمانی گوناگون دارد.

1. 3. لاک پشت‌های پوزه عقابی

لاکپشت های پوزه عقابی یکی از عجایب هفتگانه ی جزیره ی قشم و متاسفانه از گونه های حیوانی در حال انقراضی هستند که جنوب کشورمان را برای سکنی برگزیده اند. متاسفانه از سال ۱۹۷۰ میلادی تاکنون، محققان اخطار انقراض این لاکپشت را داده و در پی آن تجارت این حیوان و محصولات وابسته به آن ممنوع اعلام شده است اما کماکان شاهد صید غیرقانونی این گونه ی کمیاب هستیم. لاک و پوست زیبای لاکپشت های پوزه عقابی توسط صیادان بی رحم، برای استفاده های تزئینی به فروش می رسد و گوشت لذیذ این حیوانات نیز در برخی کشورها خوراک انسان می شود.

پیش از این، لاکپشت‌های پوزه عقابی که معمولا طولشان به ۱ متر و وزنشان به حدود ۸۰ کیلوگرم می‌رسد، در نقاط مختلفی از جهان به ویژه آسیا می زیستند اما هم اکنون تعداشان به شدت کاهش یافته و جزیره‌ی قشم اصلی ترین زیستگاه آنان محسوب می شود. مدتی است که گردشگران بسیاری برای مشاهده‌ی این گونه ی کمیاب راهی قشم می شوند؛ همچنین از سال ۱۳۹۵ منطقه‌ای حفاظت شده برای تخم گذاری و رشد این لاکپشت‌ها در جزیره ی قشم ایجاد شده است.

1. 4. تنگه چاهکوه

تنگه‌ی چاهکوه یکی از جلوه های هنر خداوند در آفرینش پدیده‌های شگفت انگیز طبیعی است که به عنوان بخشی از ژئوپارک قشم به شمار می‌رود. این تنگه ی منحصر به فرد که نزدیک به ۱۰۰ متر طول دارد، در قسمت شرقی جزیره‌ی قشم واقع شده و حس و حالی مرموز به این ناحیه بخشیده است. دیواره‌های تنگه چاهکوه که از جنس سنگ های رسوبی هستند، فاصله‌های بسیار کمی از یکدیگر دارند. در برخی نقاط این فواصل به کمتر از نیم متر می‌رسد که ممکن است عبور و مرور را برای برخی گردشگران دشوار سازند. سرتاسر این تنگه‌ی زیبا حفره‌ها و چاله‌هایی دیده می‌شود و چندین چاه نیز برای آب رسانی به روستاهای اطراف در میان آن حفر شده است که گویا نام تنگه از آنها سرچشمه می‌گیرد. با قدم زدن در این تنگه، در هر فرورفتگی و بر آمدگی‌اش، طرحی هندسی و زیبا را نهفته می‌بینید که حرف‌های ناگفته‌ی بسیاری از سرگذشت زمین دارد. اگر جزیره‌ی حیرت آور قشم را به عنوان مقصد برگزیده‌اید، حتما بازدیدی هم از تنگه‌ی چاهکوه داشته باشید تا ظرافت شگل گیری این پدیده‌ی طبیعی و همچنین جلوه ی زیبای ستاره‌ها از لابه‌لای دیواره‌های تنگه در شب شما را به وجد بیاورند.

1. 5. دره ستارگان

دره‌ی ستارگان، پدیده‌ای زمین شناسی می‌باشد که بر اثر فرسایش خاک در جزیره‌ی قشم و نزدیکی روستای برکه خلف شکل گرفته است. بومیان این منطقه بر این باورند که در سالیان دور شهاب سنگی به این ناحیه برخورد کرده و سبب شکل گیری دره‌ای با اشکال نامتعارف شده است و از همین روی نام ستارگان بر این دره گمارده‌اند. پیشینه‌ی این جاذبه ی طبیعی شگفت انگیز که نزدیک به ۱۵ متر عمق دارد، به حدود ۲ میلیون سال پیش می‌رسد و به عنوان بخشی از مجموعه‌ی ژئو پارک قشم، به ثبت جهانی یونسکو رسیده است. هنگامی که قدم به درون پیچ و تاب‌های دره ی ستارگان می‌گذارید، هیبت چشم انداز طبیعی مقابلتان، حسابی شما را بهت زده خواهد کرد. با سکوتی که بر منطقه حاکم است می توانید مدتی را در آرامش به عظمت جهان هستی بیاندیشید و از زیبایی دیواره‌های دره لذت ببرید. در اطراف دره‌ی ستاره ها امکانات اولیه همانند سرویس بهداشتی، مغازه و سوپر مارکت، غرفه های کوچک فروش صنایع دستی قشم و ... وجود دارد.

1. 6. جزایر ناز

ناز، نام مجموعه جزایری است با حدود ۳ هکتار وسعت، که اطرافش با دیواره‌هایی ۵ تا ۱۰ متری پوشیده شده است. این پدیده‌ی حیرت انگیز تنها نقطه ی خلیج فارس می‌باشد که این امکان را به گردشگران می‌دهد تا بدون وارد شدن به آب، در فاصله‌ی یک کیلومتری ساحل قرار گیرند زیرا در هنگام جزر، سطح آب پایین می‌آید و قطعه‌ای خشکی، به صورت مسیری سحرآمیز به سوی جزیره‌ی ناز، نمایان می‌شود. این مسیر خیس و هموار گردشگران مشتاق را به سوی خود می‌خواند تا زیبایی‌هایش را به آن‌ها ارائه کند.

در مدت کوتاهی که این مسیر، بیرون از آب قرار دارد، مسافران فراوانی با پیاده روی خود را به این جزیره‌ی مسطح می رسانند تا از چشم انداز خلیج فارس که دور تا دورشان را احاطه کرده است، لذت ببرند. حتی اگر ببینند که سطح آب در حال بالا آمدن است، چشم از جذابیت‌های طبیعی این جزایر برنمی‌دارند و تا جزر بعدی صبر خواهند کرد تا بتوانند به خشکی باز گردند. مرجان‎ها و صدف‌های رنگین که در اطراف جزیره پراکنده شده‌اند، روحی تازه به چشم انداز این محدوده می‌بخشند. امکانات مختلفی همچون غواصی در اطراف جزیره‌ی ناز، شتر سواری به هنگام جزر و جت اسکی هم از دیگر دلایل هجوم گردشگران به سوی این مکان می‌باشد.

1. 7. دلفین

در سال‌های خیلی دور، نزدیک به ۶۰ میلیون سال پیش، دلفین‌ها برخلاف ذهنیت کنونی ما در خشکی می‌زیستند اما به دلیل کمبود منابع غذایی به ناچار وارد آب شدند. این حیوانات به دلیل داشتن هوش بالا و ظاهری دلنشین تر نسبت به دیگر حیوانات آبزی بزرگ جثه، خیلی زود مورد توجه و علاقه ی بشر قرار گرفتند و از آن زمان تا به کنون، همواره موجب تفریح و سرگرمی انسان ها شده‌اند. البته باید به خاطر داشته باشیم که تمامی گونه های دلفین بی‌خطر نیستند و برخی از انواع آن ممکن است در صورت احساس خطر، گشنگی یا مشکلات دیگر به انسان یا حیوانات اطرافش حمله کند. در حد فاصل قشم و جزیره ی هنگام، دلفین های زیادی در آب های نیلگون خلیج فارس به زندگی مشغولند. این حیوانات بامزه و شیطان گردشگران زیادی را ترغیب می کنند تا سوار بر قایق به دیدارشان بیایند و جست و خیزشان در آب و بازیگوشی هایشان را تماشا کنند.

2. غذاهای محلی استان هرمزگان

• ماهی برشته قشم

ماهی برشته یکی از غذاهای محلی استان هرمزگان است. برای درست کردن این غذا از ماهی‌های ساردین، گاریز، بیاح، سنگسر، سرخو، هور و زرده استفاده می‌کنند. در روش پخت آن ابتدا داخل شکم ماهی‌های بزرگ‌تر را خالی می‌کنند و با سبزی‌های معطر، پیاز و ادویه پر می‌کنند و روی یک ظرف با شعله‌ی آتش مستقیم قرار می‌دهند. ماهی‌های کوچک‌تر مانند ساردین را به طور درسته می‌پزند. در طبخ آن ماهى‌‌ها را حداقل یک ساعت جلوتر نمک زده تا کاملا نمک را به خود جذب کند و همچنین ورقه فلزى که ماهی بر روی آن قرار می‌گیرد، باید کاملا داغ باشد؛ در غیر این صورت پوست ماهى به ورقه فلزى مى‌چسبد و کنده مى‌شود.

 

• دو پیازه میگو

این غذا از میگو، پیاز، رب و ادویه درست می‌شود. این غذا را هم میتوان با برنج سرو کرد و هم با نان.

 

• نان تمشی

این نان محلی بسیار نازک را به همراه سس مخصوصی پخته می‌شود. در این نان تخم‌مرغ و پنیر ریخته میشود که همزمان با نان می‌پزد و اغلب با مهیاوه این نان را سرو می‌‎شود..

• ماهی میدم

 

• هواری میگو و ماهی

برای تهیه‌ی این غذای خوشمزه ابتدا پیاز را کمی تفت داده، سپس سبزی یعنی گشنیز، شوید، شنبلیله و سیر را در روغن سرخ می‌کنند. سپس ماهی را نیز به سبزی‌ها اضافه می‌کنند تا سرخ شود و فلفل، ادویه و زردچوبه را می‌افزایند. بعد از این که ماهی کاملا سرخ شد، برنج را با مواد سرخ‌شده دم می‌کنند. برای تهیه هواری به جای ماهی از میگو نیز می‌توان استفاده کرد.

• ماهی کبابی بندری

 

• غذای هزاری

یکی دیگر از غذاهای شهر بندرعباس هزاری است. مواد لازم برای درست کردن این غذا برنج، ماهی، پیاز طلایی شده، فلفل دلمه‌ای و پودر لیمو است.

 

• مهیاوه

یکی از غذاهای معروف استان هرمزگان مهیاوه است که نوعی سس محسوب می‌شود. به این غذا مهیابه یا مهوه هم می‌گویند و از دو کلمه‌ی ماهی و آب در زبان محلی به وجود آمده است. این غذا از ماهی به اسم موتو یا ساردین درست می‌شود و طعمی نمکی و تند دارد. برای درست کردن این غذا پودر ماهی موتو را با زرد چوبه، فلفل، گشنیز و خردل مخلوط می‌کنند و همراه نمک در ظرفی ریخته و ظرف را محکم می‌بندند و به مدت یک ماه در آفتاب قرار می‌دهند تا آماده شود. مهیاوه را همراه با برنج یا با نان سرو می‌کنند و همچنین گاها در عنوان صبحانه، جایگزین پنیر استفاده می‌شود

 

 

• کلمبا (حلیم ماهی)

 

• عنکاس Ankas (ماهی مرکب)

 

• برنج دیشو

این برنج یکی از غذاهای محلی هرمزگان است و با شیره‌ی خرما درست می‌شود. در این غذا برنج با شیره خرما دم می‌کشد؛ این برنج را همراه با ماهی می‌خورند. در این برنج از شیره‌ی خرما استفاده می‌کنند، چون ماهی طبع سرد دارد و خرما طبع گرم و اثر هم را خنثی می‌کنند.

• بلالیت

بلالیت از غذاهای محلی استان هرمزگان است. این غذا از ماکارونی، شکر یا شیره خرما، گلاب، روغن، هل درست می‌شود. بسیاری بلالیت را به عنوان وعده‌ای در صبحانه سرو می‌کنند و غذایی مقوی به حساب می‌آید و گاها برای خوش‌رنگ و خوش‌طعم شدن آن از زعفران نیز استفاده می‌کنند.

• نان چم چمو

این نان خوش‌طعم یکی از نان‌های محلی جزیره‌ی قشم است که به آن نان تخم مرغی نیز گفته می‌شود. برای درست کردن این نان از آرد، روغن، تخم‌مرغ و شکر استفاده می‌شود. این نان را معمولا در صبحانه می‌خورند. نان چم چمو یکی از نان‌های معروف قشم است که قدمت بسیار زیادی دارد و از غذاهای سنتی قشم نیز به شمار می‌رود.

 

• سوارخ یا سوراغ

سوراغ یکی دیگر از غذاهای محلی مردم استان هرمزگان است که البته باید آن را نوعی دسر نامید؛ چون برای طعم دادن به غذا از آن استفاده و همراه غذای اصلی میل می‌شود. سوراغ یک نوع خورشت بندری است که قدمت هزار ساله دارد. در بندرعباس مخلوط ماهی مومغ (حشینه) و آب نمک و خاک سرخ جزیره هرمز و پوست نارنج (برای ای نکه خوشبو شود) را با نمک زیاد در ظرفى که درب آن محکم بسته شود، به مدت ۱۰ روز می گذارند که غلیظ شود. سپس  ماهى‌هاى مانده را در این محلول زده و دوباره در ظرف مى‌ریزند. سوراغ در شکل‌های مختلفی مصرف می‌شود؛ آن را بر روی نان مالیده و سرو می‌کنند یا به عنوان مواد استبلی با برنج دم کرده و نوش جان می‌کنند.

 

• زیبون

برای تهیه‌ی این غذا سیب‌زمینی‌ها را درشت و خلالی سرخ می‌کنند. به ماهی ادویه و زردچوبه اضافه کرده و در روغن سرخ می‌کنند. پیاز خردشده را در گوجه‌فرنگی رنده‌شده تفت می‌دهند. سپس درون قابلمه روغن ریخته و روی آن نان محلی (توموشی) گذاشته و مواد را روی نان می‌ریزند. سپس برنج پخته شده را روی مواد ریخته و می‌گذارند تا دم بکشد.

• موفلک

این غذا از غذاهای محلی قشم است. برای طبخ این غذا گندم دلانده (گندم یا جو پرک شده) را در دیگ برشته مى‌کنند تا رنگ آن قهوه‌اى شود. و سپس با ماهی مخصوص جنوب که استخوان و پوستش جداشده و با پیاز تفت داده‌شده دم می‌کنند.  در حال دم کشیدن مقدارى تخم گشنیز و ادویه هندی به آن اضافه می‌شود.

• ترشی انبه

ترشی انبه از ترشی‌های مخصوص هرمزگان است که در میناب و رودان متداول است و به دو صورت ترشی انبه چغاله یا انبه نارس سالم تهیه می‌شود. برای تهیه این نوع ترشی، تمبر هندی را با زردچوبه و انبه و رب گوجه فرنگی، به شیره تمبر هندی اضافه می‌کنند، همه مواد را با سرکه ترکیب کرده و برای مدتی در ظرفی با در محکم نگهداری می‌کنند تا حاضر شود.

 

• مالوکی

نوعی شیرینی سنتی در استان هرمزگان است که از ترکیب ماست، تخم مرغ، آرد و پودر قند تهیه می‌شود. زرده‌های تخم مرغ و روغن ذوب‌شده را با هم ترکیب کرده و آرد را کم‌کم به آن اضافه می‌کنند و خمیر به‌دست آمده را در نایلون قرار می‌دهند و نزدیک به دو ساعت آن را استراحت می‌دهند؛ سپس خمیر را به شکل دایره‌های کوچک درآورده و در روغن فراوان سرخ می‌کنند و بعد از آن که روغن اضافی آن را گرفتند، در پودر قند غلتانده و سرو می‌کنند.

 

1. سوغاتی‌های هرمزگان

• خرما

کیفیت و طعم خرماهای جنوب ایران شهره ی جهانیان است. در اراضی هرمزگان، خرماهایی با طعم عالی کشت می شود، این کیفیت حاصل آب و هوای گرم و خشک منطقه می باشد. خرمای هرمزگان بیشتر در شهرهای حاجی آباد، میناب و رودآب کشت شده و یکی از بهترین سوغات های این شهر است. کیفیت بالا و قیمت پایین این محصول، هر گردشگری را مشتاق خرید می کند. از سوی دیگر محصولی صادراتی به کشورهای حاشیه خلیج فارس، اروپا، آمریکا و آسیای میانه می باشد. اهالی هرمزگان، خرماهای درجه یک را می فروشند و خرماهای دیگر را برای تولید عسل خرما، شیره ی خرما، چیپس خرما و ... به کارخانه ها می‌دهند. این فرآورده‌ها نیز به عنوان سوغات به نقاط مختلف کشور ارسال می شود. خرماهای هرمزگان چند نوع دارد که عبارتند از: مرادسنگ، خنیزی، پیارم، مضافتی و کریته

• مرکبات

اغلب ما، همیشه فکر می کنیم، مرکبات، میوه ای مختص به باغات شمالی کشور است و در نقاط دیگر به خصوص در مناطق جنوبی کشور امکان کاشت و برداشت آن وجود ندارد. اما باید توجه داشته باشیم که یکی از بهترین و مرغوب‌ترین سوغات هرمزگان، مرکبات و فرآورده‌های آن است. سالانه در حدود سالا ۳۵۰ هزار تن مرکبات از باغ های این شهرستان برداشت شده و به مصرف مردم جنوب کشور و همچنین کشورهای حاشیه خلیج فارس می رسد. در هرمزگان انواع مرکبات چون: نارنگی، پرتقال، لیمو لیسبون، لیمو شیرین، نارنج، گریپ فروت و لیموترش کشت می شود. این میوه‌ها بسیار خوش طعم بوده و  برای سوغات بسیار مناسبند. از شهرهای هرمزگان، بیشترین مرکبات متعلق به شهرستان رودان، میناب، حاجی‌آباد و بندرعباس می‌باشد.

• میوه گواوا

در بازار هرمزگان، افرادی را خواهید دید که چیزی را به نام زیتون می‌فروشند. اما شما زیتونی را نخواهید دید و تنها میوه‌هایی کوچکتر از گلابی و با ظاهری متفاوت را می‌بینید. این میوه، همان گوآوا ( Guava )، میوه گرمسیری معروف است که تنها در سیستان بلوچستان و هرمزگان کشت می شود. اگر گذرتان به این مناطق افتاد حتما یک دل سیر گوآوا بخورید و برای دوستان و خانواده خود سوغات بیاورید. اگر یک دانه از این میوه را در دست یا کیفتان بگذارید، عطر بی نظیرش تا مدت ها همراه شماست و سفر دلنشین هرمزگان را برایتان یادآوری می‌کند. این میوه در نیمه‌ی آبان تا اوایل فروردین در این منطقه یافت می شود و از آن مربا و ... درست م‌ کنند. یادتان باشد بهترین گوآوا، پوستی زرد رنگ دارد و طعم آن بسیار لذیذست.

• میوه انبه

انبه میوه محبوب هرمزگانی‌ها و مردمان جنوب کشور است که در فصل بهار و تابستان جلوه‌ی زیبایی به باغ‌ها می‌دهد. درختانی با بیش از ۳ قرن قدمت. گرچه وطن اصلی این درختان هندوستان است، اما دیگر بومی جنوب ایران شده‌اند.

به باور کارشناسان تغذیه، انبه سرشار از ویتامین‌های آ، بی، سی، کربوهیدراتها، اسید‌های چرب، پروتئینها، اسید‌های عالی و مواد معدنی است.

مبارزه با سرطان، کنترل کلسترول خون، روشن کننده پوست، کاهش وزن و جلوگیری از ابتلا به دیابت از خواص این میوه بی نظیر است.

انبه تا اوایل مرداد رسیده، شیرین و زرد می‌شود. از میوه نارس انبه که مزه آن ترش است برای بصورت تازه خوری، تهیه ترشی، شوری، مربا، لواشک و سس استفاده می‌شود که طرفداران زیادی در سراسر ایران دارد.

• میوه جم

درخت جم درختی نسبتاً سریع الرشد است که می‌تواند تا بیش از صدسال عمر کند، نام این درخت در ایران برگرفته از نام هندی آن است.

جم یا همان جمبو نام درخت میوه دار و همیشه سبزی است که در شهر‌ها و مناطق ساحلی جنوب ایران می‌‌روید. این درخت گرمسیری با نام علمی ‏Syzygium cumini‏ گیاهی از خانواده موردیان (‏Myrtaceae‏) و بومی کشورهای هند، سریلانکا، بنگلادش و اندونزی است؛ نام این درخت در ایران برگرفته از نام هندی آن است.

امروزه کشت این گیاه در جزایر کارائیب، فلوریدا و جزیره موریس در آفریقای جنوبی گسترش یافته است، در ادیان بودایی و هندی درخت جم مقدس و محترم است و افسانه‌‌های زیادی درباره آن وجود دارد. از نام‌های دیگر درخت جم می‌توان به نام‌های جمبو، آلوی جاوا، جمبول، آلوی مالابار و آلو پرتغالی اشاره کرد.

درخت جم درختی نسبتاً سریع الرشد است که می‌تواند تا بیش از صدسال عمر کند. این درخت شاخ و برگ‌های متراکمی دارد که سایه‌ای دلنشین در محل کاشت خود ایجاد می‌کند و ارزش زینتی بالایی دارد. میوه‌های درخت جم آبدار بوده و دارای عطر و طعمی متفاوت و نسبتا ترش و شیرین است. درخت جم دو نوع میوه کوچک و بزرگ دارد، میوه‌های بزرگ این درخت با نام “سووا جامون” شناخته می‌شود و بیضی شکل هستند. میوه‌های کوچک گرد بوده و دارای طعمی ترش‌تر نسبت به میوه‌ها بزرگ‌تر هستند.

• میوه گاروم زنگی

درخت لوز، گاروم زنگی، نام درختی گرمسیری و میوه دار است که در استان‌های ساحلی جنوب ایران هم‌چون هرمزگان و بوشهر می‌روید. این درخت بومی جنوب آسیا (هند، بنگلادش و ...) تا گینه نو و شمال استرالیا است.

این درخت تا ۳۵ متر رشد می کند که در جنوب ایران بین ۵ تا ۸ متر دیده می‌شود‌. برگ این درخت پهن و بزرگ است و در فصل پاییز به رنگهای پاییزی در آمده و می‌ریزند، این درخت در اواخر تابستان تا اوایل پاییز ثمر می‌دهد.

میوه این درخت لوزی شکل و تقریباً بزرگ است و بین ۵ تا ۷ سانتیمتر درازا و ۵٫۳ تا ۵ سانتیمتر پهنا دارد. مغز این میوه ارزش خوراکی فراوانی دارد و دارای انواع مواد معدنی، ویتامین‌ها، کربوهیدرات و ۱۶ درصد روغن است.

 

• ماهی و میگو

شهرهای حاشیه خلیج فارس، این شانس را دارند که از نعمت های الهی بهره ای دو چندان ببرند. بندرعباس، شهری در حاشیه ی خلیج فارس و دریای عمان، یکی از منابع غنی ماهی، میگو و آبزیان است، به همین خاطر، اغلب بومیان به شغل ماهیگیری مشغولند، برخی به صورت سنتی و برخی به شکل مدرن کار می کنند. اگر به بازار بندر بروید ماهی های تازه و صید روز را از دستان زحمت کش ماهیگیران می‌توانید بخرید و در کنار آب های نیلگون خلیج فارس یک ماهی لذیذ را نوش جان کنید و از ماهی و میگوهای بندر برای عزیزان خود سوغات آورید.

2. صنایع دستی

اهالی بندر از همه‌ی امکانات و دارایی‌های هرمزگان استفاده می‌کنند. آن ها سوغات‌های جالب و مصرفی را از شاخه‌های درخت خرما، داده های دریایی و... می آفرینند. با این کار هم فرهنگ و هنر خود را در اقصی نقاط ایران و حتی دنیا ترویج کرده و هم کسب درآمد می‌کنند. نکته جالب در مورد صنایع دستی استان هرمزگان و شهر بندرعباس، حضور چشمگیر بانوان است و در حدود ۹۰ درصد از تولیدات دستی توسط بانوان صورت می گیرد. در ادامه با انواع صنایع دستی هرمزگان آشنا می شویم.

1. 1. صنایع دریایی

اگر در ساحل قدم بزنید، تعداد بسیاری از انوع صدف‌ها، حلزون‌ها و بقایای آبزیان خلیج فارس را خواهید دید که حاصل جزر و مد است. اهالی بندر، این ره آورد خلیج را جمع آورده و از آن بهترین استفاده را کرده تا انواع تابلوها، مجسمه ها، تزیینات، زیورآلات و... را تولید کنند.

1. 2. حصیر بافی

مردمان خلاق و خوش ذوق هرمزگان، حتی از ذرات نعمت‌های الهی بهره می‌برند و با این رویکرد، به نوعی شاکر خالق هستی شده و کوچکترین جز را مصرفی و مفید می‌دانند. مانند درخت خرما، که میوه و فرآورده‌هایش را به مصرف مرم می‌رسانند و از هسته آن بهره‌ای دیگر می‌برند. برای ساخت صنایع دستی نیز از برگ های درخت خرما اجسام جالب و کاربردی را خلق می‌کنند. یک از رایج ترین و پرکاربردترین صنایع دستی هرمزگان، دست بافته‌های از برگ درخت خرماست که به حصیربافی شهرت دارد. با برگ درخت خرما (پیش مُغ) و در برخی نقاط از نی زیراندز محصولاتی را تولید می‌کنند و در بازار به فروش می‌رسانند. حصیربافی اغلب توسط بانوان هنرمند میناب، بشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن صورت می‌گیرد. محصولات حصیری عبارتند از: سجاده حصیری، بادبزن، نوعی سبد حصیری گرد و دردار بلند جهت نگهداری البسه، نوعی زیرانداز به نام «تک» برای پوشاندن سقف خانه های روستایی، درپوش کوزه، نوعی سینی گرد و بزرگ به نام سپ، دمکش، گلدان حصیری، ظرف میوه، ظرف نگهداری نان به نام کفه.

1. 3. سوزن دوزی

سوزن دوزی یکی از روش‌های تزیین پارچه با قدمتی بسیار است که در برخی نقاط ایران دیده می‌شود. هنر سوزن دوزی، در شهر بشاگرد استان هرمزگان رونق دارد و نوعی تزیین پارچه با نخ های رنگی می‌باشد که به سوزن دوزی‌های سیستان و بلوچستان شبیه است.

1. 4. گلابتون دوزی

گلابتون دوزی یکی از گونه‌های زردوزی است که در نقاط مختلف ایران انجام می شود. گلابتون دوزی، نوعی تزیین پارچه به وسیله نخ های طلایی یا نقره ای است. گلابتون در اصل نوعی طلا بوده که آن را به شکل ریسمانی نازک در می آوردند و با آن روی پارچه یا لباس نقش می انداختند. در حال حاضر دیگر از طلا برای دوخت استفاده نمی کنند و جایگزین آن نخ هایی با روکش طلایی یا سفید است. در استان هرمزگان در شهرهای بندر لنگه، بندرعباس و میناب این هنر رونق بسیار دارد و برای تزیین شلوارهای زنانه، سرآستین، دمپایی، جلوی سینه، دور یقه، لبه پرده، دیوارکوب، پشتی، کوسن، سجاده، جلد قرآن و تابلو و... به کار می رود.

1. 5. خوس دوزی

در استان هرمزگان، بانوان، نوعی سوزن دوزی انجام می‌دهند به نام خوس‌دوزی. خوس، نوعی نخ پلاستیک با انواع رنگ هاست که در هرمزگان بیشتر از رنگ طلایی و نقره‌ای آن استفاده می‌شود. برروی پارچه‌ی توری ریز بافت و مخمل با نوارهای نقره‌ای نقش هایی خیالی و ذهنی را ایجاد کرده و با آن، مقنعه و چادر زنانه (دستار) و البسه دیگر را تزیین می‌کنند. این هنر برای مردم هرمزگان بسیار مهم بوده و گاهی برای هدیه، اسم عروس و داماد را بر پارچه ای خوس دوزی کرده و شب عروسی به آن ها می‌دهند.

 

1. 6. شک بافی

در هرمزگان برای تزیین لبه آستین، پیش سینه، لبه لباس‌ها، اطراف مقنعه و سجاده، سفره عقد و بقچه نواری از جنس نخ پنبه استفاده می‌شود. پهنای این نوارها بستگی به نیاز مصرف کننده داشته و از شش میلیمتر تا پنج سانتی متر متغیر است. با توجه به پهنای این نوار هرکدام به یک نام خوانده می‌شوند که عبارتند از زری یک‌فضله، زری دوفضله، شک عِین القمری، کله قندی، لب لبه‌ای، گل اشرفی ساده، سن المشار، قبر عاشقون، دال دالی، ده قالبه، مطابِ قالمک، خاتم بندی، عامل گردان، صحن و پیاله، قیچی لوزی، مرافعی، غولی، مُصنع چیزی، کله‌کجی و...

در این میان زری یک‌فضله، باریک ترین نوار و شک مرافعی، پهن ترین است، این نوار به رنگ‌های طلایی و نقره‌ای با ابزار هاون چوبی و قرقره درست می‌شود.

1. 7. کمه دوزی

از صنایع و هنرهای دیگر، کمه دوزی است که پارچه‌ای را روی یک دایره می‌پیچند و آن را محکم با طناب می‌بندند (شبیه به دف)، سپس روی آن را نقاشی کرده و پارچه را از کمان جدا ساخته و نقاشی را برای تزیین شلوار زنانه، پشتی، پارچه های گل دار و روكش لباس استفاده می‌کنند.

1. 8. بادله دوزی

در پایین شلوارهای بانوان هرمزگانی به ویژه نوعروسان، دوخت تزیینی زیبا و چشمگیری دیده می‌شود که ترکیبی از انواع سوزن دوزی و شک بافی است. در بادله دوزی چند نوع زری و شَک را باهم ترکیب می‌کنند و شک را در وسط  و زری های ظریف در دور آن می‌دوزند. این شلوارهای زیبای پر آب و رنگ، دکمه‌هایی در کنار برای باز و بسته کردن دارد که از جنس نخ ابریشمی است.

1. 9. قلاب بافی

در میان آثاری که بانوان جنوبی خلق کرده و می‌فروشند، رومیزی‌هایی در طرح و رنگ های مختلف دیده می‌شود که با نخ های ابریشمی به شیوه قلاب بافی تهیه شده و یکی از هنرهای بانوان این خطه است. قلاب‌بافی با نخ طبیعی یا کاموای نخ ابریشم انجام می‌شود. از این محصول به‌عنوان رومیزی در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف استفاده می‌گردد.

 

1. 10. قالی بافی

در بندرعباس ، اهالی روستای درتوجان و حاجی آباد و اغلب عشایر، انوع قالیچه، قالی و روپشتی را می بافند. برای تولید انواع قالی نیاز به پشم می باشد که عشایر هرمزگان آن را از سیرجان تهیه کرده و خود، رنگ می‌کنند. گره‌ی این قالی و قالیچه ها اغلب " گره فارسی" و با نقش های افشاریه چون بوته شاهی، ماه و ستاره‌ای، سه کله، خشتی، گنبدی، شکارگاه، بچه بغل، سماوری و ... است.

1. 11. خرسک بافی

یکی از فرش‌های استان هرمزگان، خرسک است که با پشم به رنگ طبیعی و نقوش هندسی بافته می‌شود. فرشی با پرزهای بلند و درشت بافت که به عنوان پادری و کناره استفاده می‌شود ولی در گذشته نوعی روانداز بوده است.

1. 12. شیریکی پیچ

همجواری این استان با کرمان سبب رواج  شیریکی پیچ شده که نوعی دست بافته‌ی داریست. دار آن شبیه گلیم و بافتش شبیه قالی است و در انتهای هر رج با پودی نازک پودگذاری می‌شود. در نقوش این نوع بافته، تنوع بسیار است و رنگ و نقش از فکر و ذهن و خلاقیت بافنده، سخن می‌گوید که از طبیعت و باورهایش الهام گرفته است. به همین خاطر، کمتر دو شیریکی پیچ شبیه به هم را خواهید دید. بافت شیریکی پیچ در روستاهای حاجی آباد مرسوم است.

1. 13. چنته بافی

دست بافته‌ای دیگر که توسط بانوان هرمزگانی بر روی دارهای زمینی با نقوش هندسی و ذهنی ایجاد می‌شود. این بافته را درکپرهای عشایر خواهید دید. برای تزیین چنته، از صدف دریایی و منگوله‌های رنگی استفاده می‌شود.

1. 14. چادرشب بافی

چادر شب بافی به عنوان یک صنعت اصیل و سنتی است که سابقه‌ای بس طولانی دارد . براساس گفته‌ی کارشناسان، چون در قدیم از آن در شب برای روانداز استفاده می‌شد آن را چادرشب نامیده اند. مواد اولیه دستگاه‌های چادرشب بافی در سابق به علت عدم گسترش جمعیت به وسیله کشت پنبه و یا پشم گوسفند و کرک شتر در محل تهیه می‌شد ولی بر اثر پیشرفت تکنیک و گسترش جمعیت و پیدایش الیاف مصنوعی که آن هم یکی از واردات می باشد، مواد اولیه مصرفی تغییر کرده است. در استان هرمزگان در روستاهای کلیبی و سرریگان از توابع میناب و روستاهای سیروئیه، احمدیه و فارقان، بافت آن رواج دارد و به آن چادرشب بافی یا کاربافی می‌گویند.

1. 15. توربافی

تور، یکی از لوازم مورد نیاز ماهیگیران است که برای صید ماهی نیاز مبرم به آن دارند. معمولا خود ماهیگیرن به بافتن تور ماهیگیری می‌پردازند و بافت آن را از نیاکان خود به ارث برده‌اند. البته امروزه ماهیگیران تور خود را از شیلات جنوب تامین می‌کنند. با این حال در روستا ها هنوز هم برخی به توربافی مشغولند.

1. 16. سفال‌گری

سفال‌گری از هنرهای کاربردی است که در اغلب نقاط ایران، مردم به آن اشتغال دارند و با گِل، ظروف مصرفی و تزیینی را خلق می‌کنند. در استان هرمزگان نیز این هنر بسیار مورد توجه است و در شهرهای میناب، بندرعباس و روستای لشتگان برخی به ساخت ظروف و وسایل سفالی اشتغال دارند.

 

1. 17. کلاه دوزی

ساكنان عرب زبان هرمزگان بیشتر از سایر ساکنان این استان به این هنر می‌پردازند. برای این کار با استفاده از قالبی ویژه، پارچه را آغشته به نشاسته می‎کنند و شکل می‌دهند. سپس به وسیله‌ی نخ سفید ابریشمی به فاصله معین و با طرح گل‌های گوناگون، پارچه را با وسیله‌ای خار مانند از نقره ی نوک تیز و یا خار درخت خرما سوراخ می‌کنند و اطراف آن را با ظرافت می‌دوزند. برای هر طرح و نقشه‌ای كه روی پارچه ایجاد می‌شود، نامی وجود دارد که از میان آنها می‌توان به كلا ملباری، بوشهری، جلد ساعتی و مرغ شاه اشاره نمود.

 

3.  نیم نگاهی به گویش شیرین هرمزگانی

بومیان بندرعباس به گویش بندری از زبان فارسی صحبت می‌کنند. بندری یکی از گویش‌های زبان فارسی است که ویژگی‌های فارسی کهن را حفظ کرده‌است.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی هرمز ، زبان ایرانی به سه دوره باستان ، میانه و نو تقسیم‌بندی می‌شود. در حال حاضر نیز ایران و افغانستان و تاجیکستان به زبان پارسی نو سخن می‌گویند شکلی از پارسی میانه و بسیار اندک، باستان در برخی از جمهوری‌های آسیای میانه هم اکنون نیز دیده می‌شود .

 

تنوع گویش در زبان پارسی در کشورمان به صدها گویش می رسد که در تقسیم بندی گویشی، گویش مردم هرمزگان جزئی از گویش‌های رایج معروف به گویشهای جنوب شرقی ایران شاخه بشاکردی می‌باشد که این شاخه شامل : بندرعباسی ، مینابی ، رودانی ، هرمزی ، کمزاری و . . . و حتی برخی از قسمتهای عمان می‌شود. دیگر شاخه گویش‌های جنوب شرقی ایران گویش‌های لارستانی است که شامل: لاری ، اوزی ، بستکی ، گراشی ، فارغانی ، خنجی و غیره می‎‌باشد. بومیان بندرعباس به گویش بندری از زبان فارسی صحبت می‌کنند. بندری یکی از گویش های زبان فارسی است که ویژگی‌های فارسی کهن را حفظ کرده‌است. زبان به عنوان عامل پیوند دهنده بین انسان‎ها و وحدت ملی در کشورشناخته می‌شود و ارتباط دهنده بین افراد دریک جامعه است.

زبانها و لهجه‌های جنوبی‌: اهم این زبانها فارسی است. این زبان که زبان رسمی و ادبی ایران است دنباله فارسی میانه پهلوی و فارسی باستان است که قدمتی بیش از ۲۴۰۰ سال دارد و از زبان اقوام پارس سرچشمه میگیرد. آغاز زبان فارسی کنونی را باید از نخستین آثاری که پس از اسلام به این زبان به وجود آمده محسوب داشت. تحول مهم اجتماعی و سیاسی و مذهبی که با نفوذ اسلام در ایران حاصل گردید در زبان رسمی ایران موثر شد. زبانی که پس از اسلام به خط عربی  به جای خط پهلوی  ضبط گردید و قدیمترین نمونه های آن را در اشعار حنظله بادغیسی و محمدبن وصیف سیستانی وشهید و رودکی مییابیم تا امروز تغییر اساسی نیافته است.

استان هرمزگان، از دیر باز محل نخستین اجتماع‌ها و گاهواره فرهنگی کهن و مرکز آبادی بوده و نخستین حکومت‌های با فرهنگ ، در کرانه‌های آن به وجود آمده است. در کرانه‌ها و جزیره‌های هرمزگان، فارس‌ها، بلوچ‌ها، عرب‌ها و تیره‌های آمیخته به سر می‌برند، که در اثر آمیختن، نژاد ویژه‌ای را به وجود آورده‌اند، که در شهرستان میناب، به مینابی ، سرشناس شده‌اند. ساکنان محلی بعضی از بندرها و جزیره‌های استان هرمزگان، عرب زبان هستند که از دیگر نقاط ایران به این منطقه مهاجرت کرده‌اند. اینان فرزند عرب زبانان محلی مستقر در ایران می‌باشند، که ویژگی‌های جسمانی آنان با عرب‌ها همسانی ندارد و ایرانی شده‌اند.

گویش هرمزگانی گویشی از زبان فارسی است که در استان هرمزگان به آن تکلم می‌کنند. هرمزگانی یکی از گویش‌های زبان فارسی است که ویژگی‌های فارسی کهن را حفظ کرده ‌است. گویش مردم بندرعباس و استان هرمزگان آمیزه‌ای از گویش با ریشه پهلوی و زبان‌های دیگر است. زبان‌هایی که با ورود اقوام و مهاجرین از کشورهای مختلف و حتی از نواحی دیگر کشورمان گویش هرمزگانی را تحت تأثیر خود قرار دادند. مردم بندرعباس و برخی از نواحی استان هرمزگان، آمیخته‌ای از فارس، بلوچ، عرب و سیاه هستند، که «بندری» یا «عباسی» نامیده می‌شوند. لاری‌ها، که در شهرستان لار استان فارس، بندرها و جزیره‌های ایرانی دریای فارس، از جمله هرمزگان و سرزمین‌های جنوبی دریای پارس زندگی می‌کنند، چنان‌که هنوز هم با زبان پارسی و لهجه دری سخن می‌گویند . از مردم عرب گرفته تا افریقایی ها و پرتقالی‌ها و هلندی‌ها و انگلیسی‌ها و چناچه تاریخ می‌گوید از دیگر نواحی کشور چون لرستان و استان فارس هم مهاجرینی در استان هرمزگان ساکن شده‌اند که هر قومی ویژگی‌های زبان خود را وارد گویش هرمزگانی کرده است. به خاطر روابط بازرگانی شماری از واژه‌های اروپایی، انگلیسی (فرانسوی باستان) و عربی نیز در آن دیده می‌شود.

هنوز اهالی علم و ادب استان دراین که بندرعباسی زبان یا گویش است به توافق واحدی نرسیده اند و تا تکلیف این سوال مشخص نشود بدون شک به بسیاری از سوالات دیگر نیز نمی توان پاسخ داد. علم زبانشناسی به راحتی به این سوال پاسخ می‌دهد و ظاهرا بسیاری از محققین این استان خارج از چارچوبهای علمی و تئوری‌های به یقین رسیده زبان شناسی در جستجوی پاسخی مطمئن برای این سوال هستند.

با توجه به گستردگی این علم و به دور از پردازش واژه شناسی/ واج شناسی/ معناشناسی/ سبک شناسی/ نحو / زبانشناسی تاریخی و غیره که در اینجا مجالی برای آن نیست ابتدا به این سوال پاسخ می دهیم که آیا مردم هرمزگان به زبان پارسی تکلم می کنند یا خیر ؟ سوال بسیار ساده و پاسخ آن نیز طبیعتا مثبت می‌باشد. اما نکته قابل توجه اینجاست که مردم هرمزگان ایرانی صحبت می کنند در واقع خود پارسی زیرشاخه‌ای از زبانهای ایرانی است که سه دوره مختلف داشته‌اند و به این بحث هم کوتاه پرداخته خواهد شد و باتوجه به اینکه بسیاری از لغات موجود در این گویش برگرفته از پارسی پهلوی می‌باشد می‌توان اذعان داشت که این گویش پارسی است. وام گرفتن کلمات از زبانها و گویشهای دیگر جزئی از فرهنگ و خصوصیات هرقوم و زبانی می‌باشد پس استفاده از برخی کلمات آفریقایی و اروپایی و در واقع غیر ایرانی که بسیاری از آنها با اشتباه تلفظ و برخی حتی معنای واقعی خود را نیز از دست داده اند رای بر زبان بودن این گویش نمی‌دهد. اکنون باید تعریف جامعی از زبان داشته باشیم تا به شناخت بهتر برسیم .

زبان جیست ؟

تعریف زبان به صورت عام مجموعه کلماتی که انسان به وسیله آنها تکلم میکند را زبان می گویند و اما جامع و علمی تر اینکه زبان ارتباط فکر و احساس با دنیای بیرون از خود به وسیله صدا ، ژست و یا علائم نوشتاری می باشد . در حوزه ادبیات ، زبان تعریف بسیار گسترده ای دارد که خارج از این مبحث است .

گویش چیست ؟

تنوع و تفاوتهای منطقه ای و قومی یک زبان را گویش می گویند .

با کمی اندیشه در تعاریف ارائه شده از زبان و گویش اثبات این که بندرعباسی ها و هرمزگانی ها دارای گویش هستند نه زبان بسیار آسان می شود .

بسیاری از لهجه های ایرانی در برابر نفوذ روزافزون زبان فارسی در حال از میان رفتن اند و حق این است که هر چه زودتر در جمع و تدوین آنها کوشش شود .به امید روزی که در تمام شهرهای ایران و کشورهای منطقه که بخشی از ایران بوده اند و امروزه مرزهای استعماری آنها را از ما جدا کرده است شاهد مکانهایی برای تندریس و گسترش این زبانهای ایرانی باشیم تا این هویت و یکپارچگی ملی را هر چه بیشتر حفظ کنیم و این فرهنگی نیاکان را برای ابد نگه داریم.

4.  آداب و مراسمات محلی
   1. مراسم قبله دعا

قبلۀ دعا از مراسم قديمي مردم استان هرمزگان است که تا به امروز همچنان زنده است. اين مراسم براي مردم بومي جنبه مقدسي پيدا کرده است. در سال‌هايي که باران به موقع نمي‌بارد و آب برکه‌ها و چاه‌ها کم مي‌شود و شت‌ها و صحرا‌ها سبز نمي‌شوند، امام جماعت و پيشواي مذهبي شهر که در عين حال مردي با تقوا و پرهيزگار است، مقدمات رفتن مردم به مصلا و اجراي مراسم قبل دعا را فراهم مي‌سازد.

اولين گروهي که فرمان امام جماعت را اجابت مي‌کنند، کودکان هستند؛ به اين ترتيب که عده زيادي از کودکان براي خبر کردن مردم و دريافت پول و تنقلات، دسته دسته باهم در کوچه‌ها و بازارها به راه مي‌افتند و سرودها و شعرهاي مربوط به باران را مي‌خوانند. آنها به دو گروه تقسيم مي‌شوند.

يک گروه قسمتي از شعر را مي‌خوانند و گروه ديگر، در جوابشان ايشاءالله يا انشاءالله مي‌گويند:

موشکو ايشاءالله

گردن ريشکو ايشاءالله

خدا بارون هاديت ايشاءالله

به مسکنين هاديت ايشاءالله

به جوکارون هاديت ايشاءالله

انشاءالله بارون بده ايشاءالله

انشاءالله، انشاءالله ايشاءالله

و بار ديگر از ابتدا شروع و تکرار مي‌کنند .

کودکان اين اشعار را مي‌خوانند و به درب خانه‌ها مي‌روند و در مي‌زنند و در همان جا همچنان به خواندن ادامه مي‌دهند. صاحب خانه بيرون مي‌آيد و هديه‌اي به بچه‌ها مي‌دهد و اگر کودکي توي خانه باشد، همراه کودکان داخل کوچه راه مي‌افتد و به درب خانه‌هاي ديگر مي‌روند. اين کار تا مدتي از شب و گاهي تا دو روز ادامه مي‌يابد.

با آمدن کودکان  به کوچه و خيابان ها، مردم مي‌فهمند که امام جماعت مي‌خواهد به قبلۀ دعا بروند. فرداي آن روز، به دستور امام جماعت عده‌اي از مردان در شهر جار مي‌زنند و به مردم خبر مي‌دهند که براي خوردن خوراک نذري به قبلۀ دعا بيايند. عده‌اي از مردم ، صبح زود به محل قبلۀ دعا مي‌روند و محل را آب و جارو مي‌زنند و جمعي ديگر، ديگ‌هاي بزرگ غذا را سربار مي‌گذارند و براي ظهر غذاي مفصلي ميپزند و در همان‌جا بين فقيران توزيع مي‌کنند.

احسان غذا به فقيران و يتيمان و درماندگان تا دو روز طول مي‌کشد و بعد به دستور امام جماعت، مردم شهر روزه باران مي‌گيرند و در مسجد‌هاي شهر جمع مي‌شوند و قرآن مي‌خوانند و روز چهارم پشت سر امام جماع به سمت محل قبلۀ دعا عزيمت مي‌کنند. در رو استسقاء يا طلب باران، مردم به دستور پيش‌نماز روزه مي‌گيرند؛ زيرا معتقدند همان طور که پيامبر (ص) فرموده است، دعاي روزه دار مستجاب مي‌شود.

در روز اجراي مراسم، مردم روزه دار، به تدريج تا ساعت هشت صبح به محل قبلۀ دعا وارد مي‌شوند. همه مردم لباس سفيد و تميز مي‌پوشند. دو رکعت نماز مي‌خوانند و سپس امام دو خطبه مي‌خواند و دعا مي‌کند و در حالي که اشک از چشمانش سرازير شده است، به درگاه خدا استغاثه کرده و تقاضاي باران مي‌کند و مردم ((آمين )) مي‌گويند.

بعد از خطبه، شش نفر از جوانان پانزده تا بيست ساله از جمعيت جدا مي‌شوند و پيش مي‌افتند و يک نفر از آنان شعر و دعاي باران را مي‌خواند و جوانان و مردم نيز جواب مي‌دهند. قسمتي از شعر باران به اين شرح است :

اي خداوندا به ما باران بده رحم فرما و به ما باران بده

هم به حق مصطفي ختماالرُسُل هم به حق مرتضي، باران بده

ما ضعيفيم و ذليليم اي خدا لطف فرما تو، به ما باران بده

ما به درگاه تو روي آورده‌ايم کن اجابت اين دعا، باران بده

مرد و زن، پير و جوان، خرد و بزرگ منتظر هستند، به ما باران بده

سال بگذشت و نيامد رحمتي قحط گشته خالقا، باران بده

شير گشت خشک در پستان‌ها چون نبارد از سماء باران بده

ما گنه کاريم و از جرم و گناه عذر خواهيم، اي خدا باران بده

نه زراعت، نه گياهي از زمين آمده بيرون اي خدا باران بده

يا غياث المستغين اسقنا تو کريمي اي خدا باران بده

هم به جاه حضرت خيرالانام هم به جام مرتضي باران بده

بندگانت عاجزانند اي خدا لطف و احساني نما باران بده

1. 1. مراسم نوروز صیاد

صیادان جزیره قشم میانه تابستان هر سال را نوروز یا نوروز صیاد می‌نامند كه اولین روز از فصل گرمای واقعی است. در نوروز صیاد، هیچ‌یك از صیادان قشمی هیچ ماهی و موجود آبزی دیگری را صید نمی‌كند و این روز را جشن می‌گیرند. سالِ صیادان چهار فصل دارد و از اوایل دهه سوم فروردین آغاز مى‌شود و ۱۰۰ روز طول مى‌کشد. آخرین روز تیرماه هر سال را «نوروز صیاد» مى‌نامند. این روز، اولین روز از فصل گرماى واقعى استان است و معنى آن این است که یک سالِ صیادى به پایان رسیده است. این مراسم هنوز در روستای سَلَخ در جزیره زیبای قشم برگزار می شود و از روشنی هوا در صبح تا غروب آفتاب ادامه دارد مراسم با شست و شوی بدن در آب دریا شروع می شود تا آب حیات بخش خلیج فارس پلیدی را از تن و جانشان بزداید. در این روز صید را حرام می دانند و در کلیه وعده های غذایی از ماهی استفاده نمی کنند. این آئین نشان می دهد که مردم جنوب کشور ، دریا را خوب می شناختند و در فصل تخم ریزی ماهی و میگو از آسیب به زیست محیط دریا جلوگیری می کردند.

1. 2. حجله عروسی

طبق سنت و فرهنگ رایج در منطقه جنوب ایران و استان هرمزگان، اتاق عروس و داماد که معمولا در منزل پدر عروس تعیین و تزیین می‌گردد حجله نام دارد. که برای تزیین آن ترجیحا از آیینه، گلدان، سجاده، پارچه‌های زر بافت، به همراه اشیاء رنگی و فانوس‌های زرق و برق دار و چراغ های چشمک زن و… استفاده می شود و همچنین در سقف آن نیز تزیینات جالبی به کار می‌رود که تمامی آن کارها را افراد، با سلیقه‌ی خویش انجام می‌دهند و سعی می‌نمایند با توجه به بزرگی و کوچکی اتاق تزیینی متفاوت و منحصر به فرد را برای زیبایی حجله به کار برند. گفتیم برای تزیین حجله از آیینه استفاده می‌شود در گذشته (همچنین در روستاها) مسئول تهیه‌ی آیینه و گلدان ها خانم‌های مشخصی بوده‌اند که طبق پیغام مادر عروس موظف بوده ظرف مدتی که به آنان اعلام می‌شده هر مقدارآیینه را که در توان داشته‌اند، جمع آوری نمایند و به منزل عروس آورند. آنان نیز از نزد افراد مشخصی که خود آنها را می‌شناخته‌اند آیینه‌ها و گلدان‌ها را تهیه می‌نموده‌اند و بر طبق روش کاریشان آمار دقیق را یاد داشت می‌نموده اند تا در نوبت های بعدی باز هم به آنان آیینه داده شود. اما در حال حاضر این خانم‌ها دیگر وجود ندارند و مادر عروس با تماسی تلفنی با دوستان و خویشان آینه های مورد نیاز برای حجله‌ی دخترش را فراهم می‌آورد. در ساخت حجله نیز افراد متبحری در بندرلنگه وجود دارند که به محض اطلاع، با تمام وسایلی که خود در اختیار دارند به تزیین حجله می‌پردازند و طبق زمان داده شده، حجله را تحویل صاحب خانه می‌دهند و مزد و اجرت خویش را دریافت می‌نمایند. که البته محدودیتی که در ساخت حجله توسط این افراد وجود دارد این است که در مهلتی که خود تعیین می‌نمایند(حداکثر ۱۵ یا ۲۰ روز ) برای خراب کردن حجله مراجعه می‌نمایند. ولی در حال حاضر اگر حجله توسط افراد صاحب خانه یا با کمک دوستان و جوانان خانواده ساخته شود تا زمانی که کسی آیینه‌ی خویش و وسایلش را لازم نداشته باشد، حجله پا بر جا خواهد بود. ( حداکثر پا بر جایی یک حجله، یک یا یک ماه ونیم خواهد بود) لازم به ذکر است که مهلت ساختن و تزیین حجله تا قبل از شروع اولین روز عروسی است و پس از نصب آیینه‌ها و تزیینات دیگر توسط مردان، بقیه ی کارها به خانم‌ها واگذار می‌شود تا پشتی‌ها و تزیینات جزیی و ریزه کاری های دیگر را انجام دهند مثلاً آماده نمودن دو پشتی سبز رنگ گلدوزی شده با گلابتون و لوازم جانبی آن (جایگاه عروس و داماد در حجله)، تزیینات داخلی تخت و بالش و پشتی‌هایی که در آن گذاشته می‌شود و دکوریا میز تلویزیون و لوازم صوتی، تصویری و اشیای دکوری برای زیباتر نمودن حجله وحتی در گذشته انواع قطعات بزرگ طلا به در تخت عروس و داماد نصب می‌شده که این رسم هم الان منحل گردیده است، که همه‌ی آنها طبق سلیقه‌ی خانم‌ها در اتاق چیده می‌شود واز کارهای بعدی است که صورت می‌گیرد. به این ترتیب به محض آماده شدن حجله، سور و سات عروسی نیز آغاز می‌شود و در ضمن رفت و آمد اقوام درجه یک عروس چه خانواده‌ی پدری و چه خانواده‌ی مادری دراین ایام (درست نمودن وتزیین حجله) برای کمک کردن و تمهید مقدمات و حتی جمع آوری بهترین تزیین‌ها برای حجله زیاد می شود تا خانواده با آمادگی کامل به استقبال عروسی روند. جالب است بدانید بر طبق عرف، چون حجله در منزل عروس ساخته می‌شود، عروس باید از دیدن و یا بازدید از حجله اجتناب نماید و اگر خلاف این رفتار نماید با عکس العمل اطرافیان به خصوص مادر خودش و یا افراد مسن روبه‌رو می‌شود.

1. 3. مراسم حنا بندان

بزرگترین واقعه شادی آور در استان هرمزگان مراسم و جشن های مربوط به عروسی است که بسیار جالب و دیدنی است. مراسم عروسی با شب حنابندان شروع می‌شود که در هرمزگان دو شب می‌باشد. خانواده عروس از قبل برای مراسم حنابندان لباس محلی به رنگ سبز یا قرمز، ارنی(روسری) گلابتون دوزی، تشک زیر پا، بالش و پشتی آماده می‌کنند. در روز اول حنابندان که به “حنیر دوزی” یا “حنای دزدی” معروف است فقط کف پای عروس را حنا می مالند و فقط خانواده عروس حضور دارند و از این رو که کسی از اقوام مطلع نیست به آن حنابندان دزدی یا مخفی گفته می‌شود. شب دوم را حنای فاش می‌گویند که دوستان عروس و خانواده های عروس و داماد و اقوام حضور دارند. عروس لباس محلی می پوشد و خانواده داماد در یک سینی بزرگ حنا، گشته سوز، اسپند، شکلات و حنا میگذارند. بشقاب حنا را با گل تزئین میکنند. عروس روی تشک می‌نشیند و دست و پای عروس را به طرز جالبی با استفاده از حنا نقش و نگار می‌اندازند. در قدیم دست و پای عروس و داماد را بعد از حنا بستن داخل پارچه‌هایی می‌پیچیدند که به آن حنابند گفته می‌شد اما امروزه این کار متداول نیست. در این مراسم زن ها و دخترها اشعاری محلی را می‌خوانند و از مهمانان با حلوا و قهوه پذیرایی می شود. مراسم تا آخر شب ادامه دارد. آخر شب مادر عروس حنا را با بسته های شکلات بین میهمان ها پخش می‌کند و مراسم حنابندان به پایان می‌رسد.

 

1. 4. مراسم زار در استان هرمزگان

درباره منشاءِ این مراسم اطلاعات زیادی در دست نیست. گویا عقاید مربوط به بادهای زار از راه حبشه به سرزمین‌های اسلامی راه یافته است. مراسم مربوط به زار و پایین آوردن آن در جنوب ایران غیر از مراسم و آداب و رسومی است كه در آفریقا، یا شبه قاره‌ هند به جای آورده می‌شود. ولی در هر حال، هنوز این معتقدات و آداب و رسوم رنگ و بوی تند آفریقایی خود را از دست نداده‌اند : تمام باباها و ماماهای اهل هوا سیاه‌پوست هستند و آوازها و صدای پایكوبی گروهی ساحل‌نشینان، چه درعروسی و چه در عزا،‌ هنوز شور و حال آفریقایی دارند.

اهل هوا كسانی هستند كه گرفتار یكی از بادها شده‌‌اند و بادها قوای مرموز و جادویی را گویند كه همه جا بر نوع بشر مسلط هستند. هیچ‌كس را قدرت مقابله با آن‌ها نیست و آدمیزاده در مقابل‌شان راهی جز قربانی دادن و تسلیم شدن ندارد. بادها هم‌چون آدمیان مهربان یا بی‌رحم، كور یا بینا، كافر یا مسلمانند. وقتی كسی گرفتار یكی از بادهای مرموز شد، باید پیش بابا یا مامای زار برود تا طی مجالس و مراسمی خاص باد را از تن بیمار خارج كنند.

بعد از شفا و بیرون رفتن باد از تن بیمار، آن شخص در جرگه اهل هوا در می‌‌آید. باباهای زار معتقدند،‌ اشخاصی كه مبتلا به مرض سردرد، چشم‌درد یا دل‌درد می‌شوند و از طریق توصیه‌های پزشك بهبود نمی‌یابند، یا دوای خانگی مصرف می‌كنند و درمان نمی‌شوند، برای درمان باید به نزد بابا یا مامای زار بروند.

این مراسم بیش‌تر در جزیره قشم و بندرلنگه، معمولاً در شب‌های چهارشنبه انجام می‌شود. بابای زار عده‌ای را مأمور می‌كند چوب خیزران به دست گیرند و دور‌ آبادی و خانه‌ها بگردند و با این علامت، زاری‌ها آگاه می‌شوند كه مراسم برگزار خواهد شد. زنان و مردان لباس‌های خود را می‌پوشند، موهای خود را شانه زده، عطر مخصوص بر صورت و تن خود می‌پاشند و برای رقص و بازی‌ زار آماده می‌شوند. ابتدا دوای مخصوصی كه معجونی است از كُندُرَك، ریحان، گَشته (چوبی است از بمبئی می‌آورند)،‌ زعفران، هل، جوز و زبان جوجه (گیاهی است كه در كوه می‌روید) تهیه می‌نمایند.

زار چيست؟

از مجموعه مبحث‌هايي كه به دست آمده است، زار يك نوع بيماري است كه در سواحل جنوبي ايران شيوع پيدا كرده است. معمولاً اين بيماري با معالجات پزشكي قابل درمان نمي‌‌باشد، زيرا معتقد هستند كه نوعي باد يا جن وجود شخص را تسخير مي‌كند كه تنها با برگزاري مراسم مي‌توان آن باد را آرام كرد و بيمار را از بيماري رهانيد. باد، زار يا جن جنوني است كه مريض را هوايي مي‌كند و تا بيرون نيايد ممكن است بيمار را از بين ببرد.

«بابازار» و «مامازار» كيست؟

اشخاصي كه به اين بيماري دچار و معالجه شده‌اند، به «اهل هوا» و كساني كه معالجات آنها را به عهده مي‌گيرند به بابازار يا مامازار معروف شده‌اند. براي مبتلا شدن به اين بيماري حد سني لازم نيست. از ده سالگي به بالا ممكن است وارد تن شخص شده و او را بيمار كند.

انواع ظاهري باد

بادها به دو طريق خود را نشان مي‌دهند.

1. يكي بادي كه مي‌بيند و نگاه مي‌كند و با چشم باز راه مي‌رود. اين باد از همه چيز باخبر است اگر «زيرش» بياورند از همه دنيا خبر مي‌دهد. اين بادي است كه مجلس داشته است شعر و آواز شنيده و برايش دهل زده‌اند و خون قرباني خورده است. اغلب بادهاي «بابازار» يا «مامازار»ها بينا هستند كه به باد صاف نيز معروف مي‌باشند.

2. دسته‌اي ديگر بادهاي كورند كه به بادهاي ناصاف معروف‌اند. اين باد مجلس و سفره نديده، خون نخورده، شعر و آواز و دهل نشنيده است.

بادهاي عمده و مشهور

1. باد زار zar : اين بادها همه كافرند، به جز عده‌اي محدود، همه را «باد سرخ» مي‌‌گويند.

2. نوبان noban : بادي است كه شخص را عليل و بي‌حركت و افسرده مي‌كند.

3. باد مشايخ  mashayekh: عده‌اي مسلمان و پاك و بي‌خطر و عده‌اي ديگر خطرناك هستند. اين بادها در سواحل مسلمان‌نشين فراوان‌اند.

4. باد جن: بادهاي زميني يا زيرزميني هستند. همه خطرناك و زنجيري و داراي مضرات بسيارند.

5. باد پري: شامل پري‌هاي كافر و پري‌هاي اهل حساب‌اند. هر دو، شخص را مبتلا مي‌كنند. باد پري كافر و خطرناك است.

6. باد ديب «ديو»: قد بسيار بلند دارد و در بيابانها و جزاير به انسان بر مي‌خورد و همان دم انسان را بي‌جان و خشك مي‌كند.

7. باد غول: اين باد از دور همچون شتري مست پيدا مي‌شود و هر كس كه سر راهش قرار بگيرد، بي‌جان مي‌شود.

از انواع بادها، باد زار، نوبان و مشايخ شيوع بيشتري دارند و چون مبتلايان همان دم هلاك نمي‌شوند، احتياج به مراسم و مراقبت «اهل هوا» دارند.

تشخيص زار

زار را از زباني كه دارد مي‌شناسند كه از كدام خاك و يا از كدام ديار آمده است. اين تشخيص توسط بابازار يا مامازار صورت مي‌گيرد. بابا براي تشخيص اينكه فرد واقعاً مبتلا به نوعي باد هست يا نه. نوعي درمان گياهي را به تن فرد مي‌مالد و نيز معجون ديگري كه آن هم از داروي گياهي ساخته شده است به وي مي‌خوراند. هر زار وقتي كه خون مي‌خورد زير مي‌شود و به زبان در مي‌آيد و از درون كالبد شخص مبتلا و با حنجرة وي با بابازار يا مامازار صحبت مي‌كند و مي‌گويد كه از كدام ديار آمده است.

شيوع زارها در همه جا يكسان نيست. مركز اصلي‌شان همان سواحل است، كه زار از همان طرف پيدا مي‌شود. بابا بعد از اينكه مطمئن شد مريض دچار زار شده است وي را «رهن» مي‌كند. يعني كه تا زمان گرفتن مراسم براي تشخيص نوع زار و برآورد كردن درخواست زار، شيء يا مقداري پول به عنوان وديعه كه در نزد اهل هوا «رهن» ناميده مي‌شود، به بازوي مريض مي‌بندند و از زار مهلت مي‌خواهند تا در اولين فرصت مراسم را برگزار كنند.

چگونگي اجراي مراسم زار

روز قبل از اجراي مراسم يكي از اهالي اهل هوا خيزران به دست راه مي‌افتد و تك‌تك درها را مي‌زند و اهل هوا را براي مراسم دعوت مي‌كند؛ اين فرد را «خيزراني» مي‌نامند.

بابازار و مامازار با دهلهاي مخصوص در صدر مجلس قرار مي‌گيرند. او يك دهل بزرگ به نام «مودندو» (modendo) را روي سه ‌پايه‌اي مي‌گذارد بابا روي چهار‌پايه‌اي عقب دهل مي‌نشيند. كنار دهل بزرگ يك دهل به نام «گپ‌دهل» كه دو سر معمولي دارد و در كنار آن دهل ديگري به نام «كسر» در يك رديف قرار دارند. جلوي مودندو سيني نقره يا ورشويي مي‌گذارند كه درون آن «گشته سوز»  و «كندورك» را در آتش دود مي‌كنند. بابازار ابتدا «مودندو» و بعد «گپ دهل» و سپس دهل «كسر» را دود مي‌دهد و بعد «تنگ» شان را مي‌گيرد و سرجايشان مي‌گذارد.

قبل از شروع مجلس سفره مفصلي پهن مي‌كنند كه در اين سفره همه چيز موجود است. از انواع غذاها گرفته تا گياهان معطر و رياحين جنوب و ميوه كنار (konar) خرما و گوشت و خوني كه براي مبتلاي زار سر سفره لازم است. خون سر سفره، خون قرباني زار است و اين قرباني معمولاً يك بز است كه در همان مجلس سرش را مي‌برند و خونش را در تشتي سر سفره مي‌گذارند. معمولاً تا زار خون نخورد به حرف در نمي‌آيد. اعتبار خون نشانه شدت و وابستگي شخص مبتلاست به اهل هوا، اعتبار و مقام هر بابازار يا مامازار به تعداد خوني‌هايي است كه خورده است.

در مجلس زار، آوردن اسم خدا و رسول خدا و ائمه اطهار(ع) حرام است. زيرا زار زير نمي‌شود. هر كس كه وارد مي‌شود كفش خود را بيرون مي‌گذارد و بدون سلام گفتن در جرگه اهل هوا مي‌نشيند. در موقع نشستن نبايد با هيچ يك از حاضران صحبت كند. اگر چاي يا قهوه برايش آوردند بعد از صرف آن نبايد استكان يا فنجان را بر زمين بگذارد، بلكه بايد منتظر بماند تا خادم بيايد و ظرف را از دست او بگيرد. كسي نبايد بلند بلند حرف بزند. صحبت كردن جايز نيست. اگر كسي خلاف كند «حد» برايش معين مي‌شود و اين «حد» را بابا يا مامازار تعيين مي‌كند.

وقتي بابا يا مامازار احتمال بدهد كه شخص مبتلا به يكي از زارها شده است او را مدت هفت روز در حجاب و دور از چشم ديگران نگه مي‌دارد. ابتدا بدن شخص را تميز مي‌شويند و بعد مدت هفت روز مانع از ديدن زن و سگ و مرغ توسط بيمار مي‌شوند به علاوه در اين مدت چشم هيچ زني (محرم يا نامحرم) نبايد بر وي بيفتد. فقط بابازار يا مامازار مراقب اوست. تمام شبها معجون يا دواي مخصوص زاران به تن او مي‌مالند.

براي بيرون كردن باد يا جن يا زار شخص مبتلا را مي‌خوابانند و انگشتان شست پاهايش را با موي بز به هم مي‌بندند. مقداري روغن ماهي هم زير دماغ مبتلا مي‌كشند و چند رشته موي بز (بعضي به جاي موي بز موي سگ را آتش مي‌زنند) هم آتش مي‌زنند و زير بيني او مي‌گيرند. سپس بابا با خيزران جن را تهديد مي‌كند كه از بدن وي خارج شود و با ضربه‌هايي كه به تن بيمار مي‌زند، جن با ناراحتي زياد و با جيغ و داد مركبش را رها و فرار مي‌كند. بعد از فرار جن تنها براي زير كردن باد و زار سفره و بساط بازي و آواز و نذر و نياز و همچنين خون و قرباني براي تشكيل بازي بعدي لازم است.

سر بيمار با پارچه‌اي پوشانده مي‌شود و ديگران دايره‌وار او را احاطه مي‌كنند. بابازار با خيزراني كه در دست دارد مي‌ايستد و شروع به آواز خواندن مي‌كند و با هر ضرب‌آهنگ،‌‌ بابازار با خيزران خود، آهسته به بيمار مي‌زند و بيمار با ضربه آهنگ، سر خود را به چپ و راست حركت مي‌دهد.

موسيقي عنصري است كه فرد زاري را به سوي خود مي‌طلبد. هر زار موسيقي و شعر مخصوص دارد كه ريتم آن بنابر نوع شعر تغيير مي‌كند.

انواع موسيقي زار

موسيقي جنوب تقريباً به سه دسته تقسيم مي‌شود:

1. يك دسته بيشتر به كشورهاي عربي شامل عراق، مصر و سوريه، كويت و بعضي كشورهاي خليج فارس گرايش دارند. مانند خوزستان.

2. بعضي به كشورهاي هند و پاكستان و افغانستان گرايش دارند مانند سيستان و بلوچستان.

3. بعضي ديگر به كشورهاي سواحل آفريقا و هندوستان و كشورهاي جنوبي خليج فارس گرايش دارند مانند بندرعباس.

نوع سازي كه در اين منطقه به كار مي‌رود مربوط به خود اين منطقه است. ولي سازهاي خوزستان و سيستان و بلوچستان بيشتر به كشورهاي عربي و هند شبيه است.

محرمات اهل هوا

هر كس كه در جرگة اهل هواست هميشه بايد لباس تميز و سفيد تن كند و مرتب خود را بشويد و معطر كند و از محرمات زير دوري كند:

1. حق ندارد به مرده دست بزند. چه مرده انسان چه مرده حيوان.
2. نبايد به نجاست دست بزند و خود را آلوده كند.
3. نبايد جارو و لنگه كفش و غليان را از بالاي سر بيمار رد كنند.
4. نبايد لباس كثيف بر تن كند.
5. اگر كسي بخواهد سيگارش را با سر غليان يك نفر از اهل هوا روشن كند ابتدا بايد اجازه بگيرد والا باد آن شخص به آزار مركبش مي‌پردازد.
6. نبايد مي بخورد و مست با نامحرم نزديكي كند.
   5. اوشار

یکی از رسوم دیرینه در استان هرمزگان رسم “اوشار” است. اوشار یعنی به آب انداختن لنج. معمولا در استان هرمزگان ناخداها صاحبان لنج‌ها نیز می‌باشند. ناخدا یا صاح جهاز به ندرت لنج آماده می‌خرند بلکه به کارگاه‌های لنج سازی سفارش ساخت می‌دهند. لنج ها یا باری هستند یا صیادی. لنج‌ها نامهای متفاوتی دارند از آن جمله می‌توان به لنج سمبوک و بوم اشاره کرد. تمام مراحل ساخت لنج با دست انجام می‌شود. معمولا بسته به بزرگی لنج مدت ساخت آن بین ۳ تا ۶ ماه طول می‌کشد. بعد از آنگه لنج ساخته شد نوبت اوشار است. اوشار به آب انداختن لنج است که با مراسم ویژه‌ای انجام می‌شود. خریداران لنج را روی دریا تحویل می‌گیرند تا اگر عیبی داشت مشخص شود. اگر لنج خوب ساخته نشده باشد ممکن است آب به داخلش نفوذ کند یا بر روی آب تعادل نداشته و به پهلو کج شود. در گذشته به آب انداختن لنج نیز با دست انجام می‌شده است. و هنگام به آب انداختن لنج برای ایجاد هماهنگی بین افراد آواهای کار زمزمه می‌شد. به عنوان مثال این جمله را می‌خواندند. “هله مال ها یامله ها یامله ” اما امروزه برخی کارگاه‌های لنج سازی از جرثقیل و بولدوزر استفاده می =‌کنند. جالب است بدانید موتور لنج نیز بر روی دریا نصب می‌شود.

منابع:

• وب‌ سایت اداره کلی میراث فرهنگی و گردشگری استان هرمزگان http://www.hchto.ir/
• سایت راهنمای سفر کارناوال https://www.karnaval.ir/
• شبکه اطلاع رسانی هرمز http://www.hormoz.ir/