جشنواره ملی فرهنگ و هنر اقوام ایرانی
ویژه دانشجویان
معرفی استان همدان
آبان 97
تدوین یاسر غفاری
اقلیم و موقعیت جغرافیایی همدان
استان همدان با مساحتی معادل 39491 کیلومتر مربع، در غرب کشور قرار دارد .
موقعیت شهرستان های استان موقعیت جغرافیایی استان همدان نسبت به سایر استان های کشور
همدان از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین ، از جنوب به استان لرستان ، از شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌است و شامل ۹ شهرستان، ۲۵ بخش، ۳۰ شهر، ۷۳ دهستان و ۱۱۲۰ روستا است. مرکز استان همدان شهر همدان است. این استان از شهرستان‌های همدان، رزن، کبودرآهنگ، بهار، اسدآباد، تویسرکان، ملایر و نهاوند تشکیل شده است. استان همدان در سال ۱۳۵۲ از کرمانشاه جدا و به استان تبدیل شد.
بیشتر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و یارسان(اهل حق) و بهائیت نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی، زرتشتی نیز به تعداد اندکی، ساکن استان هستند. از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مُردِخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به شمار می‌رود.
آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه‌ها و فاصله از دریاست. به‌طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوه‌های مرتفع، رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، به شدت متغیر است. زمستان‌های این استان سرد، پر برف و باران و در تابستان‌ها دما معتدل است.
زبان
زبان اکثریت مردم همدان فارسی است . فارسی زبانان بیشتر ساکنان مرکز استان
(شهر همدان) و شهر ملایر را تشکیل میدهند و از قدیمی ترین مردم این ناحیه محسوب میشوند که از دوران مادها در این منطقه اسکان یافته اند .
در استان همدان زبان ها و گویش های گوناگونی رایج است که فارسی ،ترکی ، کردی ، لری و لکی از مهم ترین آنها به شمار می روند .
ترک ها بیشتر در نیمه ی شمالی ، لر ولک بیشتر در نیمه ی جنوبی و کردها در غرب و شمال غرب این استان ساکن اند .
مشاهیر استان همدان
ابن سینا
همه چیزدان! از مشهورترین و تاثیرگذارترین فیلسوفان و دانشمندان ایران زمین است که به ویژه به دلیل آثارش در زمینه فلسفه ارسطویی و پزشکی اهمیت دارد. وی نویسنده کتاب شفا یک دانشنامه علمی و فلسفی جامع است و القانون فی الطب یکی از معروف ترین آثار تاریخ پزشکی است.
جرج سارتن در کتاب تاریخ علم، او را یکی از بزرگترین اندیشمندان و دانشمندان پزشکی می‌داند. همچنین دانشنامه فلسفی دانشگاه تنسی، ابن سینا را تاثیرگذارترین فیلسوف جهان پیش از دوران مدرن معرفی می‌کند.
باباطاهر
معروف به باباطاهر عریان، عارف، شاعر و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم هجری (سده ۱۱م) ایران و معاصر طغرل بیک سلجوقی بوده است. بابا لقبی بوده که به پیروان وارسته می‌داده‌اند و عریان به دلیل بریدن او از تعلقات دنیوی بوده است. در میان مردم لر لقب بابا به پیران و مرشدان اهل حق نسبت داده می‌شود.
شب تاریک و سنگستان و مو مست***قدح از دست مو افتاد و نشکست
نگهدارنده‌اش نیکو نگه داشت*** و گرنه صد قدح نیفتاده بشکست
میرزاده عشقی
شاعر دوران مشروطیت، روزنامه‌نگار و نویسنده آنارشیست ایرانی و مدیر نشریه قرن بیستم بود. سال‌های کودکی را در مکتب خانه‌های محلی و از سن هفت سالگی به بعد در آموزشگاه‌های "الفت" و "آلیانس" به تحصیل فارسی و فرانسه اشتغال داشت. پیش از آنکه از این مدرسه گواهی نامه دریافت کند، در تجارتخانه‌ی یک بازرگان فرانسوی به شغل مترجمی پرداخته و به زبان فرانسه مسلط شد. در آغاز زمزمه جمهوریت، عشقی دوباره روزنامه "قرن بیستم" را با قطع کوچک در هشت صفحه منتشر کرد که یک شماره بیشتر انتشار نیافت و بر اثر مخالفت، روزنامه‌ش توقیف شد. و در نهایت در بامداد دوازدهم تیر ۱۳۰۳ در منزلش هدف گلوله قرار گرفت و در ۳۱سالگی چشم از جهان فرو بست.
احسان یارشاطر
بنیان‌گذار مرکز مطالعات ایران‌شناسی و استاد بازنشسته مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا نیویورک است. وی نخستین ایرانی است که پس از جنگ جهانی دوم در آمریکا به مرتبه استادی رسید. او همچنین بنیان‌گذار و سرویراستار دانشنامه ایرانیکا محسوب می‌شود که در دانشگاه کلمبیا و شهر نیویورک مستقر است و از ابتدای دهه‌ی ۱۹۷۰ نزدیک به چهل ویراستار و سیصد نویسنده از سراسر امریکا، اروپا و آسیا با آن همکاری داشته‌اند.
دکتر یارشاطر ویراستاری سه مجلد از تاریخ ایران کمبریج را هم به عهده داشته و نویسنده شانزده جلد کتاب تاریخ ادبیات ایران است. وی دانش آموخته دوره دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران و دانش آموخته دوره‌ی دکترای زبانشناسی ایران در مدرسه مطالعات مشرق‌زمین و آفریقا دانشگاه لندن است.
پروفسور توفیق موسیوند
وی فارغ التحصیل رشته مهندسی کشاورزی از دانشگاه تهران و دارای مدرک کارشناسی ارشد مهندسی مکانیک از کانادا و دکتری پزشکی و فوق تخصص جراحی قلب از کانادا است. او صاحب اختراعاتی چون بای‌پس قلبی ریوی، امکان تشخیص پزشکی از راه دور و تنظیم ومعالجه قلب، تعیین دی ان ای انسان توسط اثر انگشت و ۱۴ اختراع پزشکی دیگر، عالی‌ترین مقام علمی جهان از انجمن سلطنتی کانادا و بریتانیا و نیز عضو انجمن دانشمندان نیویورک، رییس بخش قلب و عروق انستیتو تحقیقات قلب دانشگاه اتاوا است.
اون در روستای ورکانه استان همدان در خانواده‌ای ساده و روستایی به دنیا آمد. شغل خانوادگی خاندان موسیوند دامپروری بود. وی تا ۱۴ سالگی در روستایشان چوپان بود.
یک چوپان به خدا نزدیکتر از دیگران است و همیشه به خلقت فکر می‌کند. آن وقت‌ها من خدای گوسفندان بودم. چوپانی انسان را به اصل خود، خدا و طبیعت نزدیک می‌کند، به همین خاطر خدادوستی در ذهن من مترادف با چوپانی است.
آیت الله نور همدانی
حسین نوری همدانی ( زاده ی 1304 خورشیدی – شهر همدان ) فعال سیاسی پیش از انقلاب ایران و از مراجع تقلید شیعه است.
پرویز پرستویی
پرویز پرستویی (زاده ی 2 تیر 1334 ، روستای چالی کبودرآهنگ) بازیگر و گوینده ایرانی سینما، تأاترو تلوزیون است.
او موفق به دریافت نشان درجه یک گواهی نامه هنری گردیده است . پرویز پرستویی با دریافت چهار سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد ، از این نظر در بین بازیگران ایرانی رکورددار است.
جاذبه های گردشگری استان همدان
استان همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران، در غرب کشور قرار گرفته است. همدان با وجود انواع جاذبه‌های مذهبی، طبیعی و تاریخی، گروه‌های مختلف مردم را با هر نوع سلیقه و ذائقه‌ای به خود جذب می‌کند. مرکز این استان شهر همدان است که در زمان مادها بنا شده است و در آن زمان به نام هگمتانه معروف بود و پایتخت ایران به شمار می‌رفت. از دیگر شهرهای بزرگ این استان می‌توان به ملایر، نهاوند و تویسرکان اشاره کرد. این استان با مساحت ۱۹۴۹۳ مترمربع، دارای جمعیتی حدود ۱،۷۵۰،۰۰۰ نفر است.
غار علیصدر
غار علیصدر با عنوان طولانی‌ترین غار آبی جهان، یکی از انگیزه‌های مهم و بخش جذاب و به‌یادماندنی سفر گردشگران به همدان است. این غار در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علیصدر شهرستان کبودرآهنگ قرار دارد. ارتفاع غار از سطح دریا ۲۱۰۰ متر است و محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد.
گنج‌نامه
مجموعه‌ی تفریحی، توریستی و ورزشی گنج‌نامه‌ی همدان در میدان گنج‌نامه و در ۵ کیلومتری غرب شهر همدان و کوه‌های الوند قرار دارد. آب و هوای مطبوع کوهستان، دره فرح‌بخش الوند و چشم‌انداز زیبای دشت میشان جذابیتی را پدید آورده که گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب می نماید. در این دهکده توریستی می‌توانید از سنگ‌نبشته‌های گنج‌نامه و آبشار گنج‌نامه دیدن کنید. تله‌کابین گنج‌نامه، پیست اسکی تاریک‌دره، تله‌سیژ و تله‌اسکی، ورزش تعادل هوایی در ضلع غربی مجتمع گنج‌نامه، پیاده‌روی بر روی پل معلق ۲۰۰ متری، تیرول یا پرواز فردی بر روی کابلی به طول ۵۲۰ متر و بسیاری تفریحات دیگر را نیز در این مجتمع تفریحی گردشگری تجربه کنید.
دریاچه و سد اکباتان
در ۱۱ کیلومتری شرق همدان می‌توانید از تنها دریاچه‌ی این شهر بازدید کنید. دریاچه‌ای زیبا که با وجود فضای سبز و امکانات تفریحی و گردشگری، مسافران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند.
آرامگاه باباطاهر عریان
آرامگاه باباطاهر عریان، عارف، شاعر ایرانی‌تبار و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم در همدان قرار گرفته است
در سطح محوطه‌ی داخلی آرامگاه، کاشی‌کاری معرق و تزئینات بسیار ظریفی به کار رفته که جلوه‌ی خاصی به قسمت‌های داخلی مزار داده است.
آرامگاه ابوعلی سینا
آرامگاه طبیب، شاعر و عارف ایرانی، ابوعلی سینا، که شهرت جهانی دارد در میان میدانی به همین نام واقع است. میدانی بیضوی با درختان چنار کهنسال و آب‌نماهایی الهام‌گرفته از باغ‌های ایرانی، تفرجگاه زیبایی را به وجود آورده است تالار جنوبی آرامگاه به عنوان موزه، محل نگهداری سکه، سفال و اشیای کشف‌شده‌ی مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد است. در تالار شمالی، مجموعه‌ای نفیس از کتاب‌های خطی و آثار بوعلی سینا گردآوری شده است..
تپه هگمتانه
این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم مانده است. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته است که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند.
آرامگاه حیقوق نبی
آرامگاه حیقوق نبی همدان یکی از بناهای دیدنی این استان است که در شهرستان تویسرکان قرار گرفته است. اختمان آرامگاه حیقوق نبی (ع) مربوط به دوره‌ی سلجوقیان، قرن هفتم هجری قمری، است. این بنا بدنه‌ای هشت‌ضلعی شامل هشت ترکه‌ی آجری به عنوان ستون‌های اصلی بنا و سقفی مخروطی‌شکل دارد.
دشت میشان
دشت میشان در دامنه‌های کوه الوند قرار گرفته است و یکی از جاذبه‌های طبیعی و مقاصد طبیعت‌گردی همدان به شمار می‌آید. قبل از رسیدن به مسیر کوهپیمایی از جاده‌ای عبور می‌کنید که در طول دره زیبا و خرم عباس آباد قرار گرفته و پر است از منظره‌ی باغ‌ها و درختان بلند که در پاییز شکوه و جلوه‌ای خاص دارند.
گنبد علویان
این بنا در میان نمونه‌های به جا مانده‌ی معماری دوره اسلامی بی‌نظیر و از نمونه‌های منحصر به فرد معماری ایران‌زمین است ا ین اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچبری بعد از اسلام در همدان است
سراب گیان
سراب گیان در ۳۰ کیلومتری جنوب شهرستان نهاوند قرار گرفته است؛ بهشتی گمشده با درختان چنار کهنسال که نشان از قدمت طولانی این منطقه دارد. سراب گیان با آب جوشان و فراوان خود این طبیعت زیبا را پدید آورده است. در ۲ کیلومتری سراب گیان، تپه‌ی باستانی گیان قرار دارد که از قدمتی چندهزارساله برخوردار است و آثار بسیاری از میان این تپه کشف شده است.
امامزاده حسین
این حرم از آثار ممتاز معماری شهر همدان است که گنبد آجری زیبایی بر بالای آن قرار دارد. ساختمان مقبره شمالی است و یک ایوان کوچک، ورودی و دو حرم با پلان‌های صلیبی دارد.
بازار سنتی همدان
مجموعه تاريخی بازار همدان در محدوده خيابان‌های باباطاهر، اکباتان و شهدا قرار دارد و عمده بناهای آن مربوط به دوره قاجاريه است. مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی ایران، بازار سنتی همدان نیز مسقف است. بازار همدان به لحاظ وجود راسته‌های مختص به اصناف مختلف معماری ویژه‌ای دارد.
برج قربان
برج قربان یکی از آثار تاریخی قرون هفتم یا هشتم هجری است ابن سینا قرار دارد. این بنا مدفن حسن بن عطار حافظ ابو العلا همدانی و امرای سلجوقی است
حمام تاریخی قلعه
این حمام در یکی از محله‌های قدیمی و اصیل شهر همدان به نام محله قاشق‌تراشان یا محله قلعه قرار، قرار دارد. حمام قلعه مربوط به دوره‌ی قاجاز است و مساحتی حدود ۱۵۰۰ مترمربع دارد.
موزه تاریخ طبیعی همدان
موزه‌ای کم‌نظیر از انواع گونه‌های حیوانی، گیاهی و طبیعی مربوط به اقلیم ایران و جهان. این موزه در حال حاضر به عنوان سرمایه‌ای گرانبها است که به بستری برای مطالعه و تحقیق دانش‌پژوهان تبدیل شده است. در این موزه نمونه‌های زنده، سنگواره و تاکسی‌درمی شده از گونه‌های مختلف جانداران نگهداری می‌شود.
روستای ورکانه یا چشمه قل قل
روستای ورکانه به سبب معماری منحصر به فرد و سابقه ۴۰۰ ساله اش همه ساله پذیرای گردشگران زیادی است و تصویری از اروپا در دوره رنسانس را یادآوری می کند . کوچه های سنگفرش، خانه های سنگی و باغ های سرسبز بهانه های خوبی هستند تا در یک سفر کوتاه روز خوبی را برایتان رقم بزنند
شیر سنگی
قدمت این اثر به دوران مادها می رسد بنا به نظر کارشناسان میراث فرهنگی مجسمه شیر سنگی شهر همدان قبل از حمله مرداویج به این شهر دو عدد بوده و در زمان حمله دیلمیان یکی از این شیرهای سنگی به طور کامل خراب شد و دست و پای مجسمه دیگه هم شکسته شد.
معرفی برخی از غذاهای محلی استان همدان
آبگوشت قرمه سبزی خورشت غوره بادمجان
سرداشی همدان آِش خشکبار
کوفته همدانی کله جوش
برخی از دسرها و سوغاتی های استان همدان
حلوا زرده انگشت پیچ
شیره ی انگور (باغات انگورشهرستان ملایر)
کماج همدان مثل کلوچه شمال :) حلوا لوزی
صنایع دستی همدان
صنایع دستی استان همدان قدمتی به اندازه ی تاریخ کهن دارد که علاوه بر شهرت داخلی ، در سطح بین الملل و صادراتی نیز زبانزد است . صنایع دستی همدان قالی بافی ،چرم دوزی ، گلیم ، مروار بافی و گیوه بافی می باشد و از همه مهم تر می توان به سفال و سرامیک لالجین اشاره کرد .
صنایع دستی دیگر همدان عبارتند از :
× منبت کاری
× معرق کاری
× مسگری
× قلم زنی
× سنگ تراشی
× طلاکوبی
× نقره کوبی
چرم همدان سفال لالجین
قالی بافی همدان گلیم همدان
مروار بافی همدان گیوه بافی همدان
طلا کوبی همدان