جشنواره ملی فرهنگ و هنر اقوام ایرانی ویژه دانشجویان 26 آبان 97
معرفی استان یزد
تدوین: حمیدرضا زارع زاده مهریزی
دانشجوی رشته مهندسی صنایع دانشگاه صنعتی شریف
آبان 1397
یزد
یزد مرکز استان و شهرستان یزد در مرکز ایران است. این شهر بین رشته‌های شیرکوه و خرانق و در دشتی گسترده به نام دشت یزد ـ اردکان قرار گرفته‌است. به قسمی که اولین صندوق امانات جهان در ۱۷۰۰ سال پیش در حوضه تمدن این شهر بنا نهاده شده‌است.
اوج آبادانی یزد از سده «هشتم هجری» به بعد بوده و اتابکان یزد از مهمترین عوامل پیش‌رفت این شهر در سده‌های گذشته به‌شمار می‌روند. یزد در منطقه فلات مرکزی ایران واقع شده‌است.
شهر یزد به دلیل نام‌گذاری آن توسط خواجه نظام الملک طوسی در قرن پنجم هجری به دارالعباده معروف است؛ همچنین در سال ۹۶ برای بیست و چهارمین سال پیاپی، یزدی‌ها مقام نخست پذیرش در کنکور سراسری کشور را به خود اختصاص دادند.
در دهه پنجاه محمدتقی فلسفی سخنران شهیر به یزد لقب «حسینیه ایران» داد. وجود حسینیه‌های بزرگ و مجهز و همچنین سبک سینه زنی و نوحه خوانی خاص و نخل برداری ظهر عاشورا و برپایی روضه سیدالشهدا در طول سال دلیل این نام گذاری می باشد.
بافت تاریخی شهر یزد در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۵۰۰۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است؛ همچنین به دلیل معماری تاریخی ارزشمند و بافت سنتی دست نخورده‌اش در ۱۸ تیرماه سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
یزد با جمعیت ٦٥٦،٧٧٤ تن ١٢همین شهر پرجمعیت ایران و با مساحت ۱۱۰کیلومتر مربع هفتمین شهر بزرگ ایران است.
دین مردم یزد
بیشتر مردم یزد مسلمان و شیعه دوازده‌امامی هستند. همچنین گروه بزرگی از زرتشتیان ایران و اقلیت کوچکی از یهودیان نیز ساکن این شهر می‌باشند.
عموماً استان یزد را در ایران به عنوان استان مذهبی می‌شمارند که دلیل آن توجه مردمان این دیار به بحث مذهب و کوششان برای نگهداری آن است.با وجود این که بیشتر مردم یزد مسلمان هستند، اما اقلیت‌های دینیِ دیگری که در بالا اشاره شد نیز در آن شهر ساکن‌اند.
در اطراف شهر یزد و همچنین داخل آن، زیارتگاه‌های مختلفی برای زرتشتیان به چشم می‌خورد که در هر ماه یا فصل، مراسم‌های ویژه پیروان این دین در آنها برگزار می‌شود. از آن جمله می‌توان به جشن سده اشاره کرد که یکی از مراسم معروف و عمومی زرتشتیان است و هرساله در روز دهم بهمن‌ماه، همزمان با مناطق دیگر ایران، در یزد برگزار می‌شود. لازم به ذكر است تا قبل از انقلاب ٢٢ بهمن ٥٧ جمعيت يهوديان يزد ٦٠٠٠ نفر تخمين زده ميشد كه ايشان دارای چند كنيسه و قصابي مخصوص و شهرك‌ها و محله هاي يهودي نشين بودند.
جمعیت شهرستان ها و استان یزد
نتایج آخرین سرشماری رسمی کشور جمعیت استان یزد را یک میلیون و 138 هزار و 533 نفر در سال 1395 اعلام کرد.
به گزارش ایسنا، بر اساس نتایج حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن امسال سازمان برنامه و بودجه کشور، 57.66 درصد یعنی بیش از نیمی از جمعیت استان در شهرستان یزد متمرکز شده‌اند که شامل 656 هزار و 474 نفر هستند.
پس از مرکز استان شهرستان‌های میبد و اردکان به ترتیب با سهم 8.76 و 8.60 درصد و جمعیت 99 هزار و 727و 97 هزار و 960 نفر در رده‌های دوم و سوم شهرستان‌های پرجمعیت استان هستند.
براساس این سرشماری جمعیت مهریز 51 هزار و 733 نفر و ابرکوه 51 هزار و 552 نفر است که به ترتیب 4.55 و 5.53 درصد جمعیت استان را شامل می‌شوند.
شهرستان‌های بافق و تفت نیز به ترتیب با جمعیت‌های 50 هزار و 893 و 43 هزار و 893 نفر 4.47 و 3.86 درصد جمعیت استان را در خود جای داده‌اند.
در نهایت نیز شهرستان‌های خاتم، اشکذر و بهاباد قرار دارند که به ترتیب با جمیعت‌های 36 هزار و 562، 32 هزار و 566 و 17 هزار و 221 نفر به ترتیب 3.21، 2.86 و 1.51 درصد جمعیت استان در انها ساکن هستند.
محرم در یزد
هرساله با نزدیک شدن به ایام محرم مردم نقاط مختلف ایران از جمله یزد با آداب و رسوم خاصی به استقبال محرم می روند
در استان یزد شور حسینی در مردم به ویژه جوانان و نوجوانان با سیاه پوش کردن هر کوی و برزن، برافراشتن پرچم ها و بیرق سیاه به یاد مظلومیت امام حسین و خاندانش در کوچه ها وخیابان از روزهای قبل محرم نمایان و شهر به استقبال محرم می رود.
امسال صرفا در ایام محرم تا این لحظه با اجرای ١٠ برنامه در ١۴ حسینیه و حضور ٨٩٠ نفر گردشگر خارجی از ٢۶ کشور مختلف، یزد توانسته است دید خوبی از مراسم محرم به گردشگرانی که میهمان ما هستند و می‌توانند سفیرانی برای کشور عزیزمان ایران باشند، نشان بدهد.
مراسم های روضه خوانی، سخنرانی، دست های سینه زنی و زنجیرزنی یزد از شهرت خاصی برخوردارند و از هیات های معروف یزد می توان هیات شیخداد، فهادان، علقمه، خلف باغ، باغ گندم، بعثت،چهار منار، پنبه کاران و مسجدجامع را نام برد.
مراسم نخل برداری
نخل برداری از مهمترین آداب عزاداری در استان یزد می باشد که اوج و شکوه عزداری مردم این خطه کویری است.
این نخل معمولا از جنس چوب است و مراسم نخل برداری از ویژگیهای منحصر به فرد محرم و عزاداری در یزد است. یزدی‌ها شبه تابوتی (نخل) را به دوش می کشند که یادآور تابوتی است که پیکر امام حسین (ع) در آن از میدان جنگ به مزار همیشگی‌اش منتقل شد؛ حمل این تابوت در بین مراسم‌های مختلف محرم از کارهای اصلی و اساسی به شمار می‌رود.
نخل های میدان بعثت، امیر چخماق و میدان امام تفت از جمله نخل های معروف یزد هستند و مراسم نخل برداری عصر روز عاشورای میدان امام تفت که تا غروب روز عاشورا ادامه دارد از شکوه وجلال خاصی برخوردار است.
البته نخل های میدان امیرچقماق و بعثت یزد در چندسال گذشته به دلیل جلوگیری از آسیب های احتمالی به این آثار گرانسنگ تاریخی و مذهبی برداشته نشده است.
مراسم نخل برداری با حضور خیل عظیم عزاداران حسینی انجام می شود و هرکس با نیت خاص در این مراسم شرکت می کند، اقلیت های مذهبی به ویژه زرتشتیان یزد نیز مراسم عزاداری امام حسین و نخل برداری را به نظاره نشسته وبه مظلومیت حسین و خاندان او اشک می ریزند.
نخل ها در دیگر ایام سال بدون تزئیین در کنار حسینه ها، تکایا و میادین بزرگ شهر قرار دارند و سنبل عشق و ارادت مردم یزد به امام حسین(ع) به شمار می روند و مردم نسبت به آن احترام وارادت خاصی قائل هستند.
مراسم روضه خوانی
مراسم های روضه خوانی در یزد از بعد از نماز صبح تا پاسی از شب در حسنیها، تکایا و مساجد و برخی منازل و اماکن موقوفه با شور و شکوه خاصی برگزار می شود
عزاداری را از حسینیه خود شروع می کرده و به همراه دسته و شبیه های خود به سمت میدان امیر چخماق روانه می شده؛ در آنجا نخل را می بوسیده به دور کلک آن می چرخیده و پس از عزاداری باشکوه و نمایشی باز می گشته است؛ هیأت پشت باغ از معروفترین هیئت هاست.
در یزد نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور، هیئت‌های عزاداری در قالب هیئت سینه‌زنی و زنجیر زنی تشکیل می‌شود. قدمت برخی از هیئت‌های استان یزد به قرن‌ها می‌رسد که آداب و سنن و حتی تجهیزات عزاداری نسل به نسل به یادگار گذاشته شده است به گونه‌ای که حفظ و صیانت از آن سرلوحه کار دست‌اندرکاران هیئت‌های عزداری در هر دوره است
نام بسیاری از هیئت‌ها برگرفته از محله و شهر است و جالب آنکه در برخی از هیئت‌هایی که گروه سنی خاصی در آن حضور می‌یابند نامی در حد سنین یاران و فرزندان حضرت ابا عبدالله را دارا هستند که می‌توان به هیئت «علی اصغر» مربوط به سنین کودکان و یا «قمر‌بنی هاشم» برای جوانان نام برد البته بدیهی است که اختصاص گروه سنی خاص به هیئت‌ها نمادین بوده و در تمام هیئت‌های کودک، خردسال نوجوان، جوان، میانسال و پیرمردان دوشادوش هم به عزاداری می‌پردازند.
از مجالس معروف روضه خوانی و قدیم یزد می توان مسجد مصلی عتیق، خانه امام حسینی ها، مسجد شاه طهماسب، مسجد بیاق خاق و حسینیه صفار را نام برد.چ
پرسه‌زنی در تاسوعا/میعادگاه هیئت‌های مذهبی
پرسه‌زنی در روز تاسوعا هم از سنت‌هایی است که در تاسوعای هر سال هیئت‌های عزاداری هر محله و یا شهر در خانه متوفیان در آن سال هجری شرکت کرده و ضمن عزاداری و نوحه‌سرایی برای آن دوستدار امام حسین (ع) طلب عفو و بخشش می‌کنند که به نام پرسه‌زنی مشهور است. عاشورا نیز تکیه گاه‌ها و حسینیه‌های محلات و شهرها که در آن به تعزیه خوانی و سوگواری عمومی پرداخته می‌شود، میعادگاه هیئت‌های عزادار است.
دسته سقا
در مراسم عزاداری امام حسین(ع)، گروهی از نوجوانان لباس سیاه می‌پوشند و لنگ قرمزی دور کمر خود می‌بندند. آنها مشک روی دوش گذاشته و بازوبندی از قرآن‌مجید را که با پولک‌های رنگارنگ و برگ‌های فلزی نقره‌ای رنگ تزیین شده، بر کتف خود می‌بندند و در صفی منظم با ذاکر و سردسته خود هم خوانی می‌کنند. اگر فصل گرما باشد یکی دو نفر هم در پشت صف با مشک پر از آب و یا شرب گلاب به اهل مجلس و عزاداران آب می‌دهند. آنها آب را در جام ابوالفضل(ع) ریخته و به مردم تعارف می‌کنند. دسته سقای یک علم چهارگوش دوپایه و یا یک علم سه‌گوش با تمثال حضرت ابوالفضل(ع) را با خود حمل می‌کنند.
کتل بستن
در یزد به اسب زین کرده‌ای که به طرز خاص آراسته شده و پیشاپیش دسته عزاداری حرکت می‌کند، «کتل» می‌گویند. گاهی به گردن این اسب چند شال،ترمه یا ابریشمی به رنگ‌های سبز و سرخ آویزان کرده و سر و صورت حیوان را با چند قطعه آیینه کوچک، نگین، قرآن و ... آذین می‌نمایند و گاه بنا بر سلیقه شخصی و به تعبیری دیگر، پارچه سفید خون‌آلودی را بر پشت حیوان می‌کشند و چند قطعه چوب رنگ شده قرمز به نشانه تیر و پیکان در پارچه فرو می‌کنند. هم چنین کبوتر زنده‌ای را که با رنگ قرمز آغشته شده نیز بر پشت اسب می‌گذارند. افسار این اسب یا کتل همواره در دست محافظ آن است و جلو دسته سینه‌زنی حرکت می‌کند و محافظ آن مرتب سر و صورت حیوان را نوازش می‌کند. این حرکت نمادین را «اسب و کتل» می‌نامند.
آش حسین
شبیه آش گندم و تقریبا با همان مواد است. در فیروزآباد تا پیش از این فقط شب تاسوعا و اربعین می پختند ولی در سال های اخیر محدودیت زمانی ندارد (البته در طول 2 ماه محرم و صفر) و مناسبت آن منوط به میزان نذورات است.
آيين چاووش خواني
آيين «چاووش‌خواني» نيز از ديگر آيين‌هاي يزدي‌ها در ماه محرم است. اين آيين كه در مناسبت‌هاي ديگر مانند رمضان نيز برگزار مي‌شود، همزمان با آيين «پرسه‌زني» ولي با وسعتي بيشتر برگزار مي‌شود.
در اين مراسم، چاووش‌خوان به بالاي بلندي مي‌رود و با خواندن اشعاري در رثاي امام حسين (ع)، مردم را از آمدن ماه محرم آگاه مي‌كند.
تعزيه خواني
صبح روز عاشورا مراسم تعزيه خواني در اغلب نقاط استان يزد برگزار مي‌شود و در اين روز تعزيه‌خوان ها وقايع عاشورا را بازسازي مي‌كنند.
مراسم تعزيه از ورود "شمر" به صحنه كربلا آغاز مي‌شود و تا شهادت امام حسين(ع) ادامه دارد و تمامي گفتگوهاي ميان افراد به صورت شعر رد و بدل مي‌شود.
سيزده محرم در يزد
مردم مومن استان يزد از ديرباز در روز ۱۳محرم كه آن را سوم امام‌حسين(ع) نيز مي‌خوانند، به برگزاري مراسم‌هاي مختلف عزاداري و به خصوص نخل‌برداري در گوشه و كنار شهر و در محلات مختلف مي‌پردازند و به مقام والاي شهداي كربلا اداي احترام مي‌كنند.
مردم ولايتمدار يزد در آييني كهن، مصادف با روز 13محرم با راه اندازي دستجات سينه زن و زنجيرزن و حضور در مسجد ملااسماعيل نسبت به برپايي مجلس عزاداري حضرت امام حسين (ع) و ياران و اصحاب وفادارش اقدام مي كنند.
اين مراسم معنوي از ابتداي صبح آغاز و تا برگزاري نماز جماعت ظهر و عصر در اين مكان مقدس ادامه خواهد داشت.
در روز سيزده محرم و سومين روز شهادت امام حسين (ع) در برخي نقاط استان يزد مراسم ويژه "هيات بني اسد" برگزار مي‌شود.
در اين روز ، هرساله با نزدیک شدن به ایام محرم مردم نقاط مختلف ایران از جمله یزد با آداب و رسوم خاصی به استقبال محرم می روند.
قدیمی ترین ساعت شهری جهان
قدیمی ترین ساعت شهری ایران در میدان وقت الساعت یزد نصب شده است. این ساعت آفتابی به استناد کتاب جامع مفیدی نخستین ساعت شهری است که فردی به نام ابوبکر ساعت ساز یزدی آن را در سال ۷۲۵ هجری قمری در مدرسه رکنیه در جوار مسجد جامع یزد نصب کرد. یکی از آثار برجسته تاریخی دیار کهن یزد “میدان و حسینیه وقت‌الساعت” معرفي مي‌شود كه در خیابان مسجدجامع شهر يزد و در مجاورت بقعه سیدرکن‌الدین واقع شده است. این مکان بعدها به نام میدان وقت الساعت شهرت یافت.
اين ميدان قديمى ، اثرى از نيمه اول قرن هشتم هجرى است و در حال حاضر اکثريت بناهاى اطراف آن از بين رفته است و تنها مدرسه سيد رکن‌الدين و يک آب‌‌انبار قديمى برجاى مانده است.
طولانی ترین قنات جهان
قنات زارچ با بیش از 80 کیلومتر طول و ۳۰۰۰ سال قدمت از جمله قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین قنوات جهان است که چند سالی است به دلیل اهمیت سازه ای و شاخصه های گردشگری در قالب مجموعه قناتهای ایران به ثبت جهانی رسیده است.
بلند ترین منار جهان
مسجد جامع قديم در قرن ششم هجري قمري و به دستور گرشاسب از نوادگان "علاء الدوله کالنجار" ساخته شد و بناي اصلي مسجد کنوني از آثار "سيد رکن الدين محمد قاضي" است.
دو مناره مسجد که ارتقاع تقريبي آن از کف تا نوک به بيش از 52 متر مي رسد، داراي قطريگنبد مسجد جامع در حدود هشت متر است که در دوره صفوي به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجري شمسي فرو ريخت و دوباره تجديد بنا شد.
بلنداي اين مناره ها و اينکه کاشي کاري منحصر به فردي حتي در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر مي انگيزد؛ زيرا اين مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باريکتر شده و تنها يکي از آنها نيز داراي پلکان است. از اين رو ظرافت کاشي کاري در اين ارتفاع به واقع قابل تحسين است.
بلند ترین بادگیر جهان
بلندترین و منحصر به فردترین بادگیرهای جهان را تنها می توان در استان یزد پیدا کرد. بادگیر باغ دولت آباد یزد در شمار زیباترین بادگیرهای دوره زندیه و قاجاریه با قدمتی 270 ساله به عنوان بلندترین بادگیر جهان به حساب می آید. این بادگیر که نمونه ای از معماری دوره زندیه را داراست در سال 1160 هـ.ق توسط محمدتقی خان یزدی مشهور به خان بزرگ سرسلسله خوانین یزد ساخته شد.
این بادگیر ارتفاعی به طول 33 متر و 80 سانتی متر دارد و از خصوصیات بارزش هشت ضلعی بودن آن است که باعث می شود باد در هر جهت به راحتی و به سرعت به قسمت زیرین آن هدایت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زیر بادگیر، هوای خنکی در داخل آن ایجاد کند.
اولین بنای خشتی جهان
قدیمی‌ترین بنای ساخته شده از خشت در دنیا، نارین قلعه یا کهندژ نام دارد که در شهر باستانی میبد بر فراز تپه ای بلند بنا شده و بر تمامی شهر میبد و پیرامون آن دید دارد. تاکنون کشوری ادعا نکرده است که بنایی قدیمی‌تر از کهندژ دارد.
کهندژ نام دژهای کهنی است که در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند. این دژها در دوره پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد، هخامنشی و اشکانی ساخته شده و بناهایی تک و پر تراکم بودند که بر فراز تپه‌های طبیعی یا مصنوعی می‌ساختند.
هنر و صنایع دستی استان یزد
عمده ترین صنایع دستی استان یزد قالی بافی با حدود شش هزار و پانصد دار قالی گزارش شده است.در حدود ۱۳ هزار نفر در صنعت قالی بافی استان اشتغال دارند.
مهم ترین صنایع دستی استان یزد عبارتند از :
ترمه بافی
پارچه ترمه از لحاظ نقش و بافت و مواد اوليه متنوع است. تعداد معدودى در شهرستان يزد به ترمه‌بافى مشغول‌اند. ترمه از ابريشم و کرک نازک توليد مى‌شود. شال چارقدى، شال‌بندى، شال راه‌راه، شال يزدى، شال کشميرى و … از انواع ترمه‌هاى توليدى يزد است.
زری بافی
زرى‌بافى سابقه‌اى قديمى دارد. نمونه‌هاى آن از دوران ساسانيان باقى‌مانده است. مراکز عمدهٔ توليد زرى در زمان‌هاى گذشته، اصفهان، ابيانه، يزد و کاشان بوده است. ماده اوليه در زرى‌بافى ابريشم طبيعى است.
مخمل بافی
مخمل از نفيس‌ترين پارچه‌هايى است که در يزد به طور دستبافت نيز توليد مى‌شود. اين صنعت در استان يزد رواج دارد.
دستمال
توليد دستمال عشايرى در يزد به صورت کارگاهى توسط دستبافان مرد با دستگاه‌‌هاى سنتى چاله‌اى که قدمت آنها به قرن‌ها پيش مى‌رسد متداول است. نوع برقى اين دستگاه‌ها نيز معمول است. دستمال عشايرى ويژه شهرستان يزد است و به صورت ساده يا رنگى تهيه مى‌شود.
چادر شب
چادر شب‌بافى يا کاربافى، صنعتى است خانگى که در يزد، اردکان و بخش زارچ معمول است. مواد اوليه آن نخ‌پنبه‌اى، نخ ويسکوز، مواد رنگى و نشاسته است.
زیلوبافی
توليد زيلو از صنايع معمولى ميبد است که تا مدتى پيش صدها خانوار از آن امرار معاش مى‌کردند. قدمت زيلوبافى در ميبد به دوره پيش از اسلام مى‌رسد. مواد زيلو نخ و پنبه است. زيلوهايى که با رنگ‌هاى آبى و سفيد بافته مى‌شود، منحصراً در مساجد و امام‌زاده‌‌ها استفاده مى‌شود. مرغوب‌ترين زيلوها نفتال نام دارد که به رنگ سبز و نارنجى توليد مى‌شود.
پتوبافی
توليد پتوى دستبافت در بخش‌هاى اشکدز و خرانق و در ميان بانوان خانه‌دار رواج دارد. اين نوع پتو در ابتدا به طول ۲۲ متر و عرض نيم متر از توليد در مى‌آيد و سپس به چهار تکه تقسيم مى‌شود و از دوختن آنها پتويى به ابعاد ۲×۲/۲ متر بوجود مى‌آيد.
سفره
در اغلب مناطق روستايى يزد، بافتن سفره رواج دارد که معمولاً مربع شکل و در اندازه ۹۰×۹۰ سانتى‌متر است. ماده اوليه اين توليدات نخ پنبه‌اى است.
جیم بافی
جيم‌بافى صنعت دستى ديگرى است مانند اورمک يا کرباس که توسط زنان در خانه‌ها انجام مى‌گيرد. اکثر بافندگان شاغل در اين رشته بانوان هستند. علاوه بر شهرستان يزد، در بخش خضرآباد نيز معمول است. جيم پارچه‌اى است که از آن در تهيهٔ لباس استفاده مى‌شود.
رویه لحاف
در شهر يزد تهيه پارچه دستبافت ديگرى به نام رويه لحاف معمول است. ماده اوليه آن نخ ابريشم مصنوعى است.
شمد
شمد نوعى پارچه ابريشمى پنبه‌اى است که به عنوان روانداز استفاده مى‌شود. در تهيه شمد از ابريشم مصنوعى به عنوان پود و از نخ پنبه‌اى به عنوان تار استفاده مى‌شود.
سفال و سرامیک
شايد يکى از قديمى‌ترين صنايع دستى ايران سفالگرى باشد. نخستين کوره‌هاى پخت گل خام که در ايران پيدا شده به ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال پيش از ميلاد مسيح مربوط است. در شهرستان ميبد از استان يزد سفالگرى از سال‌هاى دور رايج بوده و در حال حاضر هم رواج دارد و انواع ظرف‌ها و اشياء سفالين در اين شهرستان توليد و صادر مى‌شوند.
کاشی سازی
اين صنعت که بدون شک در تاريخ هنر ايران يکى از مهم‌ترين صنايع محسوب مى‌شود، در يزد از قدمتى ۷۰۰ ساله برخوردار است و در حال حاضر هم کاشى‌هايى با جنس و نقش فوق‌العاده مرغوب توليد مى‌شود.
غذاهای محلی یزد
آش شولی یزد
از معروفترین غذاهای سنتی در استان یزد، آش شولی نام دارد. غذایی بسیار ساده و با روش طبخی آسان که در حین بی‌آلایشی از طعمی لذیذ نیز برخوردار است. چاشنی اصلی این آش سرکه است که در نبود آن می‌توان از رب انار نیز استفاده کرد. مردم استان یزد این خوراک مقوی را با استفاده از سبزی آش (اسفناج، شوید، تره، جعفری، شنبلیله) چغندر، پیاز، آرد، نعناع، عدس، روغن، نمک، زرچوبه، سرکه و در صورت لزوم، رب انار تهیه می‌کنند.
آش گندم یزدی
آش گندم یکی دیگر از غذاهای سنتی استان یزد است که به آش امام حسین (ع) نیز شهرت دارد. این آش سنتی بسیار لذیذ و خوشمزه است که در انواع مختلف و با تفاوت‌هایی در روش تهیه و مواد اولیه روبه‌رو است. در واقع می‌توان گفت که این آش از کامل‌ترین و مقوی‌ترین نمونه‌ی غذاهایی است که از گذشته و توسط نیاکان ما تا به امروز نسل به نسل گشته و دستور طبخ آن حفظ شده است تا در مراسم مذهبی مخصوصا ایام محرم و صفر بیش از همیشه طبخ و بین عموم مردم توزیع شود. مردم استان یزد این آش سنتی را با استفاده از گندم پوست‌کنده، جوی پوست‌کنده، نخود، عدس، ماش، سبزی آش، لوبیاسفید، لوبیاقرمز، لوبیاچیتی، لوبیا چشم‌بلبلی، نمک، فلفل قرمز، زیره، آویشن، زردچوبه و پونه تهیه می‌کنند.
آش آلو یزدی
یکی از آش‌های سنتی در استان تاریخی یزد، آش آلو نام دارد. این غذای لذیذ با طعم ترش آلو در فصول سرد سال به‌ویژه فصل زمستان، بسیار دلچسب خواهد بود. مردم این استان نیز با طبخ این خوراک مقوی، خونساز و خوشمزه، لحظاتی گرم را برای اعضای خانواده‌ی خود به ارمغان می‌آورند. زنان و مادران خانواده‌های استان یزد برای تهیه‌ی این آش سنتی ترکیبی از مواد اولیه مانند: لپه، پیاز، روغن، سبزی آشی، گوشت چرخ‌کرده، برنج، آلو خشک، نمک و فلفل استفاده می‌کنند.
آش آبغوره یزدی
آش آبغوره از جمله آش‌هایی است که علاوه بر استان یزد در شهر تبریز نیز طبخ می‌شود. از جمله فواید این غذا می‌توان از بین بردن عطش، کاهش قند خون، و کاهش کلسترون بیان کرد. مردم استان یزد برای تهیه‌ی این غذای سنتی و اصیل، از سبزی آش، بلغور گندم، عدس، لوبیا چشم‌بلبلی، برنج، آب مرغ، آبغوره، غوره، نعنای خشک، نمک، فلفل و روغن استفاده می‌کنند.
آش ماش یزدی
یکی دیگر از غذاهای سنتی استان یزد آش ماش است که به‌ویژه در شهرستان مهریز به وفور طبخ می‌شود. البته این آش در استان گلستان نیز تدارک دیده می‌شود. یکی از خصوصیات بارز در تهیه‌ی این غذای عالی و پرخاصیت پخت سریع آن است. در استان یزد و شهرستان‌های توابع یزد این خوراک سنتی را در فصل سرد به عنوان صبحانه میل می‌کنند. آنها برای تهیه‌ی آش ماش از برنج، ماش، سبزی آش (تره، جعفری، گشنیز و اسفناج) رب‌گوجه‌فرنگی، پیازداغ، نعناع‌داغ، نمک، فلفل، زردچوبه و مقداری روغن استفاده می‌کنند.
قیمه نخود یزد
یکی از غذاهای سنتی و بسیار پرطرفدار استان یزد، خورشت قیمه‌نخود نام دارد. کمتر گردشگری است که به این شهر تاریخی و مملو از آثار باستانی ایران زمین سفر کند و امتحان کردن طعم و مزه‌ی این غذای اصیل را در برنامه‌ی خود قرار ندهد. مردم استان یزد، با استفاده از نخود، گوشت گوسفند، رب گوجه‌فرنگی، لیمو عمانی، زعفران، سیب‌زمینی، پیاز، زردچوبه، نمک و فلفل به طبخ و تهیه‌ی این قیمه‌ی دوست‌داشتنی می‌پردازند.
آش کدو یزدی
آش کدو از جمله غذاهای سنتی شهرستان تفت در استان یزد محسوب می‌شود که علاوه بر داشتن طعمی مطبوع، از خاصیت غذایی بسیار بالایی نیز برخوردار است. مصرف این غذای مفید برای بیماران دیابتی و حتی جلوگیری از دیابت بسیار توصیه شده است. مردم استان یزد برای تهیه و تدارک آش کدو از مواد اولیه‌ای همچون: ماش، نخود، لوبیا، عدس، کدو، پیاز، روغن، فلفل، نمک، شوید، آرد و برخی از ادویه‌ها استفاده می‌کنند. طبخ این غذای سنتی اغلب در فصول سرد سال، به‌ویژه فصل زمستان صورت می‌گیرد.
آش انار یزدی
به نظر می‌رسد آش انار یکی از غذاهای سنتی شهر شیراز محسوب می‌شود، اما مردم استان یزد نیز این آش را به عنوان یکی از غذاهای محلی و قدیمی سرزمین خود می‌شناسند که بیشتر در شهرستان مهریز طبخ می‌شود. آنها برای تهیه‌ی این غذای سنتی و مقوی از آب انار، عدس، لپه، سبزی برنج و مقداری گوشت استفاده می‌کنند.
خورشت بهآلو یزدی
خورشت بهآلو یکی دیگر از غذاهای سنتی و اصیل استان یزد به شمار می‌رود. ترکیب موادی همچون به و آلو، شیرینی و ترشی جالبی را به این غذای لذیذ می‌بخشد. این خورشت از زمره غذاهای ملس محسوب می‌شود، چرا که با ترکیب مقداری شکر، می‌توان کمی از ترشی آلو را کاست و در عوض طعمی دلچسب‌تر را به‌وجود آورد. عطر و بوی وسوسه‌انگیز بهآلو، طرفداران زیادی را در سراسر استان یزد از آن خود کرده است. مردم این استان زیبا با ترکیب موادی مانند: آلو، لپه، پیاز، روغن، مغز ران گوسفند یا گوساله، زردچوبه، زعفران، به، رب گوجه‌فرنگی، شکر، آب لیموترش، فلفل سیاه و زنجبیل این خوراکی خوشمزه و معطر را تهیه می‌کنند.
قلیه کدو یزدی
قلیه کدو، غذایی سرشار از آنتی اکسیدان و در واقع نوعی خوراکی ضد سرطان به شمار می‌آید. این غذای مفید و مقوی، از جمله غذاهای محلی استان یزد محسوب می‌شود. مردم این استان با استفاده از کدوتنبل، لوبیاقرمز، ماش، روغن، پیاز، نمک، فلفل، زردچوبه، شکر، دارچین، گردو و پودر نارگیل به طبخ این غذای اصیل می‌پردازند. این غذا بهترین گزینه برای درمان سرماخوردگی است و از ویتامین‌هایی مانند E و C برخوردار است که مانع شیوع آنفلوآنزا خواهد شد.
کوفته لپه یزدی
از دیگر غذاهای سنتی و محلی استان یزد، کوفته لپه‌ی یزدی است که با تفاوت‌هایی نسبت به کوفته‌ی مشهور تبریز طبخ می‌شود. این کوفته بسیار لذیذ بوده و از رایج‌ترین و در عین حال پرطرفدارترین کوفته‌هایی است که در این استان تهیه می‌شود. مادران این استان برای تهیه و طبخ کوفته لپه از لپه، زرشک، پیازداغ، تخم‌مرغ خام و پخته، گوشت چرخ‌کرده، رب‌گوجه‌فرنگی، نمک و ادویه استفاده می‌کنند.
کوفته نخودچی یا کوفته یزدی
کوفته نخودچی که به کوفته یزدی نیز شهرت دارد، از جمله غذاهای سنتی در استان یزد است که در میان مردم این استان، بسیار محبوب و پرمصرف محسوب می‌شود. این خوراک لذیذ و خوشمزه با استفاده از موادی مانند گوشت چرخ‌کرده، پیاز، آرد نخودچی، سبزیجات معطر مانند تره و جعفری، نمک، فلفل و زردچوبه تهیه می‌شود.
مشاهیر یزد
- دکتر سید محمد خاتمی (پنجمین رییس جمهور ایران)
- وحشی بافقی (شاعر بزرگ)
میبدی یزدی (مفسر قرآن)
شهید صدوقی ( شهید محراب )
فرخی یزدی (شاعر و مشروطه خواه)
محمدعلی اسلامی ندوشن (استاد ادبیات)
مهدی آذری یزدی (نویسنده)
دکتر علی محمد کاردان (چهره ماندگار تعلیم و تربیت)
دکتر علی اصغر دادبه (چهره ماندگار ادبیات، فلسفه و عرفان)
دکتر رضا داوری اردکانی (چهره ماندگار فلسفه)
نرگس آبیار (کارگردان سینما)
دکتر محمود فتوحی فیروز آبادی ( دانشمند و رئیس دانشگاه شریف )
دکتر محمد رضا عارف ( دانشمند و استاد دانشگاه شریف )
شهید پاکنژاد
شهید دشتی
دکتر فروزان نیا (فوق تخصص جراحی قلب )
حسین سعادتمند ( مداح اهل بیت )