بسمه تعالی
جشنواره ملی فرهنگ و هنر اقوام ایرانی ویژه دانشجویان 26آبان 1397
معرفی استان آذربایجان غربی
تدوین:رضا پورمحمد
دانشجوی رشته مهندسی نفت
تابستان 1397
استان آذربایخان غربی
- معرفی جغرافیایی
استان آذربایجان غربی شمال غربی ترین استان کشور ایران بوده و تنها استانی است که با ترکیه هم مرز میباشد و علاوه بر ترکیه با کشورهای جمهوری آذربایجان و عراق نیز هممرز میباشد.
- معرفی تاریخی
از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد درآمیخته‌است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت‌های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. مقارن این ایام دولتهایی در اطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله می‌توان به دولت آشور در شمال بین‌النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر و کاسیان در حوالی کوه‌های زاگرس اشاره کرد. بعد از تأسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد.
گروهی معتقدند که نام آذربایجان گرفته شده از «آذرآبادگان» گرفته شده و به معنی سرزمین آتش است. بزرگترین آتشکده‌های زرتشتی در این منطقه بوده‌است و نمونه آن هنوز در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان بجا مانده‌است. گروهی دیگر وجه تسمیه آذربایجان را مربوط به وجود سرداری به نام آتورپات یا اتروپاد می‌دانند. اینان معتقدند که که بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سردار آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان معروف شد. حکومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست کماکان استقلال داخلی خود را در چهارچوب دولت اشکانی حفظ کند.
- مردم شناسی
ترک‌های آذربایجانی و کردهای کرمانجی از گروه‌های عمده این استان به‌شمار می‌روند.
کردها در بخش‌های مرتفع غربی و جنوبی استان نشیمن دارند و متقابلاً ترک‌های آذری در دشت‌های پیرامون دریاچه ارومیه و بخشی نیز در دشت‌های شمال و جنوب شرقی استان، سکونت دارند. همچنین اقلیت‌های آشوری و ارمنی هم در استان ساکن هستند.
در نمودار پایین نیز به برخی اطلاعات شهرستان ها پرداخته شده است:
- آب و هوا و ناهمواریها
استان آذربایجان غربی یکی از مناطق کوهستانی کشور است و توپوگرافی متنوع و گسترده‌ای دارد. در سراسر ناحیه هم مرز استان با ترکیه و عراق، کوه‌های مرتفع برف‌گیر از شمال به جنوب کشیده شده است و آب‌های حاصل از ذوب آنها که در دره‌های منطقه به صورت رودخانه‌های متعدد جریان می‌یابد.
دریاچه ارومیه که حدود 1267 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در طول 130 کیلومتر، آب ارتفاعات غربی را به سوی خود جذب میکند.
شکاف و گسل عظیم نزدیک خوی که کلیه آب‌های شمالی را به جنوب ارس هدایت میکند.
آب‌های سردشت (زاب کوچک) در طول 1000 کیلومتر که توسط دوره رود کلوی به سوی دجله سرازیر میشود.
مرتفع‌ترین شهر استان سیه‌چشمه است با ارتفاعی بالغ بر 1920 متر و کم‌ارتفاع‌ترین شهر استان شهر خوی است با ارتفاع 1193 متر.
جنگل‌های استان، قسمت‌‌هایی از پیرانشهر و مهاباد را پوشانده است، ولی مناطق وسیع جنگلی بیشتر شامل اراضی کوهستانی سردشت است که مساحت آن را بین 60 الی 80 هزار هکتار تخمین می‌زنند و به مرور از وسعت آنها کاسته شده است. درختان جنگلی این منطقه مشتمل بر درختان میوه‌ای از قبیل انگور و پسته وحشی، زالزالک، بادام کوهی و گونه‌های غیرمیوه‌ای مانند بلوط، افرا، سرخ‌ولیک و سیاه‌ولیک است.
استان آذربایجان غربی عمدتاً تحت تأثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه است، ولی در برخی از ماه‌های زمستان، توده هوای سردی از اطراف شمال، هوای مدیترانه‌ای آن را متأثر کرده و موجب کاهش قابل توجه دما میشود
علاوه بر جریان هوایی فوق عوامل دیگری مانند ارتفاع مکان، جهت کوه‌ها، وزش بادها و دوری از دریای آزاد نقش مهمی در میزان دما و ریزش‌های جوی دارد. به طوری که آب و هوا را در وضعیت حدفاصل آب و هوای سواحل دریای مازندران و اقلیم نیمه‌صحرایی داخلی قرار میدهد.
در فصل تابستان سراسر آذربایجان غربی از وزش بادهای بارا‌ن‌آور بی‌بهره می‌ماند، ولی آفتاب درخشان همراه با رسیدن میوه‌ها و برداشت غله فضای تفرجگاهی مناسبی را با نسیم ملایمی فراهم می‌آورد. این نسیم ملایم در زبان محلی به نام «مه یئلی» مشهور است.
از نیمه تابستان همراه با وزش باد شمالی از گرمای هوا به شدت کاسته میشود. باد خنک شمالی در هر منطقه به نام ناحیه شمالی همان منطقه مشهور است. گاهی در تابستان باد گرمی از سمت جنوب، استان را تحت تأثیر قرار میدهد که در اصطلاح محلی به نام باد سفید (آغ یِئل) مشهور است. این باد در اواخر زمستان باعث ذوب برف‌ها میشود و در تابستان بر شدت گرمای هوا می‌‌افزاید.
وضع هوا در شهرهای مختلف استان از این قرار است:
در ارومیه فصل تابستان نسبتاً گرم و زمستان هوا سرد است.
در مهاباد فصل تابستان خشک و طولانی و زمستان بسیار سرد است.
در ماکو فصل تابستان نسبتاً گرم و زمستان بسیار سرد است.
در نقده هوا نیمه مرطوب، تابستان ملایم و زمستان سرد میباشد.
- مناطق دیدنی و جاذبههای گردشگری
- مناره شمس تبریزی در خوی
- آبشار شلماش در سردشت
- سنگ نگاره ساسانی خان تختی در سلماس
- آرامگاه سردار بوکان
- پل خاتون در خوی
- تپه حسنلو در نقده
تصویر دوم مربوط به جام طلای حسنلو میباشد.
- دروازه سنگی در خوی
- سه گنبد در ارومیه
- سد شهید کاظمی در بوکان
- تخت سلیمان در تکاب
- قره کلیسا در چالدران
- غار سهولان در مهاباد
- دخمه سنگی فقرگاه در مهاباد
- سد مهاباد
- شهر باستانی موصاصیر در سردشت
- مسجد جامع ارومیه
- کاظم داشی در ارومیه
- کلیسای ننه مریم در ارومیه
- کوه اورین در خوی
- دژ بسطام در قره ضیاءالدین
- غار چهل پله خضرلو در قره ضیاءالدین
- کاخ باغچهجوق در ماکو
- سوغاتی های استان
- نقل اومیه
- حلوای گردو و هویچ و پسته
- شیرینی قرابیه
- تخمه آفتابگردان خوی
- گلاب و عرقیات
- باسلوق (راحتالحلقوم)
- باقلوا
- صنایع دستی
- فرش و گلیم و قالیچه
- معرق کاری
- صنایع چوبی و مبلمان
- چند تن از مشاهیر و مفاخر ملی استان
آیتالله خویی: استاد اکثر مراجع شیعی و بسیار تاثیرگذار که در بین مراجع به استاد الفقها و المجتهدین معروف میباشد.
برادران باکری (مهدی و حمید): فرماندهان جنگ هشت سالهی دفاع مقدس
غلامرضا آقازاده:وزیر نفت سابق و رئیس سابق سازمان انرژی اتمی
شهیندخت مولاوردی: معاون اول رئیس جمهور
هادی حجازیفر: هنرپیشه معروف و نقش اول فیلم سینمایی ایستاده در غبار
سعید معروف:کاپیتان تیم ملی والیبال
مسعود پزشکیان: وزیر بهداشت سابق و نائب رئیس اول مجلس شورای اسلامی
علی عبدالعلی زاده : وزیر سابق مسکن و شهرسازی
صفی الدین ارموی : بزرگترین موسیقیدان و ادیب دوران خویش(قرن7-زمان حکومت خلیفه دوم عباسی)
پوریای ولی : پهلوان نامدار ایرانی
- برخی از آداب و رسوم
- چله گجسی ( مراسم شب یلدا) : در این شب کوچکترها به خانه بزرگترها رفته و در آنجا دورهم جمع شده و در فضای صمیمی و محیط شاد شب را سپری میکنند.
در این شب خانواده داماد برای عروسان هدیه (به زبان ترکی "پای") میبرند. همچنین خانواده عروس نیز برایش پای میبرند.
در پایین به تعدادی از خوراکیهای شب یلدا اشاره میکنیم.
- مراسم چهارشنبه سوری : این مراسم از زمان زرتشتی ها مونده و و در آخرین سه شنبه سال رخ میدهد. برافروختن و پریدن از روی آتش مشخصه اصلی آن است. این جشن اولین جشن از مجموعه جشن‌ها و مناسبت‌های نوروزی است که با برافروختن آتش و برخی رفتارهای نمادین دیگر، به‌صورت جمعی در فضای باز درون و بیرون از خانه برگزار میشود.
بعد مراسم آتشبازی دستمال اندازی صورت میگیرد.جوانان چندین دستمال حریر و ابریشمی را به یکدیگر گره زده، از آن طنابی رنگین بلند درست می‌کردند و از راه پلکان خانه‌ها یا از روی دیوار، آن را از روزنه دودکش وارد منزل میکنند و یک سر آن را خود در بالای بام در دست می‌گرفتند، آنگاه با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه ورودشان می‌سازند. صاحبخانه‌ها که منتظر آویختن چنین شال‌هایی هستند، به محض مشاهده طناب رنگین، آنچه قبلاً آماده کرده، در گوشه شال می‌ریزند و گره‌ای بر آن زده، با یک تکان ملایم، صاحب شال را آگاه می‌سازند که هدیه سوری آماده‌است. آنگاه شال‌انداز شال را بالا می‌کشد. آنچه در شال است هم هدیه چهارشنبه سوری است و هم فال. اگر هدیه نان باشد آن نشانه نعمت است، اگر شیرینی نشانه شیرین کامی و شادمانی، انار نشانه کثرت اولاد در آینده و گردو نشان طول عمر، بادام و فندق نشانه استقامت و بردباری در برابر دشواری‌ها، کشمش نشانه پرآبی و پربارانی سال نو و اگر سکه نقره باشد نشانه سپیدبختی است و در برخی نقاط به نوعی خواستگاری غیر مستقیم بوده‌است در این مراسم پسری که قصد داشت با دختری ازدواج کند با این روش پاسخ از دختر می‌گرفتند.
در بعضی جاها نیز دستمال را پشت در ورودی آویخته و زنگ یا کوبه در زده و در جایی پنهان میشوند. بعد صاحبخانه که در را باز کرده متوجه دستمال شده و در آن خوراکی یا پولی قرار میدهد و بازمیگرداند و در همانجای اولی آویزان میکند.
از مراسم دیگری که در بعضی جاها صورت میگیرد این است که فردای شب چهارشنبه سوری از روی جوی آب میپرند که باعث گشایش در زندگی میشود.
